5-mavzu. Uzatmalar

5-MAVZU. UZATMALAR.

5.1.Umumiy ma’lumotlar.
5.2.Friksion va tasmali uzatmalar.
5.3.Tishli va chervyakli uzatmalar.
5.4.Zanjirli uzatma.
Tayanch iboralar: friksion uzatma, tishli uzatma, tasmali uzatma, chervyakli va zanjirli uzatma.
5.1. Umumiy ma’lumotlar
Friksion, tishli, tasmali, chervyakli va zanjirli uzatmalar eng keng tarqalgan. Uzatmalarning asosiy xarakteristikalari: foydali ish koeffitsienti va uzatish soni hisoblanadi.
Foydali ish koeffitsienti (f. i. k.) ning qiymati mashina hosil qiluvchi foydali ishning harakatlanuvchi kuchlarga nisbati bilan aniqlash mumkin yoki uning kattaligini yetaklanuvchi valdagi quvvatning yetakchi valdagi quvvatga nisbati bilan aniqlash mumkin:

(5.1)

bunda- ₂ - yetaklanuvchi valning quvvati;

₁- yetakchi valning quvvati;


(5.2)

bunda: υ - tezlik, m/s.

Aylanma harakatda
(5.3)

bunda: D - aylana diametri, m;

p - minutiga aylanishlar soni, ayl/min.

Umumiy f. i. k. uzatmalar elementlarining f. i. k. lari ko‘paytmasiga teng:

(5.4)


Uzatmaning uzatish soni (i) deb, etakchi val burchak tezligining etaklanuvchi val burchak tezligiga nisbatiga aytiladi;
(5.8)
burchak tezlik
(5.9)

bunda: p minutiga aylanishlar soni, ayl/min.

Shuningdek, uzatish soni ham quyidagi formuladan aniqlanadi

(5.10)

bunda: M₁ va M₂ - yetakchi va yetaklanuvchi vallardagi burovchi moment;

η - yetakchi valdan yetaklanuvchi valga uzatmaning f. i. k.

Bitta uzatish juftining uzatish soni faqat yuqorida keltirilgan nisbatlar bilangina emas, balki etaklanuvchi g‘ildirak diametrining yetakchi g‘ildirak diametriga nisbati bilan yoki etaklanuvchi g‘ildirak radiusining yetakchi g‘ildirak radiusiga nisbati bilan, yoxud (tishli va anjirli uzatmalarda) yetaklanuvchi shesternya yoki yulduzcha tishlari soni ( ₂) ning yetakchi shesternya tishlari soni ( ₁) ga nisbati bilan, yoxud (chervyakli uzatmalarda) chervyak g‘ildiragi tishlari soni ( ) ning chervyak kirimlari soni (a_x) ga nisbati bilan ham aniqlanadi:

(5.11)

Uzatmalar sistemasining uzatish soni uning ayrim juftlari uzatish sonlari ko‘paytmasiga teng:

₀ = ₁ ∙ ₂ ∙ ₃ … (5.12)