5-ma’ruza: ta’limda televizion va video vositalar, xamda ularning didaktik imkoniyatlari

5-ma’ruza: TA’LIMDA TELEVIZION VA VIDEO VOSITALAR, XAMDA ULARNING DIDAKTIK IMKONIYaTLARI.
Reja:
1. Televizion vositalarning didaktik imkoniyatlari.
2. Video vositalarning didaktik imkoniyatlari.
3. Berk televizion sistemasi.
4. Videokonferensiyadan ta’limda foydalanish.
5. Ukuv yurti studiyasining imkoniyatlari.


Tayanch iboralar: televideoaxborotlar, teletarmok, videomontaj, ssenariy, videomateriallar, videomulokot.


Televideniye xammamizga tanish bulgan axborot yetkazish vositalaridan xisoblanib, unga xayotning turli jabxalarida duch kelganmiz. U ommaviy axborot vositasi yoki maishiy dam olish vositasi bulishi bilan birgalikda ta’limda didaktik vosita xam xisoblanadi. Uning kashf kilinishi va ishlash prinsipiga oid ma’lumotlar bizga urta maktab fizika kursidan ma’lum. Shuning uchun biz uning didaktik imkoniyatlari xakida gap yuritamiz. Televideniye tasvir va ovozli axborotni tulkin orkali va kabel orkali olishi mumkin. Televideniyedan foydalanishda ta’limga oid telekursatuvlarni bevosita mashgulot davomida yoki vakti tugri kelmagan takdirda esa oldindan yozib olib kuyib, auditoriyaga namoyish kilishimiz mumkin. Bu bizga tayyor telematerial xisoblanadi. Bundan tashkari maxsus teledasturlar yaratish mumkin. Ukuv yurtlarida televizion dasturlar tayyorlash, televizion sistema orkali ukuv jarayonini olib borish imkoniyatlari mavjud buladi. Lekin kupgina ukuv yurtlarida telestudiya tashkil kilish imkoniyati bulmasligi mumkin. Bunday xollarda oddiy berk televizion sistemani tashkil kilish xam ukuv televideniyesidan foydalanish imkonini beradi. Bugungi tarakkiyot asrida televideoapparaturalardan ukuv jarayonida foydalanish oddiy xolga aylanib bormokda. Zamonaviy ukuv yurtlarida xar bir ukuv sinfxonasida bittadan televizorlar kuyilgan bulishi, bu televizorlar kabellar orkali ulanishi zarur. Auditoriyadagi televizorlar bir telamarkaz - serverdan boshkarilishi natijasida barcha auditoriyalarga ukuv yurti uchun umumiy bulgan televizion axborotlarni uzatish mumkin buladi. Bu televizorlardan xar bir gurux yoki aloxida guruxlar uchun muljallangan ukuv-tarbiyaviy axborotlarni videoikkilik, teledastur yoki teleaxborotlarni berishda foydalanish mumkin. Bunday axborotlarga ukuv yoki tarbiyaviy mavzuga oid telekursatuvlarni tomosha kilish, urgatuvchi-ukituvchi teledasturlar bilan ishlash yoki videokassetada yozib tayyorlangan videoaxborotlarni namoyish kilishni misol kilib kursatishimiz mumkin. Bundan tashkari ukuv televideniyesi yordamida ukuv jarayonini olib borish, boshkarish va nazorat kilish imkoniyatlari xam mavjud. Masalan ukuv yurti ustaxonasida yoki laboratoriyasida bajarilayotgan ishlarni boshka bir auditoriyada utirgan talabalar televizor orkali kurishlari mumkin. Yoki bulmasa ukuv yurti raxbari yoki uning ukuv ishlari buyicha muovini auditoriyalarda mashgulotlarning borishini shunga karab uslubxona mashgulotlarni uslubiy ta’minlashini va boshka boshkaruv ishlarini olib borishi mumkin. Ukuvchilarning imtixon topshirayotganlarini zalda turgan mutaxassislarga, talabalarga yoki ota-onalarga olib kursatish xam televideniyedan foydalanishga oddiy bir misol buladi. Bundan tashkari talabalarning topshiriklarni bajarishlarini, sinovlardan utishlarini yoki imtixon topshirishlarini televideniye orkali nazorat kilish mumkin. Demak biz ukuv televideniyesining kanday tuzilganligi va uning imkoniyatlari bilan tanishib chikdik. Endi biz ukuv televideniyesini ta’minlovchi vositalarning didaktik majmuasini sistemali loyixalashni kurib utamiz. Ukuv yurtida ukuv televideniyesining didaktik majmuasini sistemali loyixalashimiz uchun yukorida aytib utganimizdek ukuv televideniyesini ta’minlovchi vositalar, misol uchun "DAEWOO" videoikkiligi, Panaconik videokamerasi, videokassetalar, ulovchi kabellar, boshkaruv pulti va boshka zarur elektron televideoapparaturalarni olamiz. Ukuv yurtida telemarkaz tashkil kilamiz. Bu telemarkaz uchun aloxida xona ajratilib, u yerda boshkaruv pulti urnatiladi. Ukuv xonalarida urnatilgan videoikkiliklar boshkaruv pulti bilan ulanadi. Telemarkazda boshkaruvchi, videomuxandis va operator shtatlari ochilib ular ukuv yurtidagi ukuv jarayonida televideniyeni kullashni amalga oshirishadi. Ular zarur bulib kolganda telekanallarda namoyish etilayotgan telekursatuvlarni tugridan tugri ukuv xonalariga uzatishlari yoki videokassetaga yozib olib ularni ukuv jarayonida foydalanish uchun tayyorlashlari mumkin. Telemarkazda, mashgulotlar olib borish uchun telekursatuvlar va teledasturlar, telema’ruzalar tayyorlanib bir yoki bir necha ukuv xonalariga kabel orkali uzatilishi yoki kassetaga yozilib aloxida bir auditoriyaga berilishi mumkin. Ayrim, tarbiyaviy ishlar, majlislar, anjumanlar va seminarlar, tadbir olib borilayotgan joydan barcha ukuv auditoriyalariga olib berilishi mumkin. Bu teledasturlarni video yoki berk televizion sistema orkali, kabel yordamida, uzatish mumkin. Televideniyening imkoniyatlarini aniklashimiz uchun biz avvalo ukuv yurtining televizion va video vositalar bilan kanday jixozlashni kiskacha kurib utsak. Avvalo auditoryalarda telvizor urnatilgan bulishi kerak. Bu televizorlar ukuv yurti teletarmogiga ulanadi. Natijada xar bir auditoriyadagi televizorga markaziy boshkaruv, ya’ni server xonasidan turib, tarmok orkali, televizion axborotlarni uzatish mumkin. Server xonasidagi boshkaruv pultida antenna orkali teleaxborotlar kabul kilinib uzatilishi mumkin, videomagnitofon yordamida videomateriallar uzatilishi mumkin. Kamera orkali olinayotgan tasvirlar, tugridan tugri tarmokka ulanib, audatoriyalarga uzatilishi mumkin. Xatto kompyuterlardagi axborotlar xam TV – TUNER yordamida uzatilishi mumkin. Bugungi kunda video vositalar xam ta’lim tizimiga chukur kirib borgan. Turli videovositalar mashgulotlarda kuullanilyapti, bular video pleyerlar, yozuvchi video magnitofonlar, video ikkiliklar, video kameralar, video proyektorlar, video glazlar. 7-rasm. Ta’limda televizion va videovositalar. Teledasturlar ukuv yurti sharoitida yaratiladi. Buning uchun ukuv yurti telestudiyasida, ssenariy asosida, dastur ishlab chikiladi, u kamera yordamida suratga olinadi, kerakli joylari montaj kilinadi. Shundan sung u namoyishga uzatiladi. Bundan tashkari turli tadbirlar xam tugridan tugri olib kursatilishi mumkin. Bugungi kunda ta’limga oid juda kup video yozuvlardan foydalanilmokda. Avvalo, ta’lim rivojlangan davlatlardan olib kelingan video yozuvlardan foydalanamiz, bular turli video materiallar, video fil’mlar va video kurslar bulishi mumkin. Ammo video yozuvlarni uzimiz xam tayyorlashimiz mumkin. Uzimiz video materiallar tayyorlashimiz uchun avvalo uning ssenariysini ishlab chikishimizmumkin. Uni kayerdan va kachon suratga olishni belgilab olishimiz va uzimiz yoki moxir videotasvirchi (bu ukuv yurti studiyasi video muxandisi bulishi xam mumkin) yordamida video tasmaga tushirib, kerakli montaj ishlarini amalga oshirishimiz mumkin. Chunki biz mashgulotda namoyish kilmokchi bulgan video materiallar xamma vakt xam bizga tayyor xolda kelmasligi mumkin. Demak ukuv yuritda televizion va video vositalaridan samarali foydalanishimiz uchun albatta studiya tashkil etilsa maksadga muvofik buladi. Bu studiyada berk televizion sistemasining server xonasi joylashishi mumkin. Tyelevizion va video vositalarning texnik sozligini ta’minlash ishlari amalga oshirilishi mumkin. Audiotoriyalarga kerakli televizion va video axborotlarni uzatish, zarur vaktda auditoriyada individual tartibda video vositalarni ishlatish bilan shugullanish mumkin. Video yozuvlar tayyorlash, ulardan foydalanish uchun ukituvchilarga tarkatish, video yozuvlarni saklash, video tasvirga olish, montaj kilish mumkin. Bundan tashkari ichki tadbirlarni translyasiya kilish, video konferensiya utkazish kabi kupgina ishlarni amalga oshirish mumkin. Bugungi kunda video konferinsiyadan xam keng foydalana boshlandi. Videokonferensalokada alokaning ikki tomonida turganlar ekran va kameraga ega buladilar. Ular alokaning ikkinchi tomonidagilarni shu ekranlari orkali kursalar, uzlaridagi kamera orkali ikkinchi tomonga tasvirni uzatadilar. Videokonferensalokada oradagi masofa kanchalik uzok bulmasin, bemalol videomulokot olib borish mumkin. Videokonferensaloka yordamida turli, masofadan turib ukitish, baxs munozaralar olib borish, ma’ruzalar tinglash, mulokot olib borish kabi ukuv ishlarini olib borish mumkin. Bu mablagni tejash imkonini xam beradi. Mutaxassislikga oid telemaruzalar uyushtirish, televizion va video vositalar yordamida berilayotgan barcha didaktik materiallar tayorlash uchun nisbatan kup vakt va mexnat talab etilmaydi. Lekin kaysi televizion yoki video vosita va materialdan kachon va kancha foydalanishni ukituvchilar unutmasliklari kerak. Mashgulot davomida video material 20 dakikadan oshmasligi kerak. Aks xolda vakt yetishmay kolishi va talabalar tolikishi mumkin. Videomulokot olib borishda esa, tomonlar oldindan tayorlangan bulishi va mulokot dastur asosida olib borilishi kerak. Xuddi shunday turli teledasturlar va telemaruzalar xam oldindan tayorlangan ssenariy asosida olib borilishi kerak.
Nazorat savollari.
1. Tyelevizor bilan jixozlangan auditoriyaning imkoniyatlari.
2. Videovositalarning didaktik imkoniyatlari kanday?
3. Berk televizion sistema yordamida nimalarga erishamiz?
4. Videokonferensaloka kachon va kanday amalga oshiriladi?
5. Ukuv yurti telestudiyasida kanaka ishlar bajariladi?