5-Mavzu: Tuproqlar tasnifi. Tuproqlarning rivojlanishi va geografik tarqalishning umumiy qonuniyatlari. Tuproqlar tasnifi (klassifikatsiyasi). Tuproqlarning zonal tiplari va ularning xususiyatlari

A) Birinchi sinf- yer usti zonal tuproqlari bo’lib, o’z navbatida ularni 7 ta tuproq tipiga ajratadi.
B) Ikkinchi sinf- o’tkinchi tuproqlar sinfi bo’lib, unda 3 ta tuproq tipini ajratadi.
C) Uchinchi sinf – anormal sinfi, unda ham 3 tuproq tipini ajratadi.
S.S.Neustruev namlanishiga ko’ra, tuproqlarni avtomorf va gidromorf guruhlariga ajratadi. (M.A.Pankov, 1970y)
Tuproqlarni klassifikatsiya qilishda V.V.Dokuchaev g’oyalarini uni shogirdi N.M.Sibirtsev rivojlantiradi va quyidagicha klassifikatsiyani tavsiya etadi.
A. Zonal tuproqlar

1. 
   Laterit.
   
2. 
   Atmosfera – changi (xozirgi serozem)
   
3. 
   Cho’l-dasht (hozirgi kashtan, qo’ng’ir tuproqlar)
   
4. 
   Qoratuproq
   
5. 
   Chimli va podzol tuproq
   
6. 
   O’rmon bo’z (podzol)
   
7. 
   Tundra.
   

B. Intrazonal tuproqlar.

8. 
   Salontslar (sho’rlangan)
   
9. 
   Botqoq
   
10. 
    Chirindili – karbonatli
    

C. Azonal (to’liq bo’lmagan tuproq.)
Kichik sinf: qayirdan tashqari.

11. 
    Skletli
    
12. 
    Dag’al
    

Kichik sinf – allyuvial.

13. 
    Qayir
    

V.R.Vilyams, tuproq paydo bo’lishini bir butun jarayon deb hisoblaydi va bunda biologik aylanma harakat asosiy deb hisoblaydi. Mazkur jarayon tufayli tuproqda unumdorlik paydo bo’ladi, deydi. Bunda u tuproq – o’simlik – hasharotlar munosabatlari g’oyalarini ilgari suradi.
U tuproq zonalarini bir butun tuproq hosil bo’lishi jarayoni, deb tushunadi.
Yevroosiyoning shimoliy qismida V.R. Vilyams muzlanishlardan so’ng podzol, chimli va dashtli davrlarni ajratadi.
V.R.Vilyams tuproqdagi podzoldan – cho’l chala, bo’z-gacha, solontsi, sho’rxok, qumgacha bosqichlarini qayd qiladi. (lekin bu Yevrosiyo uchun to’g’ri edi). (Pankov 223, b.)

№