5-ma’ruza pokrishka detallarini tayyorlash

Bort halqalarini o‘rash 
Shina qanotlarini tayorlashda spiral va bo‘ylami bort halqalarini uruvchi 
moslamaga qo‛llaniladi. Spiral uruvchilarning abzaliklari shundaki, buning natijasida 
pokrishka borti yuqori mustaxkamlik va zichlikka yega. Ammo ushbu turdagi urama 
stanok unumdorligini kamaytiradi. Bort xalkalarini o‛ram lentalari rezina bilan 
qoplangan byaz yoki kalandrlangan rezina aralashmasidan tayorlanadi. Bunda byaz 
45°C da dioganali kesuvchi mashinalar keng yuzada bichilib va ulanadi. Keyin 
ulangan palosalar bo‘ylanma kesuvchi mashinaga yuborilib, lentalardan 50 – 150 mm 
qalinligida bo‘llanma yo‘nalishida bichiladi. Keyin lentalarni qaychilar bilan kerakli 
uzunlikda zagatovka tayorlanadi, va o‘ruvchi stanokka quyiladi. Buz va 
qalandirlangan rezina aralashmasi paloskalarni maxsus dasgoxga 15-20 mm 
kenglikda lenta shaklida bichiladi. Bir sutka muddat davomida maqlangandan keyin 
yopishqoqligini kamaytirish uchun 100-150 mm diametrli rulon shaklda o‘raladi. 
Olingan rulon diskli pichog‘i mavjud dastgoxda 15-20 mm kenglikdagi halqa 
ko‘rinishida kesiladi. Rezina aralashmali to‘ldiruvchi shnurlar chervyakli presslarda 
yoki maxsus dastgohlarda tayyorlanadi.
Bort xalqalarni spiral o‘rash (rasm 12.12) da keltirilib, to‘ldiruvchi rezina 
shnursiz amalga oshiriladi. 
Rasm. Bort halqalarni spiral o'rash sxemasi: 
1,4 - uzatmali rolik; 2,5-siqiluvchi rolik; 3 - bort 
halqa; 6-o'ruvchi lenta; 5-o'ruvchi lentali 
katushkasi; 6 - o'ruvchi mexanizm korpusi. 

---

Rezina yoki byaz lentali katushka (7) o‘ruvchi shesternaga shunday 
o‘rnatilidigi, maxovik yordamida uning pazlar korpusning o‘ruvchi mexanizm (8) ga 
mos kelishi kerak. Bort halqa (3) o‘ruvchi mexanizm korpusi pazidan o‘tqazilib 
stoykadagi yo‘naltiruvchi sterjin oraliqdagi o‘zatuvchi rolik (1) va (4) ga o‘rnatiladi. 
Xova klapan dastagi bosish natijasida siquvchi roliklar (2) va (5) lar halqani ichki 
yuzasiga tushiriladi va uzatma roliklariga siqiladi. So‘ngra o‘ruvchi lenta (6) ning 
oxiri bort xalqasiga maxkamlanadi va dastgoxni tugma orqali sekin ishga tushiriladi. 
Bort xalqasi bir marotaba aylantirilganda, katushkadagi lenta spiral ko‘rinishida to‘liq 
o‘raladi. Lentani aylantirish oxirida elektrodvigatel yordamida o‘chiriladi. Asosiy 
valni aylanishi pedalni boshishi natijasida to‘xtatiladi. Agarda to‘xtatilgan shesteren 
pazi valning paziga to‘g‘ri kelmasa, ularning maxovik yordamida bir biriga 
keltiriladi. So‘ngra boshqarish dastagini ko‘tarish orqali siquvchi roliklar ko‘tariladi. 
O‘ralgan halqalar dastgoxdan yechilib, sifatini tekshiriladi va stoykaga osiladi. 
Bort xalqalarini bo‘ylama yig‘ish. Bu qo‘yidagi ketmakitlikda amlga oshiriladi. 
Bort xalqalari disklarni chuqurchalariga qo‘yiladi va o‘ziga tortiladi. Mexanizm 
dastagi tushirilib, bunda kronshteyen roliklari bort xalqalarini qisadi. Rezina 
surkalgan bo‘z lentasining uchki qismi bort xalqasi tagiga qistiriladi, rezina shnur esa 
bort xalqasi yo‘naltiruvchi tirqishga qo‘yiladi. Dastgoxning pedal orqali to‘liq 
aylanma xarakat amalga oshiriladi. Xalqa ustiga lenta va shnur o‘ralgandan so‘ng 
dastgox to‘xtatiladi va byaz lentasi shunday qiyalikda kesiladiki, ulangan joylaridan 
ortib turish kerak (5-10 mm). So‘ngra ulangan joylar yana bir matta to‘liq siqiladi, 
so‘ng stanokdan yechib olinadi. 
Qanotlarni yig‘ish. Qanotni lentalarni rezina bilan qoplangan kord yoki chefer 
va byazdan tayyorlanadi. Bo‘ylama kesuvchi mashinalardan uzatuvchi valiklar 
yordamida qanot tayyorlash stanokiga beriladi va unlarga bort halqasi uzatiladi. 
Qanotlarni yig‘ish bort halqalarining o‘rash usuliga bog‘liq. Rasm 12.13da faqat 
yig‘uvchi dasgox bo‘lib, ushbu dasgox spiral bort halqalari va rezina aralashmali 
profil shnuri bilan birgalikda qo‘laniladi. 

---

CHekkaga surilgan chap tekislovchi rolik (3) ga bichilgan bort halqa (1) 
o‘rnatiladi. Dastak yordamida xavo klapani tortiluvchi mexanizmga roliklari (2) 
tushiriladi. So‘ngra boshqa xavo klapini boshqa dastag yordamida tekislovchi disk 
(7)lari shunday tushiriladiki, buning natijasida bort halqasi bu mexanizm roliklari 
orasiga joylashtirilsin. So‘ngra tekislovchi diskka to‘ldiruvchi shnur (9) ning uchi va 
bort xalqasi joylashtiriladi, uzatma yoqiladi va shnur shkifning chekkalari (sheka) (8) 
orasidan yunaltiriladi. Bu yerda disklar ikkila tomonidan aylanuvchi halqa tomon 
suradi va tekislaydi. Xalqani ¼ oborot xarakat qilganda, uni tagiga qanot lentasi (10) 
ni uchi qo‘yiladi. 
So‘ngra pedalni sekin bosish orqali lenta xarakatlanib halqa va to‘ldiruvchi 
shnurni o‘raydi. Shnurning boshi tekislovchi diskdan o‘tganda stanok to‘xtatiladi, 
shnurni uchi burchak ostida kesilib, bir biriga tutashtiriladi va so‘ngra stanokni ishga 
tushiriladi. Halqani o‘ralgan qismini tekislovchi diskiga yaqinlashib, stanokni 
to‘xtatiladi va qanot lentasini kesiladi sababi, maxsus qalinligi 5 mm teng bo‘lishi 
kerak. So‘ngra stanok yoqiladi, qanot lentasi ulangan joyi siquvchi disk oralig‘idan 
o‘tadi. Tayyor bo‘lgan qanotni dastgoxdan olib, yig‘ish dastgoxiga yuboriladi.
12.14 Rasmda bo‘ylama o‘ramali bort xalqalari ishtirokidagi bort qanotlarini 
yig‘ish ko‘rsatilgan. Bu usulda to‘ldiruvchi shnur ishtirok etmaydi. Dastlab bort 
xalqasi (4) dastgoxning barabani oltiga shunday kiydiriladiki disklar reborda orasiga 
joylashsin, so‘ngra bort xalqasi tortiladi va zamok yopilib avvalgi usul kabi amalga 
oshiriladi.
Rasm. Spiral o'raluvchi bort halkali qanotlarni 
yig'uvchi dasgox: 
1-bort halqa; 2-halqani tortuvchi mexanizm 
roliki; 3-tekislovchi rolik; 4-yo'naltiruvchi rolik; 
5-soshnik; 6-kesuvchi baraban; 7 - tekislovchi 
disk; 8-Sheki; 9-to'ldiruvchi shnur; 10-lentali 
qanot . 

---

Bort lentalarini tayyorlash. Dioganal kamerali shinalar uchun bort lentalari 
rezinalangan cheverdan (mato), kamerasiz shinalar uchun kapronli material 
(setka)dan tayyorlanadi. Bort lentalari uchun rezinalangan matolarni bichish aynan 
qanotlarni tayyorlash usuli kami tayyorlanadi. Ayrim zavodlarda bort lentalari 
kesuvchi mashinalardan keyin 45
0
gradus burchak ostida kesuvchi dastgoxlarga 
tushadi. Rezina aralashmadan tayyorlangan aniq o‘lcham va profilga ega bo‘lgan bort 
lentalari chervyakli preslarda tayyorlanadi, valiklarga bir jutfdan joylashtirilib yig‘ish 
stanoklariga beriladi.