5 mavzu: Jahon adabiyotida uyg‘onish masalasi Reja

Fransiya renessansi Italiya renessansi ta'sirida rivojlandi. Italiyadan gumanistlar taklif etilgan. 16 asr birinchi yarmida qirol Fransisk 1 taklifi bilan Fransiyaga kelgan Leonardo da Vinchi qirolning qo‘lida 1516 yilda vafot etadi. Davr:

1. 
   Optimizm bilan sug‘orilgan Renesans.
   
2. 
   Kechki renessans. Inson faoliyatiga shubha-gumon paydo bo‘lgan.
   

Rable. “Gargantyua va Pantagryuel”.

Angliyada Shekspir R.ning yirik namoyandasi hisoblanadi.

SHARQ RENESSANSI

M-O. 2-asrdan milodiy 15-asrgacha davom etgan Buyuk Ipak Yo‘lining mavjud bo‘lganligi, 11-13 asrlarda Xorazm davlatining paydo bo‘lishi M.Osiyo xalqlarining rivojlanishiga bosh omil bo‘ldi deyiladi manbalarda. B.Ipak Yo‘li orqali qog‘oz, ipak, porox, chinni kabi turli xil mahsulotlar tashilgan. Bu yo‘l tufayli o‘lkalarda ilmu fan rivoj topgan. Ma'mun Akademiyasi Xivada 9-11 asrlarda, Bog‘dodda “Baytulhikma”(9-11 aa.) Donishmandlik uyi, Samarqandda M.Ulug‘bek ilmiy markazi (15 a.) tashkil etilgan.

Markaziy Osiyoda ikki Uyg‘onish bor:

1. 
   9-12 aa.Uyg‘onishi. (Dunyoga ta'sir qilgan)
   

2. 14-15 a.Uyg‘onishi.

1. Forobiy - Sharq Arastusi. Antik dunyo faylasuflarini sharhlar vositasida dunyoga qaytib bergan qomusiy olim. Hatto Ibn Sino Arastu asarini 100 bor o‘qib tushunmagan vaqtida bozordan Fobobi sharhini sotib oladi. U yerda F.asarni 2000 marta o‘qigani va so‘ng sharh yozgani aytiladi. I.Sino shu sharh vositasida A.ni tushungan.

2. Beruniy. 11 a.ilmda Beruniy asri deyiladi. Globus nazariyasini, geodeziya faniga asos soladi. Kolumbdan 500 yil avval ummon ortida ulkan quruqlik borligini nazariy isbot qiladi.

3. Al Xorazmiy. Raqamlar X. Nomi bilan bog‘liq. Londonlik jurnalist “Har birimizning telefonimiz ichida o‘zbek olimi Al Xorazmiy bor” deya dunyoga e'lon qiladi. Algoritm, Algebra fanlarining nomlanishi ham Al Xorazmiy nomidan olingan.

4. Ibn Sino. Tib qonunlari. Yaqin yaqingacha uning asarlari yevropa med.oliy yurtlarida asosiy darslik sifatida o‘qitilgan. Ammo yaqinda amerikaliklar ishlagan filmda yevropadan Sinoga shogird bo‘lib tushgan tabib ko‘richak amaliyotida bosh vazifani o‘taydiki, ekspertlarning fikricha bu tarixiy va ilmiy haqiqatga ziddir.

6. Ahmad Farg‘oniy. “Astronomiya asoslari” kitobi Kolumb, Magellan ahkabi sayyohlar uchun dastur bo‘lgan. yevropada 17 a.gacha asosiy darslik sifatida o‘qitilgan. Usturlob, ya'ni mikroskop nazariyasini ishlab chiqqan. “Nilomer” Nil daryosiga o‘rnatilgan kashfiyoti XX asrgacha daryo suvini o‘lchab turgan. Sayyoraning sharsimon ekanligini ilk bor aytgan.

ADABIYOT SIYMOLARI. Rudakiy, Firdavsiy, Nizomiy, Jomiy, Sa'diy Sheroziy, Hofiz Sheroziy, Rumiy, Xayyom, Navoiy, Boburlar har ikki uyg‘onishning buyuk vakillari hisoblanadi.