5-ma’ruza sinxron mashinalar, sinxron generatorlar va dvigatellar. Temir yo‘l avtomatika va telemexanikasining elektr mashinalari reja

5.1-rasm.Turbognerator:
1–o’zg’atgich; 2–korpus; 3–stator o’zagi;
4–vodorodli sovutish seksiyasi; 5–rotor


Рис.1.1 Турбогенератор
1 – возбудитель;
2 – корпус;
3 – сердечник статора;
4 – секции водородного охлаждения;
5 – ротор;


Рис.1.1 Турбогенератор
1 – возбудитель;
2 – корпус;
3 – сердечник статора;
4 – секции водородного охлаждения;
5 – ротор;


Рис.1.1 Турбогенератор
1 – возбудитель;
2 – корпус;
3 – сердечник статора;
4 – секции водородного охлаждения;
5 – ротор;




5.2-rasm. Gidrognerator:
1–yukni o’ziga oluvchi krestovina; 2–stator korpusi; 3–atator o’zagi 4–stator cho’lg’ami;
5–rotor qutubi 6–rotor cho’lg’ami; 7–rotor o’qlari; 8–rotor to’garak xalqasi



Sinxron generatorlar ishlab chiqqan o‘zgaruvchan tok energiyasining chas-totasi f₁, rotorning aylanish tezligi n₁ va qutblar juftligi soni p larga bog‘liq bo‘ladi:

f1 = pn1/60.

(5.1)

Ammo, zamonaviy texnikada sinxron mashinalar, nafaqat generatorlar sifatida qo‘llaniladi. Sanoatda, avtomatika sxemalarida, tibbiyotda, maishiy elektr qurilma-larida, dvigatel rejimida ishlovchi ko‘p sonli sinxron mashinalar – sinxron dviga-tellardan xam foydalaniladi.
Sinxron dvigatellarning asosiy xususiyati sifatida, ta’minot tarmog‘i chastotasi f₁ doimiy bo‘lganda, ularning rotorlari qatiy o‘zgarmas (sinxron) tezlik n₁ bilan aylanishini ko‘rsatish mumkin:

n1 = 60f1/p .

(5.2)

Aynan shu xossa, sinxron dvigatellarning qo‘llash soxasini aniqlaydi.
Har qanday sinxron mashina ikkita asosiy qismdan tashkil topgan: qo‘z-g‘almas stator va aylanuvchi rotor (5.3-rasm). Stator va rotor havo tirqishi bilan ajratilgan, u yirik sinxron mashinalarda, quvvati bir xil bo‘lgan asinxron mashinalarga nisbatan, odatda katta bo‘ladi.
Sinxron mashinalarning statori o‘zini tuzilishi bo‘yicha asinxron mashi-nalarning statoridan amalda farq qilmaydi. Stator o‘zagi shtamplangan izolyasiyalangan elektr texnik po‘lat listlardan yig‘iladi. Stator pazlarida taqsimlangan o‘zgaruvchan tok cho‘lg‘amlari (odatda uch fazali) joylashtiriladi.
Sinxron generatorlarning rotorlari ayon va noayon qutbli bo‘ladi.
Ayon qutbli rotor valdan va massiv yoki shixtalangan qutblar o‘zaklari maxkamlangan rotor o‘zagidan tashkil topadi (5.4-rasm). Qutblar o‘zaklari qutb uchliklari bilan tugallanadi, ular qoida bo‘yicha shixtalangan bo‘ladi.
Q utb uchliklariga odatda shunday ishlov beriladiki, bunda, qutb uchligi bilan stator oralig‘idagi havo tirqishi bab-baravar emas. U qutb markazida minimal va uning chetlarida esa maksimaldir. Bir tekis bo‘lmagan havo tirqi-shi, havo tirqishidagi magnit induksiyasini sinusoidaga maksimal yaqinlashishi uchun, xosil qilinadi