5-мавзу: талаб ва таклиф эластиклиги режа: Эластиклик тушунчаси ва унинг турлари

Даромад бўйича эластиклик - бу даромаднинг (R) бир фоизга ўзгариши талаб ҳажмини (Q) неча фоизга ўзгартиришини кўрсатади:

• Товарлар даромадга боғлиқ талаб эластиклигига кўра қуйидаги категорияларга бўлинади:
• юқори категорияли товарлар, агар ER>1 бўлса;
• қуйи категорияли товарлар, агар ER<1 бўлса.

• 3. Бир товарга бўлган талабга ўринбосар ёки тўлдирувчи бўлган иккинчи бир товарнинг нархи ҳам таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан, ароқ ва пиво маълум маънода ўринбосар товарлар ҳисобланади. Агар ароқнинг нархи ошса, пивога талаб кучаяди. Бундай боғлиқликдаги ўзгаришга нархга боғлиқ кесишган талаб эластиклиги дейилади. Уни қуйидаги формула орқали ҳисоблаш мумкин:

• Бу ерда: Q1 - биринчи товарга талаб; P2 - иккинчи товар нархи. Унда:

• 3. Эластиклик кўрсаткичидан кўпгина иқтисодий масалаларнинг ечимини топишда фойдаланиш мумкин. Масалан, сотувчилар даромадини максималлаштириш, солиқ юкини истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчилар ўртасида тақсимлаш каби масалаларни эластиклик орқали ечиш мумкин.
• Маҳсулотга талаб эластик бўлганда (E>1) товарнинг нархини кескин ошириш сотишдан келадиган пул тушуми миқдорини (TR=PxQ) камайтириб юбориши мумкин. Шунинг учун ҳам талаб эластиклиги юқори бўлган товарларда пул тушуми оқимини кўпайтириш учун товарнинг нархини пасайтиришга тўғри келади.
• Талаб ноэластик бўлганда (E < 1) товар нархининг ошиши сотувдан олинадиган пул тушуми миқдорининг кўпайишига, товар нархининг пасайиши эса пул тушумининг қисқаришига сабаб бўлади. Шу туфайли сотувчилар фақат товар нархини ошириш орқали даромадни оширишлари мумкин.
• Талаб эластиклигининг бу қонуниятларини билиш тадбиркорларга нарх сиёсатини тўғри белгилашга имкон яратади.

Эластиклик коэффицен-ти миқдори	Талабга нисбатан	Моҳияти	Нархнинг ялпи пул тушумига таъсири
			Нархнинг ошиши	Нархнинг пасайиши
Бирдан катта (Ed >1)	«эластик» ёки нисбатан «эластик»	Талаб миқдорининг ўзгариши нарх ошишидан юқори	Ялпи пул тушумини (даромадни) камайтиради	Ялпи пул тушумини (даромадни) оширади
Бирга тенг (Ed =1)	Барқарор	Талаб миқдорининг ўзгариши нарх ошишига тенг	Ялпи пул тушуми (даромад) ўзгармайди	Ялпи пул тушуми (даромад) ўзгармайди
Бирдан кичкина (Ed <1)	«ноэластик» ёки «нисбатан ноэластик»	Талаб миқдорининг ўзгаришидан нарх ошиши юқори	Ялпи пул тушумини (даромадни) оширади	Ялпи пул тушумини (даромадни) камайтиради

• Талаб эластиклигининг нарх ва ялпи пул тушумига таъсири

• Юқорида келтирилган чизманинг пастки қисмида даромаднинг нархга боғлиқлиги кўрсатилган. Бу функция ўзининг максимал қийматига кесманинг ўртасида эришади.
• функциядан P ни топсак,
• Бундан
• Бу функциядан ҳосила олиб, унинг максимал қийматини аниқласак,
• да даромад
• максимал қийматга эришишини кўрамиз.

• Солиқ юкининг тақсимланиши

• Истеъмолчи тўлайдиган қисми

• Ишлаб чиқарувчи тўлайдиган қисми

• D

• УЙГА ВАЗИФА:
• 1-Масала: Шакарнинг нархи 3500 сўм бўлганда оила бир йилда 50 кг шакар истеъмол қилган. Шакар нархи 4200 сўмга кўтарилди. Шакарга бўлган талабнинг нархга боғлиқ эластиклиги -0,5 га тенг. Оила кейинги йилда неча килограмм шакар истеъмол қилиши мумкин? Масалани ёйсимон эластиклик формуласи орқали ҳисобланг.
• 2-Масала. Сигарет таклифи қуйидаги тенглама орқали берилган:
• Qs=3200+4P. Мувозанат нарх Ре=500 сўм. Хар бир сигарет қутисига давлат 50 сўм солиқ белгилади. Агар, талабни нархга кўра эластиклиги -0,5 га тенг бўлса, сигарет бозорининг мувозанат параметрлари ҳамда солиқ юкини истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчилар зиммасига тақсимланиши ва “солиқ юки” ортиқчалиги аниқлансин.

ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!