5 mavzu gnoseologiya – bilish falsafasi bilishning mazmun va mohiyati bilish nazariyasining predmeti. «Gnoseologiya»

Badiiy bilim borliqni tushunib yetish refleksiyaning o’ziga xos shakli bo’lib, u san’at 
borlig’ining barcha bosqichlarida – asar g’oyasidan boshlab uning odamlar tomonidan qabul 
qilinishigacha – o’ziga xos tarzda ro’yobga chiqadi. Badiiy ijodni ijodkorning fikrlari va 
kechinmalarini anglab yetish ob’yekti – butun dunyoga uzviy bog’lagan holda san’at tilida 
moddiylashtirish deb ta’riflash mumkin. SHaklan badiiy faoliyat ob’yektga qarab mo’ljal oladi, 
mazmunan esa, u shaxs o’zligining ifodasi, inson ma’naviy hayotining intim tomoni, ijodkor 
ideallari va didining majmui hisoblanadi.
Borliqni badiiy idrok etishning o’ziga xos xususiyati ko’p jihatdan san’at tilining o’ziga 
xosligi bilan belgilanadi. Uning tarjimoni – ijtimoiy aloqalar tizimiga kiruvchi madaniyatning 
belgilar tizimlaridir. San’at madaniyat tillarini badiiy tafakkur va aloqa vositalariga aylantiradi. 
Bunda san’at tili ikki xil ma’noda: dastlabki, madaniy (asarni idrok etishda u aynan tushunilishi 
mumkin) va shartli, badiiy ma’noda keladi. «Ma’nolar o’yini» asl borliqdan chalg’itmaydi, biroq 
uni mutlaqo kutilmagan tomondan ko’rish imkonini beradi. San’atni idrok etishda muttasil 
kashfiyotlar yuz beradi. Ularning orasida eng muhimi qalbimizning xilvat burchaklarini 
yorituvchi yashin chaqiniga o’xshaydigan o’zlikni kashf etishdir. Ongning kutilmagan 
kashfiyotlar xos bo’lgan bunday holati psixologiyada «insayd» deb ataladi. San’atni idrok etish 
o’zlikni anglash bilan bog’liq cheksiz va tengsiz lazzat baxsh etadi. San’atni idrok etish 
mexanizmi sifatida empatiya, ya’ni o’zini obraz bilan tenglashtirish amal qiladiki, bu kuchli 
emotsional ta’sirlanishga sabab bo’lishi mumkin. Ijobiy va salbiy emotsional holatlarning bir-
biriga o’tishi bilan bog’liq murakkab jarayon shaxsni o’z tajribasini qayta tushunishga majbur 
qiladi va uning qadriyatlar tizimida to’ntarish yasashga qodir.
SHunday qilib, san’atning bilishdagi ahamiyati shundan iboratki, u bilish va o’zlikni 
anglashning o’ziga xos birligidir. San’at – shaxsni ma’naviy boyitish manbai. U insonning ijodiy 
imkoniyatlarini faollashtiradi, uning madaniyat dunyosi va umuman jamiyatdagi xulq-atvorni 
tushunish qobiliyatini rivojlantiradi. San’atni idrok etishda ob’yekt va sub’yekt mushtarakdir. 
SHaxs san’at asarining mazmuniga o’zining daxldorligini his qiladi va uni o’zida kashf etadi. 
SHu sababli san’atni idrok etish orqali bilish faolligi namoyon bo’ladi.
Bilishning mifologiya bilan uzviy bog’liq bo’lgan qadimgi shakllari diniy va falsafiy 
bilishdir.