5-ma’ruza sinxron mashinalar, sinxron generatorlar va dvigatellar. Temir yo‘l avtomatika va telemexanikasining elektr mashinalari reja

5.16-rasm. Strelkalarni o‘tkazish uchun dvigatelning sxemasi

Yuklamaga ketma-ket – transformator Tr₁ ning birlamchi cho‘lg‘ami, yukla-maga parallel ravishda esa – transformator Tr₂ ning birlamchi cho‘lg‘amlari ulana-di. Transformatorlarning ikkilamchi cho‘lg‘amlari parallel ulangan va ular sinxron generatorning qo‘zg‘atish cho‘lg‘ami QCH ulangan to‘g‘rilagich T ni manbalaydi. Ketma-ket transformator Tr₁ ning ikkilamchi toki I_i yuklama toki I ga, parallel transformator Tr₂ ning ikkilamchi tok I_u esa – yuklama kuchlanishi U ga bog‘liq bo‘ladi.
To‘g‘rilagich kirishidagi tok I_~ tok I_i va I_u larning geometrik yig‘indisiga, ya’ni I_~ = I_i + I_u ga teng bo‘ladi. Qo‘zg‘atish toki I_q~I_~ na faqat yuklama toki I va kuchlanish U qiymatiga, balki ular orasidagi siljish burchagi φ ga xam bog‘liq bo‘ladi.
Shuning uchun 27.3-rasmdagi sxema fazaviy kompaundlashtirish sxemasi deb ataladi.
Transformator Tr₁ va Tr₂ larning transformatsiya koeffitsientlari va ulangan g‘altaklarning induktivligi L shunday tanlanadiki, bunda yuklama toki I va siljish burchagi φ larning xar qanday qiymatida xam, generatorning kuchlanishi o‘zgar-mas xolda saqlanib turiladi. Aktiv yoki aktiv-induktiv yuklamani ortishi bilan tok I_i, I_~, I_q lar va EYuK E lar xam ortadi. Natijada, stator cho‘lg‘amlaridagi kuchla-nish tushishining ortib boruvchi ta’siri avtomatik tarzda qoplanadi.
5.16-rasmdagi sxemada, sinxron generatorning o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayo-nini yaxshilovchi rezonansli kontur ishlatilgan. Buning uchun, to‘g‘rilagichga parallel ravishda o‘zgaruvchan tok tomonidan kondensator С lar ulanadi.
Kondensator С larning sig‘imi shunday tarzda tanlanadiki, bunda ishga tushi-rish paytida, rotor aylanish tezligi nominal tezlikdan kam, ya’ni n < n_n bo‘lganda, kuchlanish rezonansi kelib chiqadi va kondensatorlar va to‘g‘rilagich kirishidagi kuchlanish ko‘payadi.
Buning xisobiga to‘g‘rilagich qarshiligi kamayadi, o‘z-o‘zi-ni qo‘zg‘atish sodir bo‘ladi. Rotor aylanish tezligi turg‘un bo‘lganda (n n_n), rezonans shartlari buziladi va kondensatorlar amaliy jixatdan sxema ishlashiga ta’sir o‘tkazmaydi.