5-mavzu: “lison ut-tayr” – dostonini sharhlab o’qitish reja

---

5-mavzu:
“LISON UT-TAYR” – DOSTONINI SHARHLAB O’QITISH 
Reja: 
1. “Lison ut-tayr” dostonining yaratilishi. 
2. Doston tarkibidagi hikoyatlar. 
3. Dostonda vodiylar tavsifi. 
4. Dostonning ramziy timsollar olami. 
Adabiyot va manbalar 
1. Валихўжаев Б. Ўзбек адабиёти тарихи (Ўқув қўлланма). II қисм. – Сам.: 
СамДУ нашри, 2002. 
2. Vohidov R., Eshonqulov H. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi. (O’quv qo’llanma) 
–T.: Yangi asr, 2006. 
3. Олимов С. Ишқ, ошиқ ва маъшуқ. -Т.: Ғ.Ғулом номидаги НМБ, 1992. 
4. Комилов Н. Тасаввуф. – Т.: Ёзувчи, 1996. 
5. O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalari (Majmua, Tuzuvchı: N.Rahmonov). 1-2 
jild. – T.: Fan, 2005; 2006. 
6. Алишер Навоий. MAT. 20 томлик. 12-том. – T.: Фан, 1997. 
7. Фаридуддин Аттор. Mантиқ ут-тайр (Форсийдан Н.Комилов ва 
М.Махмудов таржимаси). -Т.: Ғ.Ғулом номидаги НМБ, 2006. 
Alisher Navoiyning mashhur falsafiy dostoni "Lison ut-tayr" (qush tili) 
bo’lib, bu asar 904 h. - 1498-1499 m. yilda, ya`ni shoirning hijriy hisobda oltmish 
yoshga qadam qo’ygan yili (tug’. 844 h. yil) yozilgan. Bu haqda shoirning o’zi 
dostonning ikki bobida alohida to’xtalgan: 
Oltmishqa umr qo’yg’onda qadam, 
Qush tilin sharh etgali yo’ndum qalam. 
(189-bob) 
Yil to’qiz yuz o’tmish erdi dog’i to’rt, 
Kim ulusning ko’ngliga soldi bu o’rt. 
Ham bu tarix ichrakim qildim shuru` 
Ixtimomiga dog’i bo’ldi vuqu`. (MAT, 12-tom, 295, 302-betlar) 
Alisher Navoiy oltmish yoshga qadam qo’yganida mazkur dostonni yozgani 
sabablari asarning "Bu kitob nazmida o’z munosabatining taqribi" deb atalgan
189-bobida ma`lum darajada bayon etilgan. Uning mohiyati shundan iboratki, 
Fariduddin Attorning "Mantiq ut- tayr" asari Alisherning hali maktabda o’qub 
yurgan chog’ida uning diqqatini o’ziga tortibgina qolmay, balki o’ziga shunday 
maftun etgan ediki, yosh Alisher uni boshdan oxirigacha yodlab olib, takror-
batakror o’qib yurardi. Bu holdan xabar topgan ota-onasi uni o’qishni man` etib, 
asarni yashirib qo’yadilar. 
Alisher Navoiy shunday yozadi: 

---

Lek chun yodimda erdi ul kalom, 
Yoshurun takror etar erdim mudom. 
Ondin o’zga so’zga maylim oz edi, 
Qush tili birla ko’ngul hamroz edi. (MAT, 12-tom, 295-bet). 
Demak, Farididdin Attorning "Mantiq ut-tayr"i Alisher Navoiyni 
yoshligidan o’ziga maftun etib, umri davomida uning bilan hamroh bo’ldi, unga 
javob yozish niyati ham shoirning ko’nglidan joy olgan edi. Ana shu niyat Alisher 
Navoiyning oltmishga qadam qo’yganida amalga oshdi. Bu bejiz emasdi. Chunki 
shu davrda Alisher Navoiy o’zining "Munojot", "Siroj ul-muslimin" asarlarini ham 
yozgan edi. Bularda, xususan "Munojot"da go’yoki umri bo’yicha qilgan ishlarini 
sarhisob qilib, yana bajarilishi lozim bo’lgan ishlar, ya`ni hali ko’p "qarzi" 
borligiga ham ishora qilganday bo’ladi. Ana shunday bajarilishi lozim bo’lgan 
ishlardan biri "Mantiq ut-tayr"ga javoban turkiy tilda bir asar yaratish muddaosi 
ediki, Alisher Navoiy "Lison ut-tayr" dostonini yozish bilan bu ishni amalga 
oshirdi. 
Farididdin Attor XII asrning mashhur shoir va adiblaridan bo’lib, o’zining 
"Ilohiynoma", "Tazkirat ul-avliyo" va, xususan "Mantiq ut-tayr" asarlari bilan 
o’zidan keyingi adabiy va ma`naviy hayotda katta mavqega ega edi. Hatto 
Jaloliddin Rumiy Farididdin Attorning orifona kashfiyotlarigа yuqori baho berib, 
shunday yozgan edi: 
Haft shahri ishqro Attor gasht, 
Mo hanuz andar xami yak ko’chaem. 
Mazmuni: Attor ishqning yettita shahrini kezib chiqdi, biz bo’lsak hali ham 
ishqning bir ko’chasi boshidamiz. 
Darhaqiqat, Attor ishqni tasavvufona talqin qilgani tufayli Alisher 
Navoiyning ham diqqatini o’ziga qaratgan edi. Shuning uchun yozadi: 
Haq munung nutqin chu go’yo ayladi 
"Mantiq ut-tayr" oshkoro ayladi. 
Bu til izohin kamohiy aylabon, 
Sharhi asrori ilohiy aylabon…
(MAT, 12-tom, 277-bet) 
O’zining dostoni haqida esa shunday deydi: 
Ulcha asroring manga erdi ayon, 
Ayladim qushlar tili birla bayon. 
(MAT, 12-tom, 275-bet) 
Bunda Alisher Navoiy "Lison ut-tayr"ining mavzusi va uni ochishdagi 
o’ziga xoslik bayon etilgan, ya`ni doston tasavvufiy mavzuda ("Sharhi asrori 
ilohiy") bo’lib, bu mavzu qushlar tili vositasida majoziy tarzda ifoda etilgan. 
"Lison-ut-tayr" dostoni o’zbek tilida yozilgan bo’lsa-da, unda "Navoiy" 
taxallusi emas, balki Alisherning ikkinchi taxallusi bo’lgan Foniy qo’llanilgan. 
Dostonda bu taxallusning qo’llanilgani sabablarini bayon etish uchun shoir "Bu 

---

kitobda taxallus tag’yirining uzri" sarlavhali alohida bob (191-bob) ajratgan. Unda 
turkiy tildagi asarlarida Navoiy va forsiy tildagi asarlarida esa Foniy taxalluslarini 
qo’llaganligini aytib, "Lison ut-tayr" ham turkiy-o’zbek tilida bo’lganidan unda 
Navoiy taxallusini qo’llash joiz edi, ammo men unda Foniy taxallusini qo’llash 
maqsadga muvofiq deb bildim, deb shunday yozadi: 
Chun "Lison ut-tayr" og’oz ayladim, 
Turfa qushlar birla parvoz ayladim. 
Munda ansab erdikim tuzg’och navo, 
Bo’lsa nazmimg’a Navoiydin ado. 
Kim navo qushlar tili alhonidur, 
Dilkash afg’oni hazin dostonidur. 
Turki uslub erdi ham bu doston, 
Topqudek erdi Navoiydin nishon. 
Bu raqamda Foniy aylarga laqab, 
Mustame` bo’lg’ong’a ayturmen sabab, 
Kim bu daftar nazmidin kulli murod, 
Chunki marje` mayli erdiyu maod, 
Munda Foniy bo’lmay ish o’lmas tamom, 
Foniy andin topti nazmim ixtimom. (MAT. 12-tom, 299-300-betlar) 
Shunday qilib, Alisher Navoiy dostonning mavzui unda Foniy taxallusini 
qo’llashni talab qilganini yozadi va, bu bilan, badiiy asarga muvofiq taxallus 
qo’llashning ham katta ahamiyatga ega ekanligini ta`kidlaydi. 
Alisher Navoiy "Lison ut tayr"ida "sharhi asrori ilohiy" masalasi bevosita 
hazrati inson va uning bilan bog’li bo’lgan muammolarni bayon etish, sharhlash 
yo’nalishida hal qilinadi. Shuning uchun dostonning "hamd" bobidayoq shoir 
shunday deydi: 
Ofarinishdin qilib inson g’araz, 
Oni aylab xalq ichinda beavaz. 
Ko’nglin oning maxzani irfon qilib, 
Ul tilism ichra o’zin pinhon qilib. 
(MAT, 12-tom, 9-bet)
Ana shu insonning o’zligini tanishi lozimligi masalasi Alisher Navoiy 
dostonida alohida ta`kidlanadi va bu haqda shunday deyiladi: 
Muttasif bo’lsang sifotilloh ila, 
Jazm etarsen xotiri ogoh ila. 
Kim sen- o’q sen harnekim maqsud erur, 
Sendin o’zga yo’q nekim mavjud erur. 
Zotning ijmoliga tafsilsen, 
Ham vujud ishkolig’a ta`vilsen. 
O’z vujudingg’a tafakkur aylagil, 

---

Har ne istarsen o’zungdin istagil. (MAT. 12-tom, 269-270-betlar). 
Dostonning asosini tashkil etgan qushlarning Simurg’ tomon intilishi va 
ularning bu yo’lda boshdan kechirgan sarguzashtlari, shu munosabat bilan 
keltirilgan turli hikoyat va masallarda ham ana shu masala bosh yo’nalish bo’lib 
xizmat qiladi. 
Doston va uning xususiyatlaridan ko’pgina olimlar, jumladan Y.E.Bertels, 
V. Zohidov, N.Mallaev, A.Hayitmetov, Sh.Sharipov, N.Komilov, S.Olim, I.Haqqul 
va boshqalar turli xilda so’z yuritganlar. 
Jaloliddin Rumiy tomonidan aytilganidek, Farididdin Attor, jumladan 
Alisher Navoiy ham ishqning etti shahri-vodiysini kezganlar va uning natijasini 
bayon etganlar. Masalan, Alisher Navoiy qushlar sarguzashtining oxirida 
"Qushlarning fano husulidin baqo vusulig’a etkoni" sarlavhali 169-bobda shunday 
yozadi: 
Chun ul o’ttuz qushqa bu erdi xayol, 
Muncha ko’rgandin o’kush ranju malol- 
Kim magar Simurg’ ko’rguzgay liqo, 
Bu fanolardin etishqay ul baqo. 
Ko’rdilar o’zni qayonkim tushti ko’z, 
Alloh-Alloh, ne ajoyibdur bu so’z. 
Kim qilib Simurg’ o’ttuz qush havas 
O’zlarin ko’rdilar ul si murg’u bas. 
Munda zohir bo’ldi sirri "Man araf" 
Kim ko’rubtur gavhar o’lmog’lig’ sadaf. 
Ey ko’ngul, bu nuktadur qushlar tili, 
Ramzu imo mulkiga tushlar tili. 
Garchi bu so’zda ayondur ta`miya, 
Kim riyozatdinki, topti tasfiya. 
Chun riyozat raf` etib ruhoniyat, 
Salb bo’lg’och kimsadin nafsoniyat. 
Qolmag’ay ruhoniyatdin o’zga hech, 
Sen taxallufdin bu ma`ni ichra kech. 
Bordur inson zotida oncha sharaf, 
Kim yamon axloqin etsa bartaraf. (MAT, 12-tom, 268-269-betlar) 
Dostonda aytilmoqchi bo’lgan asosiy mazmun bu baytlarda qush tili 
misolida, qushlar timsolida o’z aksini topgan. 
Insonning ma`naviy jihatdan poklanishi masalasi dostonda turli munosabat 
bilan hudhud tilidan bayon qilingan o’git - nasihatlarda, qushlarning savollariga 

---

bergan javoblarida, hikoya va masallarda ham o’z ifodasini topgan. Jumladan, 
sodiq bo’lishga oid, (41-bob), mehnat qilmay, xor-zor kun kechirishni qoralovchi 
(47-bob), fireb va hiylagarlikning oxiri voyligi (50-bob), Mudbir va Muqbil
(53-bob), Shayx Najmiddin Kubroning so’zi va itga tushgan ko’zi (86-bob) 
haqidagi hikoyalar; Shayx San`onga oid ajoyib qissa (79-bob); parvona va sham` 
(164-bob) haqidagi va boshqa masallar aytilganlarga guvoh bo’la oladi. Shunisi 
ham borki, ayrim hikoya va masallar sayyor bo’lib, undagi timsol va voqealar 
talqini asarning mavzui asosida amalga oshirilgan. Ana shunday hikoyalardan biri 
Mudbir va Muqbil haqidadir. Ma`lumki, bu hikoyadagi voqeaga o’xshash holat 
Alisher Navoiy "Xamsa" sining "Hayrat ul-abror" va "Sab`ai sayyor" dostonlarida 
ham uchraydi. Jumladan, "Hayrat ul-abror"ning qanoat mavzusiga bag’ishlangan 
yettinchi maqolotining oxirida "qone` javonmard va tome` jahongard 
hamrohligi…" sarlavhasi bilan (35-bob) bir hikoyat keltirilgan. "Sab`ai sayyor"da 
esa oltinchi musofir tilidan Boxtar diyoridan bo’lgan Muqbil va Mudbirlarning
sarguzashtlari (25-bob) ancha keng va qiziqarli hikoya qilingan. Bu dostonlarda 
mazkur hikoyalarning voqea va timsollari hayotiy-axloqiy yo’nalishda talqin 
qilingan bo’lsa, "Lison ut-tayr"dagi Muqbil va Mudbirga doir hikoyada voqea va 
timsollar dostonning asosiy mavzusidan kelib chiqilgan holda tasavvufiy - 
ma`naviy yo’nalishda talqin qilingan.
Hikoyada tasvirlanishicha, Muqbil va Mudbirlar birga sayohatga chiqdilar. 
Yo’lda Mudbir o’zining yaramas qilmishlari va so’zlari bilan Muqbilning joniga 
tegadi. Ammo u chidam bilan yo’l yuradi va bir shaharga etgach, bir-birlaridan 
ajralib, Muqbil faqrxonaga borsa, Mudbir bayt ul-lataf-ayshxonaga boradi. Muqbil 
faqrxonaga odob va e`tiqodining olijanobligidan hurmat-ehtiromga sazovor 
bo’ladi. Mudbir esa ayshxonada birovni o’ldiradi. 
Shunda mamlakat podshohi faqrxonadagi Muqbilga mehribonliklar 
ko’rsatib, uni o’ziga yaqinlashtiradi, odam o’ldirgan Mudbirni esa qatl ettiradi. 
Alisher Navoiy hikoyani shunday bayt bilan yakunlaydi: 
Xudshikanga etti ul oliy maqom, 
Xudnamo topti bu yanglig’ intiqom. (MAT, 12-tom, 72-bet) 
Demak, xudshikanlik - faqr yo’liga kirgan solikning xususiyatlaridan bo’lib, 
unda Rasulullohning "Al-faqru faxri" hadisi sharifi hayot va yashash mezoni 
sifatida qabul qilinadi. Ma`lumki, bu naqshbandiya suluki soliklari uchun xos 
xususiyat bo’lib, Alisher Navoiy ham ana shuni nazarda tutadi va insonning 
komillikka erishuvida bu xususiyatning qanchalik zarurligini badiiy timsol 
(Muqbil) xatti-harakatlari vositasida bayon etadi. 
Demak, sayyor sujet va timsollar har bir asarning xususiyatlaridan kelib 
chiqilgan holda qalamga olingan va talqin qilingan. Bu esa Alisher Navoiy badiiy 
mahoratining rang-barang qirralarini namoyish ettiradi. 

---

Xuddi shunday holni sayyor timsollardan bo’lmish Iskandar haqida "Lison 
ut-tayr"ning 77-bobida keltirilgan hikoyada ham kuzatish mumkin. Ma`lumki, 
Alisher Navoiyning ko’pgina asarlarida Iskandar timsoliga murojaat qilingan va, 
hatto, "Xamsa"ning bir dostoni- "Saddi Iskandariy"da uning Alisher Navoiy 
tasavvuridagi yaxlit timsoli yaratilgan. Ammo "Lison ut-tayr"dagi hikoya voqealari 
va Iskandar timsolining talqini dostonning umumiy g’oyasidan kelib chiqib amalga 
oshirilganidan u o’ziga xos va yangicha xususiyatlarni o’zida mujassam etadi. 
hikoyada keltirilishicha, podshoh Iskandarning o’zi bir mamlakatga elchi sifatida 
borib: 
Dedi elga: budur Iskandar so’zi, 
Turfa bukim erdi Iskandar o’zi. 
Elchilardek so’z bayon aylar edi, 
O’zi o’z hukmin ayon aylar edi. 
(MAT, 12-tom, 93-bet) 
Shundan so’ng Alisher Navoiy quyidagi baytlarda o’zining hikoyadan 
kuzatgan maqsadini ifoda etadi: 
El ne bilsunlarki Iskandardur ul, 
Yo’qki qosid, hokimi kishvardur ul… 
Xalqning mingdan biri bilmay bu hol, 
Kim nedur bu parda naqshida xayol. 
Sen dog’i shahdin qilursen nukta go’sh 
Sog’inursen lek noqildin Suro’sh. 
(MAT, 12-tom, 93-bet) 
Dostondagi Shayx San`on haqidagi rivoyat eng jozibali qissalardandir. Shu 
jihatdan bu qissa ko’pgina olimlarning diqqat markazida bo’lib, uning haqida 
turlicha fikrlarni bayon etganlar. 
Xo’sh, Alisher Navoiy tasvirlagan Shayx San`on kim va uning 
sarguzashtlaridan kuzatilgan asosiy maqsad nimadan iboratg’ 
Bu savolga shoirning qissada bayon etgan fikrlari asosida javob topmoq 
maqsadga muvofiqdir. 
Alisher Navoiyning yozilishicha, Shayx San`on "Ka`bada shayx ul-
mashoyix", ya`ni Ka`badagi shayxlarning rohnamosi bo’lib, "Ko’ngli g’ayb 
asroridan ogoh" bo’lgan siymodir. 
Shuning uchun: 
Ostonining gadoyi shohlar, 
Qullug’iga muftaxir ogohlar. 
Har duokim qilsa bir g’amgin uchun, 
Qo’l ochib xayli malak omin uchun.
(MAT, 12-tom, 96-bet) 
Bas, shunday yuksak darajadagi siymoning keyingi sarguzashtlarini qanday 
izohlamoq lozim. Bu masala Alisher Navoiy tomonidan shu qissadan oldin 

---

keltirilgan "Qushlarning yo’l kayfiyatin hudhuddin savoli va oning javobi" 
sarlavhali 78-bobda va qissaning o’zida izohlangan ko’rinadi. 
78-bobda Alisher Navoiy hudhud tilidan shunday yozadi: 
Kim bu yo’lda ishqdur kulli sifat, 
Ishq ahlidin yiroqdur maslahat. 
Kimki oshiqdur anga jondin ne bok, 
Kufr olib, bermak imondin ne bok. 
Gar kerak oshiqqa o’z jononidin, 
Sahl erur chekmak jahonu jonidin. 
(MAT, 12-tom, 94-bet) 
Demak, haqiqiy ishq ahli, ya`ni "ko’ngli g’ayb asroridan ogoh" bo’lganlar 
uchun "jonon"- Alloh taoloning istagi bilan yashash shartdir. Agar "jonon" 
oshiqdan jon fido qilishni istasa, oshiq "jahonu jonidin" voz kechmog’i hech gap 
emas. "Jonon" - Alloh taolo esa o’z oshiqining unga nisbatan bo’lgan haqiqiy 
ishqda sodiqmi - sodiq emasmi ekanligini imtihon qilishning turli yo’llarini ishga 
soladi. Shayx San`on sarguzashtlari unga nisbatan qo’llangan imtihonlardan biri 
edi. Shayx San`on esa bu imtihondan a`lo darajada o’tdi: "jonon"ning barcha 
istaklarini azob-uqubatlarga giriftor bo’lgan bo’lsa-da, bajardi va oqibatda yana 
o’zining holatiga qaytdi: 
Ka`badin andoqki qildi azmi dayr, 
Dayrdin ham Ka`bag’a ko’rguzdi sayr. 
Tengriga arz etti uzri momazo, 
To ani ham yorig’a qo’shti qazo. 
(MAT, 12-tom, 135-bet) 
Bunga asosiy sabab Shayx San`onning haqiqiy ishqga sodiqligi va uning 
barcha imtihonlaridan sharaf bilan o’tganligidir. Chunki bu yo’lda Shayx San`on 
"jonon" irodasiga bo’ysunadi va uning xohishlarini so’zsiz bajaradi. Bunday 
bo’lish esa "faqr ahli atvori" - faqrga taalluqlilarning sifatlari bo’lib, unga amal 
qilmaslik "vafosizlik" bo’lib, bu qoralanadi. Bu holni Shayx San`onni Rumda 
qoldirib kelgan muridlarga Shayx San`on safariga qatnashmagan va shayx 
safaridin so’ng Ka`baga kelib, bu hodisani eshitgan Shayx San`onning sodiq 
muridi tomonidan shayxga nisbatan vafosizlik qilgan muridlarga qarata aytgan 
quyidagi so’zlaridan ham anglash mumkin: 
Shayxkim, pir erdiyu sizlar murid, 
Borchag’a irshodidin behbud umid. 
Faqr aro sharti irodat keldi bu 
Kimni qilsa murshidi farxundaxo’, 
Xaylu ashobi tashabbuh aylamak, 
Tengriga lekin tavajjuh aylamak. 
Gar taalluq bo’lsa, gar tajrid anga 
Har ne qilsa aylamak taqlid anga. 

---

Siz vafosizlarga faqr atvori hayf, 
Ahli taqvo xirqau dastori hayf.
(MAT, 12-tom, 124-bet) 
Bunda "pir" keng ma`noda ishlatilgan bo’lib, murid pirning barcha ishlari, 
gaplari va xohishiga "Taqlid aylamagi" zarur. Faqr yo’nalishiga aloqadorlikning 
shartlaridan biri ham shu. Ammo barcha holatda asosiy narsa - "Tengri taologa 
tavajjuh"ni bajarmoq kerak. "Tengriga tavajjuh" pirning asosiy maqsadi. Bas 
shunday ekan, pirning barcha ishlari, so’zlari shunga asoslanadi, undan chetga 
chiqmaydi. Shuning uchun muridlar pirga "taqlid" qilgandagina asosiy maqsadga 
erisha oladilar. Ana shu aqida Shayx San`onning o’ziga ham taalluqli. Chunki u 
"jonon" - pirning aytganlarini so’zsiz bajarish bilan "tengriga tavajjuh"ni bajardi, 
uning istaklarini amalga oshirdi. 
Ko’rinadiki, Alisher Navoiy naqshbandiya yo’nalishidagi pir va murid 
o’rtasidagi munosabat, har birining burchi, vazifalaridan so’z yuritadi va "pir"larga 
sodiq bo’lish, ularga nisbatan samimiyatni namoyon etish - Tengri taologa tavajjuh 
qilmoqning namunasi ekanligini uqtiradi. Chunki unga erishish yo’llari, usullari 
turli xil bo’lishi mumkin, ammo maqsad bittadir- Tengri taologa tavajjuh, o’zlikni 
tanish va komillikka erishishdir: 
Munda solikka tafovut bo’ldi fosh, 
Anga mehrobu munga but bo’ldi fosh.
Bo’ldi o’z irfoni har kimga sifat, 
Ko’p tafovut qildi paydo ma`rifat. 
Har kishi o’z tavrida istab kamol, 
Qildi vodiy tay qilurg’a ishtig’ol. 
Gar suluk atvorida tag’yir edi, 
Maqsadi lekin borining bir edi.
(MAT, 12-tom, 225-bet). 
Shunday qilib, "Lison ut-tayr"da keltirilgan turli xil hikoya, masal va 
qissalar ham dostonning yaxlit tarkibiy qismini tashkil etib, asosiy mavzuni har 
tomonlama yoritishga xizmat qiladi. 
Dostonning asosiy qahramonlari qushlar bo’lsa-da, ammo hikoya va 
qissalarda tarixiy va badiiy to’qima shaxs-insonlar tasvirlanadi. qizig’i shundaki, 
turli toifa va xususiyatga ega bo’lgan shaxs-insonlar faoliyati haqida qushlar 
hikoya qiladi, ya`ni qushlarga insonlardan o’rnak va saboq olish kerakligi 
uqtiriladi.
Shunday qilib, "Lison ut-tayr" dostoni falsafiy-tasavvufiy asar bo’lib, unda 
Alisher Navoiyning umri oxirlaridagi falsafiy-ijtimoiy va axloqiy qarashlari ramziy 
timsollar hamda tarixiy va badiiy to’qima obrazlar misolida gavdalantirilgan.