5. metodat e llogaritjes dhe matja e shkalles se ndotjes


CIKLET TESTUESE EVROPIANE ECE 15 + EUDC/NEDC - New European Driving


Download 269.55 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/2
Sana25.09.2017
Hajmi269.55 Kb.
#16437
1   2

CIKLET TESTUESE EVROPIANE ECE 15 + EUDC/NEDC - New European Driving 

Cycle 

ECE 15 + EUDC është cikël testues i cili shërben për përcaktimin e emisionit te ndotësve ne gazrat 

dalës te automjetet e udhëtarëve dhe automjetet e lehta transportuese dhe zbatohet ne aparatet me 

cilindra për testimin e automjeteve. Emërtohet edhe si NEDC – New European Driving Cycle. Cikli 

i tërësishëm testues përbëhet nga katër ECE 15 segmente, te cilët përsëriten pa ndërprerje, pas te 

ciliave pason një EUDC segment. 

ECE 15 (i njohur edhe si UDC – Urban Driving Cycle) paraqet vozitjen e simuluar ne kushte 

urbane, qe karakterizohet  me ngarkesë te vogël te motorit dhe shpejtësi te vogël te automjetit. 

EUDC (Extra – Erbane Driving Cycle) paraqet vozitjen e stimuluar ne rrugë te hapur me ngarkesa 

me te mëdha te motorit dhe shpejtësi me te madhe te automjetit. Për automjete me motor me fuqi te 

vogël ekzistojnë cikle EUDC alternativ me shpejtësi maksimale te automjetit deri ne 90 km/h. 

Ciklet ECE 15 dhe EUDC janë treguar ne fig 5.1.1 dhe 5.1.2, ndërsa ne fig 5.1.3 është paraqitur 

cikli i përbër NEDC. Parametrat karakteristik te ciklit janë dhënë ne tabelën 5.1.6. 


 

Fig 5.1.1 – ECE 15 cikli testues 

 

Fig 5.1.2 – EUDC cikli testues 

 

Fig 5.1.3 – NEDC cikli testues (pa pjesën 1 = MNEDC ciklin testues) 


 

Tabela 5.1.6 – parametrat karakteristik ECE 15 dhe EUDC te ciklit testues 

Parametrat karakteristik 

 

ECE 15 



EUDC 

NEDC 

Rruga e kaluar 

km 

4 x 1,013 = 4,052 6,955 11,007 



Zgjatja e testit 

4 x 195 = 780 



400 1180 

Shpejtësia mesatare 

km/h 

18,7 ( ne hapin bosh) 



62,6 

32,5 


Shpejtësia maksimale 

km/h 


50 

120 


120 

 

Para testimit, automjeti duhet qe te qëndroj se paku 6 ore ne temperature e ambientit prej 20 - 30˚C, 



ku gjate kësaj kohe motori është i fikur. Pas startimit motori punon 40 s ne regjimin e hapit boshë, 

dhe pastaj fillohet me testimin. Gjate matjes gazrat dalës ne mënyrë te vazhdueshme mblidhen ne 

kësen për mostrat sipas metodës CVS (Constant Volum Sampling) dhe me analizën e përbërjes 

përcaktohet emisioni i ndotëseve ne njësi te rrugës se kaluar (g/km). 

Me vendosjen e normave Euro 3, ne janar te vitit 2000, ndërpritet periudha e hapit boshë te motorit, 

qe do te thotë se matja e emisionit fillon menjëherë pas startimit te motorit (është marr parasysh dhe 

e ashtuquajtura mënyra e startimit te ftohtë te motorit). Ky cikël i modifikuar emertohet MNEDC – 

Modififed New European Driving Cycle. 



ECE R–49 

R – 49 është cikël testues stacionar, i cili aplikohet për përcaktimin e emisionit te ndotësve ne gazrat 

dalës te motorët dizel për automjete te rënda motorike, ne përputhje me dispozitave ECE te 

rregullores numër 49. Testi kryhet ne tavolinën provuese për testimin e motorit. Gjatë testimit 

motori punon ndërmjet 13 pikave karakteristike te definuar me vlera te numrit te rrotullimeve dhe 

ngarkesës se motorit. Emisioni i ndotësve matet ne çdo pike te ciklit testues. Ne bazë te vlerave te 

matura te masës se emisionit te ndotësve, fuqisë se motorit dhe faktorit te rëndësisë (vlefshmërisë) 

për çdo pike, llogaritet vlera mesatare specifike e emisionit te ndotësve te veçantë, e shprehura ne 

g/kWh, sipas shprehjeve ne vazhdim: 

(

)



(

)

,



,

Xmas i

i

x

n i

i

NO

TF

NO

P

TF

Σ



=

Σ



,  

 

(



)

(

)



,

,

mas i



i

n i

i

CO

TF

CO

P

TF

Σ



=

Σ



 

(

)



(

)

,



,

X

Y mas i

i

X

Y

n i

i

C H

TF

C H

P

TF

Σ



=

Σ



,    

(

)



,

,

mas i



n i

i

PM

PM

P

TF

Σ

=



Σ

   



 

Ku janë: 

-

 

x



NO



CO



X

Y

C H

,  PM  (grimcat) -  emisioni specifik mesatar i ndotësve te veçante g/kWh 

-

 

,  



,  

 (grimcat) – emisioni ne masë i ndotësve ne pika te 



veçanta te ciklit testues g/h 

,

Xmas i



NO

,

mas i



CO

,

X



Y mas i

C H

,

mas i



PM

-

 



TF

 - faktori i rëndësisë (vlefshmërisë ) për çdo pik te ciklit testues 



-

 

P



n,i

 – neto fuqia e motorit e matur ne çdo pike te ciklit testues. 

Kushtet e testimit dhe faktori i rëndësisë për ciklin testues R- 49 janë paraqitur ne fig 5.1.4 dhe janë 

dhënë ne tabelën 5.1.7 



 

Fig 5.1.4 – Pikat karakteristike te përcaktuara me ciklin testues ECE R – 49 

Tabela 5.1.7 – Pikat karakteristike te definuar me ciklin testues ECE R – 49 

Pika 


Numri i rrotullimeve te motorit 

Ngarkesa % 

Faktori i ngarkesës 

1 Hapi 


boshë 

0.25/3 



2 10 

0.08 


3 25 

0.08 


4 50 

0.08 


5 75 

0.08 


Numri i rrotullimeve te momenti 

maksimal i rrotullimit 

100 0.25 

7 Hapi 

boshe 


0.25/3 


8 100 

0.10 


9 75 

0.02 


10 50 

0.02 


11 25 

0.02 


12 

Numri i rrotullimeve te fuqia 

maksimale 

10 0.02 


13 Hapi 

boshe 


- 0.25/3 

 

Me vendosje e normës Euro 3, ne tetor te vitit 2000, ndërpritet testimi i motorit sipas ciklit testues R 



– 49, dhe vendoset testimi sipas cikleve testuese ESC, ETC dhe ELR 

ESC – European Stationary Cycle – Cikli Evropian Stacionar 

Cikli testues ESC (i njohur edhe si cikli OICA ose ACEA) është cikël testues stacionar me 13 pika 

testuese i cili ka zëvendësuar ciklin testues R – 49. 

Sipas këtij cikli testimi kryhet ne tavolinën provuese për testimin e motorit ne 13 pika karakteristike 

te definuara me vlera te numrit te rrotullimit dhe ngarkesës se motorit (tabela 5.1.8 dhe fig 5.1.5). 

Motori duhet te punoj ne çdo pikë karakteristike një kohë saktë te përcaktuar, ne atë mënyrë qe 

ndërrimin e ngarkesës dhe numrit te rrotullimeve te motorit gjate kalimit nga njëra ne pikën tjetër te 

përfundoj ne 20 s e parë. Numri i dhanë rrotullimeve duhet te mbahet ne kufijtë  ±50 rr/min, për 

derisa vlera e momentit te rrotullimit duhet mbajtur ne kufijtë prej ±2 % te vlerës nominale te 

momentit për atë numër te rrotullimeve. Emisioni matet ne çdo pike te ciklit, ndërsa si vlerë 

kompetente merret vlera specifike mesatare e shprehur ne g/kWh. 

 


Tabela 5.1.8 – pikat karakteristike te definuar me ciklin testues ESC 

Pika 


Numri i rrotullimeve 

te motorit 

ngarkesa % 

Faktori i ngarkesës 

Kohe zgjatja ne min 



1 Hapi 

boshë 


15 


2 A  100  8 

3 B  50  10 



4 B  75  10 

5 A  50  5 



6 A  75  5 

7 A  25  5 



8 B  100  9 

9 B  25  10 



10 C  100  8 

11 C 


25  5 

12 C 



75  5 

13 C 



50  5 

 



Mostrat plotësuese gjate testimit te emisionit te gazrave dalës mund te merren ne pikat shtesë te 

testimit, me kusht qe ato te jene brenda sipërfaqes kontrolluese te ciklit (fig 5.1.5). Vlerat te 

emisionit maksimal ne pikat plotësues fitohen me interpolim ndërmjet pikave fqinje te rregullta te 

cilave ju dihen te dhënat. Qëllimi kryesor e dhënies se këtyre pikave është vërtetimi i emisionit te 

NO

x

 ne hapësirën me te gjerë punuese te punës se motorit. 



 

Fig 5.1.5 – Pikat karakteristike te definuar me ciklin testues ESC 

Numri i rrotullimeve te motorit definohen ne këtë mënyrë: 

-

 

hi



n

 

 - numri i rrotullimeve për vlerën e fuqisë se motorit 70 % te vlerës neto te fuqisë 



maksimale te motorit. Pasi qe mund te përcaktohen dy pika te tilla, merret vlera me e madhe 

e numrit te rrotullimeve. 

-

 

 – numri i rrotullimeve për vlerën e fuqisë se motorit 50 % te vlerës neto te fuqisë 



maksimale te motorit. Pasi qe mund te përcaktohen dy pika te tilla, merret vlera me e vogël 

e numrit te rrotullimeve. 



lo

n

Numri i rrotullimev A, B dhe C llogaritet ne baze te shprehjeve ne vazhdim: 



0.25 (

)

lo



hi

lo

A

n

n

n

=

+



 



0.50 (

)

lo



hi

lo

B

n

n

=

+



−   

0.75 (

)

lo



hi

lo

C

n

n

n

=

+



 



Cikli testues ESC është karakteristik sipas asaj qe ka vlerë mesatare te lartë te faktorit te ngarkesës 

dhe vlerë jashtëzakonisht te larta te temperaturës se gazrave dalëse. 



ETC – European Transient Cycle – Cikli Kalimtar Evropian  

Cikli testues ETC (i njohur edhe si cikli kalues FIGE) është cikël testues kalimtar (jo stacionar) i 

cili se bashku me ciklin ESC e kane zëvendësuar ciklin testues R – 49. 

Behet fjale për testimin e emisionit te gazrave dalës gjatë regjimeve te ndryshme te punës se 

motorit, ku me procedurën testuese është precizuar ndryshimi i ngarkesës dhe numrit te rrotullimeve 

te motorit gjatë periodës se realizmit te testimit. Ky cikël testues bazohet ne matjet e vërteta ne 

rrugë gjate lëvizjes se automjeteve te renda transportuese dhe paraqet kushte reale te eksploatimit te 

një motori, gjegjësisht automjetit motorik. 

Kushtet e ndryshme te eksploatimit te motorit, gjegjësisht te automjetit janë paraqitur me tri pjesë te 

ndryshme te ciklit testues ETC: regjim i vozitjes ne kushte te komunikacionit urban, ne 

komunikacion jo urban (ndër urban) dhe neper auto rruge. Kohëzgjatja e përgjithshme e ciklit është 

1800 s, ne atë mënyrë qe çdo pjese e veçante e ciklit te zgjatë nga 600 s. Pjesa e parë paraqet 

regjimin e vozitjes ne kushte te komunikacionit urban, me shpejtësi maksimale prej 50 km/h, me 

nisje dhe ndalje te shpeshta dhe pune te motorit ne hapin bosh. Pjesa e dytë paraqet regjimin e 

vozitjes ne hapësira jashtë urbane, me sektorë me ndryshime te theksuara te shpejtimit. Shpejtësia 

mesatare është rreth 72 km/h. Ndërsa pjesa e tretë bazohet ne paraqitjen e vozitjes nëpër auto rrugë 

me shpejtësi mesatare prej 88 km/h 

Ekzistojnë dy variante te ciklit testues ETC:  cikli testues i cili realizohet ne pajisjen me cilindra për 

testimin e automjeteve (fig 5.1.6) dhe cikli testues i cili realizohet ne tavolinën provuese për 

testimin e motorëve (fig 5.1.7) 

 

   

Fig 5.1.6 – Cikli testues ETC – ne pajisjen me cilindra për hulumtimin e automjeteve  


 

  

Fig 5.1.7 - Cikli testues ETC – ne tavolinën provuese për testimin e motorit 

ELR – European Load Response 

Cikli testues ELR shfrytëzohet për kontrollimin e tymimit te gazrave dalës te motorët dizel te 

automjeteve te renda transportuese. Procedura zhvillohet për përcaktimin e emisionit te tymit ne 

rastin e ndryshimit te shpejtë te ngarkesës gjate numrit konstant te rrotullimeve. 

Cikli testues përbëhet nga tri ndryshime alternative kërcyese te ngarkese (nga 10% ne 100%) ne çdo 

nga tre numrat karakteristik te rrotullimit te motorit: A (cikli 1), B (cikli 2) dhe C (cikli 3), dhe atë 

te numrat e rrotullimeve te zgjedhur arbitrar e qe gjendet ndërmjet numrit te rrotullimeve A dhe C 

dhe ndërmjet ngarkese 10 % dhe 100 % (cikli 4). Numrat e rrotullimeve te motorit A, B dhe C janë 

definuar me ciklin testues ESC. Cikli testues ELR është treguar ne fig 5.1.8. 

Marrja e mostrave për përcaktimin e vlerës se tymimit kryhet ne mënyrë te vazhdueshme gjatë 

testimit, me frekuencë te marrjes se te dhënave jo me te vogël se 20 Hz. Mostrat e fituara 

analizohen, ndërsa vlera rezultuese e tymimit fitohet me llogaritje sipas procedurës ne vazhdim:  

1.

 

Vlera e tymimit llogaritet si vlerë mesatare ne intervalin prej 1 s, duke shfrytëzuar algoritëm 



special. 

2.

 



Përcaktohet vlerat me te madhe te tymimit ne intervalet prej 1 s për çdo njërën nga tri 

ndryshime te ngarkesës për çdo numër testues te rrotullimeve te motorit. 

3.

 

Vlera mesatare e tymimit për çdo cikël (numri testues i rrotullimeve te motorit) llogaritet si 



vlerë mesatare aritmetike për te tre hapat e ngarkesës. 

Vlera e fundme e tymimit te gazrave dalës përcaktohet si vlerë mesatare specifike te vlera mesatare 

te llogaritura ne numrat e rrotullimeve A (faktori i rëndesës 0.43), B (faktori i rëndesës 0.56) dhe C 

(faktori i rëndesës 0.01) duke marr parasysh edhe faktorin e rëndesës (vlerës). 



 

Fig 5.1.8 – ELR cikli testues 

5.2 PRINCIPET BAZE DHE APARATET PËR MATJEN E PËRBËRJES SE GAZRAVE 

DALËS 

Rregulloret ECE, dhe ne bazë te tyre normativat ligjore te vendosura ne shkallë kombëtare, janë 

përcaktuar vlerat kufitare te emisionit te komponentëve te veçanta ne gazrat dalës te automjeteve 

motorike, si dhe kushtet  ne bazë te se cilave motori, gjegjësisht automjeti testohet (ciklet testuese te 

standardizuara). Me rastin e zbatimit te ciklit testues përkatës merren mostrat e gazit, te cilat 

analizohen. Marrja e mostrave mund te jetë e veçante, ku ne intervalet e përcaktuar kohor merren 

sasia e caktuar e gazit ne qese speciale dhe me vonë analizohen, ose ne mënyrë te vazhdueshme, kur 

marrja e mostrave behet gjate gjithë kohës sa zgjatë testimi. Për analizën e përbërjes te mostrës se 

marr  është e nevojshme te zbatohet metoda e përkatëse për përcaktimin e përqendrimit te 

komponentëve te veçanta ne mostrat e gazrave. Ne vazhdime do te përpunohen principet bazë për 

matjen e përqendrimin e komponentëve te veçante ne gazrat dalës. 

5.2.1 MATJA E PËRQENDRIMIT TE MONOKSIDIT TE KARBONIT DHE DYOKSIDIT TE 

KARBONIT – CO DHE CO

2

Metodë me efikase për matjen e përqendrimit te CO dhe CO



2

 ne gazrat dalës është metoda me 

ndihmën e analizatorëve absorbues me rreze infra te kuqe (NDIR – Non Dispersive Infrared 

Analyzer). Principi i punës bazohet ne vartësinë te numrit me te madh te gazrave me hetroatomeve 

(i cili përbëhet nga me se paku dy elemente te ndryshme kimike) te absorbojnë rrezatimin infra te 

kuqe ne domenin e spektrit qe është karakteristik për gazin e dhënë. Rrezatimi i absorbuar e rritë 

energjinë kinetike te atomeve, e cila manifestohet me rritjen e temperaturës se gazit. Analizatori me 

rreze infra te kuqe janë te volitshëm sidomos për analizën e CO dhe CO

2

 ne gazrat dalës sepse 



gjatësia valore e tyre te absorbim maksimal pakës përputhet me komponentët tjera. 

Ekzistojnë shume variante te ndryshme te analizatorëve me rreze infra te kuqe, ndërsa një zgjidhje e 

zakonshme është treguar skematikisht ne fig 5.2.1. 

 

Fig 5.2.1 – Analizatori me absorbim te rrezeve infra te kuqe (NDIR) përforcuesi 



Burimi i rrezatimit te rrezeve infra te kuqe dërgon tufa te drejtuara neper dhomën matëse (dhomën 

për analizë), neper te cilën rrymon gazi i cili analizohet, dhe neper dhomën krahasuese, ne te cilën 

ndodhet ndonjë gazë neutral i cili nuk kryen absorbimin (me se shpeshti N

2

). Pas kalimit te rrëzës 



matëse dhe krahasuese neper dhomat, ne pranues behet krahasimi i energjive te tyre. Me se shpeshti 

dhoma e pranimit është e ndare me membranën e metalit e cila paraqet një pol te kondensatorit  dhe 

mbushet me gazë, përqendrimi i se cilës matet. Për shkak te rrezatimit, ne dhomën e pranimit rriten 

temperaturat dhe shtypja. Nëse ne dhomën matëse nuk ka absorbim, gjegjësisht deri sa përqendrimi 

i komponentëve matëse është i barabarte me zero, shtypja ne te dy dhomat e pranimit rritet ne 

mënyrë lineare, dhe nuk ka ç’vendosje te membranës se kondensatorit. Ne rastin kur ne gazin matës 

gjendet komponenti qe analizohet, ajo absorbon një pjese te energjisë se rrezatimit, ashtu qe shtypja 

ne dhomën e pranimit ne anën e dhomës matëse është me i vogël, qe manifestohet me lëvizjen e 

membranës se kondensatorit dhe ne këtë mënyrë vendoset sinjali elektrik matës. 

Qe te arrihet sinjal me i mirë nga kondensatori, para dhomave matëse dhe krahasuese vendoset 

pengesa rrotulluese e cila ndërpret tufën e rrezeve me frekuencë prej 10 Hz. 

Analizatori absorbues me rreze infra te kuqe është shume i ndjeshëm ndaje avujve te ujit ne gazrat 

dalës te cilët analizohen, sepse molekulat e ujit absorbojnë rrezet infra te kuqe ne domenin e gjerë te 

spektrit. 

Për këtë arsye këto analiza kryhen ne gazra te thatë, d.m.th me gazra prej te cilëve janë te ndarë 

avujt e ujit. 

5.2.2 MATJA E PËRQENDRIMIT TE HIDROKARBUREVE TE PA DJEGURA - C

X

H



Y

Për matjen e përqendrimit te sasisë se tërësishme te hidrokarbureve te pa djegura (TC

x

H

y



) ne gazrat 

dalës shfrytëzohet detektori flakës  - jonizues (FID – Flame Ionization Detector). Mënyra e punës 

bazohet ne matjen e përçueshmërisë elektrike te flakës e cila krijohet gjatë djegies se ndonjë gazi. 

Flaka e krijuar gjatë djegies se hidrogjenit (H

2

) me ajër ne fushën elektrike emiton rrymë te vogël te 



pa përfillshme te joneve, dhe mund te konsiderojmë se përçueshmërisë elektrike është e barabartë 

me zero. Nëse ne atë flake digjet edhe ndonjë gazë tjetër, pikërisht me prejardhje organike, krijohet 

jonizim i madh qe mund te regjistrohet ne instrumentin matës. Gjatë djegies se hidrokarbureve 

emisioni i joneve rritet ne proporcion me numrin e atomeve te karbonit qe kalojnë neper flakë. 

Pamja skematike e detektorit flakë – jonizues është paraqitur ne figurën 5.2.2. 

 

Fig 5.2.2 – Detektori flakë – jonizues (FID) gazrat dalëse 

Ne rrymimin e hidrogjenit i cili digjet me ajrinë sillet sasia e caktuar e gazit cili analizohet dhe për 

shkak te paraqitjes se jonizimit te flakës dhe fushës elektrostatike regjistrohet përqendrimi i 

hidrokarbureve. Madhësia e sinjalit është proporcionale me numrin e atomeve te karbonit te cilët 

kalojnë neper flakë. Pasi qe sinjali varet edhe nga rrymimi i gazit i cili analizohet duhet qe rrymimin 

te mbajmë rreptësisht konstant.  


Aparati është shumë i ndjeshëm dhe me vonesa mjaftë te vogla kohore. Ndjeshmëria e aparatit 

përmirësohet me zvogëlimin e raportit te rrymimit te hidrogjenit ndaj rrymimit te gazit qe 

analizohet. E mete e detektorit flakë – jonizues është ndjeshmëria e tij ne sasinë e oksigjenit O

2

 ne 



gazin qe analizohet, sepse me rritjen e sasisë se O

2

 vjen deri te bashkëdyzimi i joneve te karbonit 



me oksigjenin e lire, dhe sinjali dalës për përqendrimin e njëjtë te hidrokarbureve behet me i vogël. 

E meta zvogëlohet me rritjen e raportit te rrymimit te hidrogjenit ndaj rrymimit te gazit qe 

analizohet, por me këtë humbet ne ndjeshmërinë e aparatit. 

5.2.3 MATJA E PËRQENDRIMIT TE OKSIDEVE TE AZOTIT - NO

X

Për matjen e përqendrimit te oksideve



 

te azotit ne gazrat dalës shfrytëzohet analizatori 

hemiluminiscent i gazrave. Mënyra e punës bazohet ne principin qe te disa rekcione kimike, ne 

kushte rreptësisht te kontrolluara, vjen deri te ngacmimi elektrik i atomeve ose molekulave te 

krijuara. Gjate kalimit te këtyre grimcave nga gjendja e ngacmuar ne gjendjen normale mund te 

vjen deri te rrezatimi i energjisë se dritës (hemiluminiscenca). Ky fakt është shfrytëzuar për matjen 

e përqendrimit te oksideve te azotit ne gazrat dalës. Duhet te theksohet qe ne përgjithësi NO

x

 



interpretohet si shume e NO dhe NO

2

.  



Nëse, te vakuumi i lartë (2 – 3 mmHg te presionit absolut), NO bihet ne kontakt me ozonin O

3

 do te 



vjen deri te reaksioni kimik: 

*

3



2

NO O

NO

O

+



+

2

 



qe vazhdon me reaksionin: 

 

*



2

2

 



NO

NO

h

ν



+

 

Ku është: 



-

 

 



h

ν

 - sasia e dritës ( h – konstantja e Plankut, 



ν

 - frekuenca e rrezatimit). 

Ne figurën 5.2.3 ne mënyrë skematike është paraqitur analizatori hemiluminiscent  

 

Fig 5.2.3 – Analizatori i gazit Hemiluminiscent (CLD)shkruesi ose DC Voltmetri 

Ne dhomën për reaksione sillet gazi i cili analizohet dhe ozoni, i cili fitohet ne gjeneratorin e ozonit 

me tension te lartë. Ne dhomë vjen deri te reaksionet e NO dhe O

dhe fitohet NO



2

 i ngacmuar. Me 

kthimin e molekulave te NO

2

 ne gjendje normale vjen deri te rrezatimi i energjisë se dritës, e cila 



detektohet ne pajisje. Energjia e dritës e detektuar është proporcionale me përqendrimin e NO ne 

gazë. 


Sasia e tërësishme e NO

x

 (NO + NO



2

) ne gazrat dalës do te përcaktohet ne mënyrë qe gazrat dalës 

para hyrjes ne dhomën e matjes udhëhiqen nëpër konvertor, i cili është i nxehur ne temperaturë 

750˚C, ku me këtë raste NO

2

 kalon ne NO sipas reaksionit kimik: 



2

2

2



 

  2


NO

NO O

+

 



Gazrat dalës udhëhiqen ne dhomën për matje dhe ne këtë mënyrë e caktuar sasia e përqendrimit te 

NO, paraqet ne te vërtetë sasinë e tërësishme te NO

x

 ne gazrat dalës, pasi qe ne konvertor e gjithë 



sasinë e NO

2

 e ka kaluar ne NO. 



Përqendrimi i NO

2

 ne gazrat dalës fitohet kur nga sasia e tërësishme e NO



x

 zbritet ne fillim sasia e 

përcaktuar e përqendrimit te NO:  

[

] [



] [ ]

2

x



NO

NO

NO

=



Metoda e paraqitur është mjaftë e përshtatshme për matjen e përqendrimit te NO

x

 ne gazrat dalës 



për shkak te precizitetit te madhe, me interferimit te vogël me gazrat tjerë. 

5.2.4 MATJA E PËRQENDRIMIT TE OKSIGJENIT – O

2

Për matje e përqendrimit te oksigjenit ne gazrat dalës shfrytëzohet detektori paramagnetik (PMD – 



Paramagnetik Detector). Puna e tyre bazohet ne shfrytëzimin e vetive paramagnetike te substancave 

te veçanta (si p.sh oksigjenit). Me rastin e kalimit te këtyre substancave nëpër fushën magnetike 

vjen deri te rritja e shpejtimit te molekulave te tyre. Ky shpejtim i lëvizjes regjistrohet me detektor 

special ndërsa shkalla e shpejtimit te molekulave është proporcionale me përqendrimin e tyre ne 

gazrat qe testohen.  

Ekzistojnë shumë ndërtime te detektorëve paramagnetik, ndërsa dy variante te tyre janë paraqit ne 

fig .5.2.4 dhe 5.2.5 

 

Fig 5.2.4 – Analizatori termomagnetik i oksigjenit (detektori paramagnetik) magneti permanent 



dhoma unazore Oksigjeni Gazi dalës Oksigjeni ne gazin dalës Gazi dalës Galvanometri gypi nga 

qelqi Teli i nxehet 

Analizatori paramagnetik i oksigjenit, për detektimin e shpejtimit te lëvizjes se molekulave te 

oksigjenit shfrytëzon telin e nxehet. Gazrat dalës sillen ne pajisjen matëse dhe kalojnë neper 

dhomën unazore te pajisjes. Dy anët e dhomës unazore janë te lidhura me gypin prej gjami me 

diametër te vogël. Ne këtë pjesë te aparatit është vendosur magneti paramagnetik dhe teli i nxehet 

për matjen e rrymimit te oksigjenit. Me rastin e veprimit te fushës magnetike molekulat e oksigjenit 

tërhiqen nga dhoma unazore ne gyp dhe me shpejtimin shtesë. Ne këtë mënyrë neper gypin e vogël 

krijohet rrjedhja e oksigjenit, i cili rrymon ne telin e nxehet. Për shkake te kësaj vjen deri te 

ndryshimi i temperaturës se telit, e me këtë edhe ndryshimi i rezistencës ne skajet e telit. Ne bazë te 

ndryshimit te rezistencës caktohet rrjedhja e oksigjenit, i cili është proporcional me përqendrimin e 

oksigjenit ne gazrat dalës qe analizohen. 


 

Fig 5.2.5 – Analizatori i oksigjenit (detektori paramagnetik) gazi krahasues 

Zgjedhja e dyte e detektorit paramagnetik është paraqitur ne fig 5.2.5. Ne këtë rast për detektimin e 

oksigjenit shfrytëzohet ndonjë gaz krahasues, me se shpeshti CO

2

 ose N



2

. Gazrat dalës sillen ne 

aparatin matës dhe rrymojnë neper kanalin matës. Ne te njëjtën kohe gazi krahasues rrymon neper 

kanalet 1 dhe 2 dhe plotëson kanalin tërthorë 4. Ne raste se ne gazrat dalës nuk ka oksigjen është 

vendosur gjendja e ekuilibruar dhe ne aparatin galvanometrik lexojmë vlerën zero. Kur ne gazrat 

dalës ekziston oksigjeni, për shkak te ndikimit te forcave magnetike ai tërhiqet ne kanalin 1. Ne atë 

mënyrë ne kanalin 1 ndërpritet rrymimi i gazit krahasues, dhe gazi krahasues fillon te rrymon neper 

kanalin tërthor 3. Me rastin e rrymimit te gazit ne telat 1 dhe 2 ne ata vjen deri te ndryshimi i 

temperaturës, gjegjësisht deri te ndryshimi i rezistencës ne skajet e tyre. Ky ndryshim i rezistencës 

regjistrohet ne galvanometër. Ndryshimi i rrjedhjes se gazit krahasues neper kanal është 

proporcionale me përqendrimin e oksigjenit ne gazrat dalës. 

5.2.5 MATJA E TYMIMIT NE GAZRAT DALËS 

Për matjen e tymimit ne gazrat dalës ne esencë ekzistojnë dy metoda, te cilat bazohen ne matjen e jo 

depërtueshmërisë (zvogëlimin e depërtueshmërisë) te dritës ne gazrat dalës, gjegjësisht ne matjen e 

absorbimit te tufës se dritës e cila është e drejtuar ne filtër ne te cilin është deponuar bloza nga 

gazrat dalës te motorët dizel.  



Metoda Hartridge 

Kjo metodë shfrytëzohet për matjen te vazhdueshme te tymimit ne gazrat dalës te motorët dizel. 

Bazohet ne matjen e mos depërtimit te dritës ne gazrat dalës. Ne mënyrë skematike ne fig 5.2.6 

është paraqitur pajisja Hartaidge për matjen e tymimit te gazrave dalës. 



 

Fig 5.2.6 – Metoda Hartridge për matjen e tymimit ne gazrat dalës lëshimi 

  

Gazrat dalës me ndihmën e sondës matëse, përmes larguesit te lagështisë, bihen ne pajisje dhe 



rrymojnë neper dhomën matëse (gypin matës). Presioni dhe temperatura brenda dhomës matëse 

rregullohen ne atë mënyrë qe ti shmangemi ndikimit te rrymimit kthyes te gazrave dalës. Nga njëra 

ane e dhomës matëse gjendet llampa halogjene, e cila emiton tufën e dritës  te drejtuar neper 

dhome. Kjo tube rrezeve te dritës detektohet me ndihmën e foto qelisë e cila është e vendosur ne 

anën tjetër te dhomës matëse. Ne varshmëri prej tymimit te gazrave dalës, vjen deri te absorbimi i 

emetimit te dritës, qe regjistrohet ne pajisje. Sa me i madhe te jete tymimi i gazrave dalës aq me 

pakë drite do te kaloje deri ne foto qelia. Kështu e përcaktuar sasia e tymimit te gazrave dalës 

shprehet përmes koeficientit te absorbimit k ose përmes përqindjes se vlerës te depërtueshmërisë N: 

 

1

1



ln

ln 1


100

co

c

I

N

k

L

I

L



= ⋅



= − ⋅







 

Ku është: 



-

 

L – gjatësia e dhomës matëse (gjatësia e shtyllës se tymit ne gypin matës), 



-

 

I



co 

 - intensiteti i rrymës ne foto qeli kur tymimi ne gazrat dalës është i barabartë me zero, 

-

 

I



c

 – intensiteti i rrymës ne foto qeli për matjen e vlerës se tymimit ne gazrat dalës. 

Koeficienti i absorbimit te dritës k shprehet ne m

-1

, ndërsa N si vlere e përqindjes te 



depërtueshmërisë se gazit ne shkallë prej 0 deri ne 100. 

Qe te arrihen siguria e lartë dhe përsëritja e rezultateve te matjes duhet qe ne mënyrë precize te 

definohet gjatësia e dhomës për matje, si dhe te pengohet ndotja e llambës dhe foto qelisë. 

Mundësia e paraqitjes se grimcave te pluhurit ne llambë dhe foto qeli zvogëlohet me prurjen e ajrit 

te pastër i cili rrymon brenda pajisjes. 

Pastrimi i kohe pas kohe është i mundur me rrotullimin e aksit ku janë vendosur poqa (llamba) dhe 

foto qelia për 180

°.  


Metoda BOSCH 

Principi i punës i kësaj metode bazohet ne matjen e absorbimit te tufës se dritës te drejtuar ne filtrin 

ne te cilin është deponuar bloza nga gazrat dalës te motorët dizel. Pamja skematike e pajisjes Bosch 

për matjen e tymimit nga gazrat dalës është dhënë ne fig 5.2.7. 



 

Fig 5.2.7 – Metoda e Bosch-it për matjen e tymimit te gazrave dalës balon për vënien ne lëvizje te 

pompës 

Me ndihmën e pompës me vëllim punës prej 330 cm

3

, përmes sondës, merret mostra e gazit dalës 



nga gypi zbrazës. Grimcat ne gazrat dalës deponohen ne filtrin prej letre i cili ndodhet ne mbajtësin 

e filtrit ne pompë, ku nxirja e filtrit te letrës është proporcional me përqendrimin e blozës. Pas 

marrjes se mostrave ne filtrin e letrës analizohet tymimi me metodat e rezistencës elektrike duke 

shfrytëzuar fotometrin reflektues. Tufa e dritës drejtohet ne filtrin e letrës dhe me ndihmën e foto 

qelisë regjistrohet sasia e dritës se reflektuar. Sa me e madhe te jete nxirja e filtrit, aq me i madh 

është absorbimi i dritës, dhe kuptohet sasia e reflektuar e dritës me e vogël. Rezultatet janë paraqitur 

ne formën e numrin te tymimit te Bosch – it ne shkallen 0 – 10. 

5.3 PRINCIPET THEMELORE TE PUNËS TE DHËNËSVE TE NDRYSHËM PËR 

MATJEN E NUMRIT TE RROTULLIMEVE TE MOTORËVE ME DJEGIE TE 

BRENDSHME 

Te matja e përqendrimit te ndotësve te veçante nga automjetet motorike është e zakonshme qe 

testimi te kryhet për regjime te ndryshme te shpejtësisë se motorit si dhe regjime te ndryshme te 

ngarkesës se motorit. Për regjimin e shpejtësisë te punës se motorit masa themelore është numri i 

rrotullimit te motorit. 

Për matjet e numrit te rrotullimeve ne përgjithësi, gjithashtu edhe për matjen e numrit te 

rrotullimeve te motorëve me djegie te brendshme shfrytëzohen dhënësit te cilët bazohen ne principe 

te ndryshme te punës. Ekzistojnë dhënës mekanik, elektrike, elektronik dhe stroboskopik te numrit 

te rrotullimit. Sinjali i cili fitohet nga dhënësit i numrit te rrotullimit mund te jete analitik ose 

digjital. 



Dhënësit mekanik te numrit te rrotullimeve 

Dhënësit mekanik te numrit te rrotullimeve punon ne principin e forcave centrifugale. Me rritjen e 

numrit te rrotullimeve forca e krijuar centrifugale i largon peshat ose zhvendos lavjerrësin rrotullues 

te pajisjes, dhe ky rrotullim përmes sistemit te levave bënë përcjelljen e rrotullimit ne akrepin e 

pajisjes treguese. Me zvogëlimin e numrit te rrotullimeve zvogëlohet forca centrifugale, dhe për 

shkak te veprimit te sustës peshat, gjegjësisht lavjerrësi kthehen ne pozitën fillestare. Nga barazimi: 

2

2

30



c

n

F

m r

m r

π

ω





= ⋅ ⋅

= ⋅ ⋅⎜




 

rrjedh se forca centrifugale është proporcionale me katrorin e numrit te rrotullimeve, dhe me ketë 

është vendosur lidhja ndërmjet numrit te rrotullimeve dhe ç’vendosje te akrepit te aparatit tregues. 

Dhënësit centrifugal te numrave te rrotullimeve nuk janë te përshtatshëm për matjen e numrit te 

madh te rrotullimeve. Këta dhënës nuk janë shumë te saktë, gabimi i matjes është ne diapazonin 1 – 

8 %. 

Shembuj te dhënëseve centrifugal te numrit te rrotullimeve janë treguar ne forma skematike ne 



figurat 5.3.1 dhe 5.3.2 

 

Fig 5.3.1 – Dhënësi centrifugal i numrit te rrotullimeve 

 

Fig 5.3.2 – Dhënësi centrifugal i numrit te rrotullimeve 

Dhënësit elektromekanik te numrit te rrotullimeve 

Puna e këtyre dhënëseve varet nga shfrytëzimi i aftësive te fushës magnetike te magnetit permanent. 

Ne mënyrë skematike një zgjidhje e këtillë është dhënë ne fig 5.3.3. 


 

Fig 5.3.3 – Dhënësi induktivë (elektro mekanik) i numrit te rrotullimeve 

Magneti permanent është i lidhur me boshtin dhe rrotullohet bashke me te. Për shkak te rrotullimit 

magnetit indukton rrymat dredhë te cilat rrotullojnë tamburin e aluminit ne te cilën është i lidhur 

akrepi i pajisjes treguese. Sa me i madh qe te jetë numri i rrotullimeve aq me i madh është rrotullimi 

i tamburit, dhe me ketë zhvendosje e akrepit.  

Gabimi i matjeve me këtë pajisje sillet ne diapazonin 2 – 6 %. 



Dhënësit elektrik te numrit te rrotullimeve 

Dhënësit elektrike i numrit te rrotullimeve është paraqitur skematikisht ne fig 5.3.4. Rotori i pajisjes 

lidhet ne boshtin numri i rrotullimeve i te cilit matet, ndërsa statori është magneti permanent. Me 

rrotullimin e rotorit gjenerohet rryma një kahe. Tensioni ne skaje matet me voltmetër me bobinën 

rrotulluese. Lidhja ndërmjet numrit te rrotullimeve te boshtit dhe tensionit te matur është dhën me 

barazimin: 



U

C

n

φ

= ⋅ ⋅



 

Ku janë: 

-

 

 – tensioni, 



U

-

 



φ - fluksi magnetik 

-

 



 - numri i rrotullimeve  

n

Gabimet e matjeve me këtë aparat sillen nen 0,5 %. 

 

Fig 5.3.4 – Gjeneratori elektrik për dhënien e numrit te rrotullimeve 


 

Dhënësi induktiv i numrit te rrotullimeve 

Principi i punës i këtyre dhënëseve bazohet ne paraqitjen e indiktuvitetiet ne mbështjelljeve qe 

gjenden ne fushën magnetike. Dhënësi përbëhet nga një magnet permanent ne te cilin gjinden 

mbështjellat e telit dhe tjetri qe gjendet ne elementin rrotullues numri i rrotullimeve i te cilit matet. 

Për çdo rrotullim te elementit rrotullues këtë magnet takohen qe ne mbështjelljet e tyre gjenerohet 

impulsi i tensionit. Këto impulse mblidhen ne numëruesin elektronik te impulseve. 

Distanca ndërmjet magneteve është 0,5 – 1 mm. Dhënësi është shumë preciz, me gabim te matjes 

nën 0,5 %.  

Pamja skematike te dhënësit induktiv është paraqitur ne figurat 5.3.5 dhe 5.3.6. 

 

Fig 5.3.5 – Dhënësi induktiv i numrit te rrotullimeve  



 

Fig 5.3.6 – Dhënësi induktiv i numrit te rrotullimeve 

Dhënësi fotoelektrik i numrit te rrotullimeve 

Puna e dhënësit fotoelektrik bazohet ne detektimin e tufës se drejtuar te dritës me ndihmën e foto 

qelisë. Ekzistojnë shume ndërtime te ndryshme te këtyre pajisjeve, ndërsa një variant është 

paraqitur skematikisht ne fig 5.3.7. 



 

Fig 5.3.7 – Dhënësi fotoelektrik i numrit te rrotullimeve 

Ne boshtin numri i rrotullimeve qe matet është vendosur pllaka me prerje (vrima). Kjo plakë është 

vendosur ndërmjet burimit te rrezeve te dritës dhe foto qelisë. Me rrotullimin e pllakës drita 

periodikisht kalon nëpër vrimat dhe detektohet ne foto qeli ne formë te impulseve elektrike. Ne këtë 

mënyrë është fituar sinjali i cili paraqet lidhjen ndërmjet numrit te rrotullimeve dhe impulseve 

elektrike. Këta impulse mblidhen ne numëruesin e impulseve elektronike. 

Varianti tjetër i dhënësit elektronik te numrit te rrotullimeve është paraqitur ne fig. 5.3.8. Ne këtë 

raste boshti, numri i rrotullimeve i te cilit matet, ne një vend është i nxire me një vije te hollë. Tufa 

e dritës drejtohet ne bosht me një këndë dhe me ndihmën e foto qelisë regjistrohet sasia e dritës se 

reflektuar. Gjate rrotullimit te boshtit, kur te vjen regjioni i nxirë sasia e reflektuar e dritës qe do te 

pranoje foto qelia do te jetë me e vogël ne raport me situatën kur te vjen sipërfaqja e pa nxirë. Ne 

këtë mënyrë gjenerohet sinjali i cili është proporcional me numrin e rrotullimeve te boshtit. 

Impulset e fituar regjistrohen ne numëruesin e impulseve elektronike. Dhënësi është shum preciz, 

me gabim te matjes nen 0,5 % 



 

Fig 5.3.8 – Dhënësi fotoelektrik i numrit te rrotullimeve 

Dhënësi stroboskopik i numrit te rrotullimeve 

Stroboskopet shfrytëzojnë efektet optike te aftësisë se syrit qe te përcjell figurat qe ndryshojnë 

shpejtë (reflekset e nervit te syrit zgjasin nga 1/15 deri ne 1/20 pjesë te sekondës). Te shpejtësitë me 

te mëdha te ç’vendosje se figurës krijohet përshtypja qe figura lëviz ngadalë ose edhe qe ndalet. 

Stoboskopi është oscilator me burim te fortë te dritës ku frekuenca e ndezjes dhe fikjes mundet ne 

mënyrë te vazhdueshme te ndryshoj. Tufa e dritës drejtohet ne vendin e precizuar te boshtit. 

Frekuenca e ndezjes dhe fikjes ndryshohet derisa nuk krijohet përshtypja optike se boshti nuk 

rrotullohet. Ne këtë raste frekuenca e ndezjes se llambës përputhet me ardhjen e vendit te  shënuar 

te bosht. Ne këtë mënyrë është vendosur lidhja ndërmjet numrit te rrotullimeve dhe sinjalit ne 

stroboskop. Gabimi i matjeve me stroboskok sillet ne diapazonin 0,2 – 1 %.  

Paraqitja skematike e stroboskopit është dhënë ne fig 5.3.9. 

 

Fig 5.3.9 – Dhënësi stroboskopik i numrit te rrotullimeve 



Dhënësi i Hall - it i numrit te rrotullimeve 

Ne kohet e fundit ne teknikën automobilistike zbatim te madh kane dhënësit te të cilët principi i 

punës bazohet ne efektin e Hall – it. Kur neper përçues ose gjysmë përçues i cili ndodhet ne fushën 

magnetike lëshohet rryma elektrike vertikalisht ne fushën magnetike (fig 5.3.10), ne atë gjenerohet 

tensioni, ne drejtim normal ne rrjedhjen e rrymës elektrike dhe fushës magnetike. Ky tension 

emërtohet tensioni i Hall - it dhe mund te përcaktohet sipas barazimit: 



V

H

I

B

U

R

d

= ⋅



 

Ku janë: R – konstantja e Hall – it, I

v

 – tensioni i furnizimit, B – fusha magnetike, d – trashësia e 



përçuesit 

 

Fig 5.3.10 Principi i efektit te Hall – it 



Me dhënësit qe punojnë sipas principit te efekteve te Hall – it mund te maten madhësi te ndryshme 

fizike, dhe zbatim mjaft te madhe kanë ne matjen e numrit te rrotullimeve. Dhënësit e Hall – it janë 

shumë kompakt, ne aspektin konstruktiv mund te izolohen nga ndikimi i pluhurit, papastërtisë, ujit 

dhe ne brendësi te vet dhënësit nuk ka elemente lëvizës, gjë që ju jep përparësi mjaft te madhe ndaj 

dhënëset optik ose elektro mekanik. 

Shembuj te përdorimit te dhënësit te Hall – it për matjen e numrit te rrotullimeve janë paraqitur ne 

figurat ne vazhdim. 

Principi i punese i ndërprerësit rrotullues te Hall–it është treguar ne figurat 5.3.11 dhe 5.3.12. Ne 

dhomën nga materiali përçues magnetik janë vendos dhënësi i Hall- it dhe magneti, ku ndërmjet 

tyre ekziston hapësira e zbrazet. Gjatë veprimit te fushës magnetike ne dhënës gjenerohet tensioni i 

Hall–it, i cili regjistrohet ne pajisjen matëse. Kur ne hapësirën ndërmjet dhënësit dhe magnetit 

gjendet pllaka nga materiali feromagnetik vjen deri te ridrejtimi i te rrjedhjes magnetike ashtu qe  

fusha magnetike nuk vepron ne dhënësin e Hall–it. Pas shkak te kësaj ndërpritet gjenerimi i 

tensionit ne dhënësin e Hall–it. 

Me përdorimin e pllakës rrotulluese me flatra (krihe) vjen deri te gjenerimi dhe ndërprerja 

alternative te qarkut elektrik, ku frekuenca e sinjalit varet nga numri i rrotullimeve te aksit ne te 

cilën gjendet pllaka. 

 

Fig 5.3.11 – Ndërprerësi rrotullues i Hall–it:1- Pllaka e holle (flatra), 2- Përçuesi magnetik, 3 – 



Dhënësi i Hall–it, 4- Hapësira ndërmjet dhënësit dhe magnetit, U

o

 – tension i furnizimit, U

S – 

tensioni ne senzor, b – gjerësia e krahëve te pllakës 

 

Fig 5.3.12 – Principi i punës se ndërprerësit rrotullues te Hall – it 

Pllaka nga materiali feromagnetike mund te ndërtohet ne forma te ndryshme, siç janë paraqitur ne 

fig 5.3.13. Pllaka mund te jete dhe e rrafshet, dhe atëherë shfrytëzohet për regjistrimin te ç’vendosje 

lineare. 

 

Fig 



5.3.13 – Format e ndryshme te pllakës nga materiali i feromagnetik qe shfrytëzohen te 

ndërprerësi i Hall - it 

Me ndihmën e dhënësit te Hall–it mund te matet numri i rrotullimeve duke shfrytëzuar rrotës e 

dhëmbëzuar gjegjësisht dhëmbëzorin (figura 5.3.14). Dhënësi i Hall–it dhe magneti vendosen ne 

shtëpinë e përbashkët  (pamja detale e sondës është paraqitur ne fig 5.3.15), dhe me veprimin e 

fushës magnetike ne dhënës vazhdimisht gjenerohet tensioni. Intensiteti i tensionit ndryshon 

varësisht nga ajo se ne fushën magnetike a gjendet dhembi ose kanali i rrotës se dhëmbëzuar. 

Varësisht nga numri i rrotullimit te rrotës se dhëmbëzuar ndryshon edhe frekuenca e sinjalit te 

fituar. 


Me shfrytëzimin e rrotës se dhëmbëzuar ne mënyrë te njëjtë është e mundshme te matet dhe 

ç’vendosja këndore.   

 

Fig 5.3.14 – Matja e numrit te rrotullimeve me ndihmën e dhënësit te Hall – it, duke shfrytëzuar 

rrotën e dhëmbëzuar: 1 – Dhëmbëzori ose rrota e dhëmbëzuar, 2 – Dhënësi i Hall – it, 3 – Magneti, 

4 – Shtëpiza

 

 



Fig 5.3.15 – Sonda me senzorin e Hall – it 

Ne vende te rrotës se dhëmbëzuar për matjen e numrit te rrotullimeve mund te shfrytëzohet edhe 

rrota me magnet (figura 5.1.16). Ne sonde gjendet vetëm dhënësi i Hall–it, ndërsa tensioni 

gjenerohet me për shkak te fushës magnetike te magnetit ne rrotë. Gjate kësaj ndryshimi i polit te 

magnetit pasqyrohet ne ndryshimin e sinjalit te dhënësit. 



 

Fig 5.3.16 – Matja e numrit te rrotullimeve me ndihmën e dhënësit te Hall–it, duke shfrytëzuar 

rrotën me  magnet: 1 – Dhënësi i Hall – it, 2 – Shtëpiza, 3 – Rrota me magnet

. 



Literatura  

 

1. Automotive Handbook, 6th Edition, Robert Bosch GmbH, 2004  



 

2. UNECE Pravilnici  

 

3. T. Stojičić: Metode ispitivanja motora SUS – koncept predavanja, Mašinski fakultet Sarajevo  



 

4. 


www.dieselnet.com 

 

 



5. Hall Effect Sensing and Application, Honeywell Inc., www.honeywell.com/sensing  

5.4 USHTRIME LABORATORIKE: PËRCAKTIMI I PËRBËRJES SE GAZRAVE DALËS 

TE AUTOMJETI MOTORIK 

Përcaktimi i përbërjes se gazrave dalës te automjeti motorik do te kryhet me matje me ndihmën e 

pajisjeve CARTEC CET 2200 C. Pajisja është treguar ne figurën 5.4.1. 

CARTEC CET 2200 C është pajisje e kombinuar matëse e cila mundëson matjen e përqendrimit te 

CO, CO

2

, CxHy



 

dhe O


2

 ne gazrat dalës te motorit otto, si dhe tymimit te gazrave dalës te motorët 

dizel. Me zgjerimin e ndërtimit te aparatit me pajisje shtesë, është e mundur dhe matja e 

përqendrimit te NO

x

 te motorët otto. Për matjen e përqendrimit te CO, CO



2

 dhe C


x

H

y



 shfrytëzohet 

analizatori absorbuesme rreze infra te kuqe, ndërsa përqendrimi i O

2

 dhe NO


x

 përcaktohet me 

metodat elektro kimike. 

Me këto pajisje është e mundur edhe matja e parametrave te punës te motorit, siç janë numri i 

rrotullimeve, temperatura e vajit, koha e ndezjes se përzierjes ajër – lëndë djegëse, dhe si e tillë 

munde te shërbej për diagnostifikimin e motorit. Konfigurimi i përshkruar i pajisjes mundëson 

përdorimin e tije ne qendrat e kontrollimit teknik te automjeteve sipas te gjitha normativave ne fuqi 

nacionale dhe ndërkombëtare. 

Për informim me te hollësishëm rrethe mënyrës se shfrytëzimit te pajisjes shfrytëzohet udhëzuesi 

për punë me pajisjen (Emission Tester CET 2200 C – Manuali praktik)  

 

Fig 5.4.1 Aparati për matjen e përbërjes se gazrave dalës CARTEC CET 2200 C

 

Për matjen e përbërjes se gazrave dalës nevojitet qe matjet te bëhen ne dy automjete motorike te 

ndryshme, me motor otto gjegjësisht dizel. Te dhënat bazë për automjetet e testuar duhet te 

shënohen ne tabelën 5.4.1. 



Tabela 5.4.1 te dhenat themelore per testimin e automjeteve* 

 

Automjet me motor otto 



Automjet me motor dizel 

Prodhuesi  

 

Marka dhe tipi i automjetit 



 

 

Lloji i automjetit 



 

 

Viti i prodhimit 



 

 

Lloji i motorit 



 

 

Vëllimi punues i motorit 



 

 

Fuqia e motorit 



 

 

*Me nënshkrim e vërteton asistenti 



_________________ 

Detyra 1: përcaktimi i emisionit te gazrave dalës te automjeteve motorike sipas normativave 

ligjore kombëtare për kontrollin periodik te përbërjes se gazrave dalës 

Ne kornizë te detyrës duhet qe te bëjmë përcaktimin e sasisë se emisionit te gazrave dalës për 

automjete me motor otto dhe automjete me motor dizel sipas normativave ligjore kombëtare te 

parapara për kontrollin periodike te përbërjes se gazrave dalës (emisioni i CO për automjete me 

motorë otto, gjegjësisht emisionin e tymimit për automjete me motor dizel).  

Si rezultate te matjes se kryer duhet fituar vlerat e emisionit te CO për automjetin e testuar me 

motor otto, si dhe vlerën e emisionit te tymit për automjetin e testuar me motor dizel. Te krahasohen 

vlerat e matura me vlerat kufitare te përshkruara me rregullativ ligjore dhe shëno  komentin. 

Vlerat e emisionit te gazrave dalës, si dhe parametrat punues te motorit te cilët kryhet matja e 

emisionit te gazrave dalës janë përshkruar nga ana e prodhuesit te automjetit. Për automjetet e 

testuar duhet qe te dhënat normuese ti shënojmë ne tabelën 5.4.2 ndërsa rezultatet e testimit ne 

tabelën 5.4.3. 



Tabela 5.4.2 Parametrat punues dhe vlerat e dhëna te emisionit te përcaktuara nga prodhuesi*  

Automjet me motorin otto 

Automjet me motorin dizel 

Temperatura e vajit 

min  

°C 


Temperatura e vajit 

min 


 

o



min  

min  


Këndi i mbylljes 

max  


Numri i rrotullimeve ne 

hapin boshe 

max  


rr/min 

min  


min  

Pika e ndezjes 

max  

°

BM 



Numri i rritur i 

rrotullimeve 

max  

rr/min 


Hapi boshë 

Errësimi max 

 

m

-1



  

Koha 


matur 


 

Numri i rrotullimeve 



te motorit 

 

 



o/min 

 

Emisioni i CO 



 

% vëll 


Hapi bosh i rritur 

min  


Numri i rrotullimeve 

i motorit 

max  

rr/min


Emisioni i CO 

 

% vëll



min  

Faktori λ 

max 

 

 



*Nënshkrimi i asistentit 

_________________ 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Tabela 5.4.3 – Rezultatet e testimit 

Automjetet me motor otto 

Automjetet me motor dizel 

Temperatura e vajit 

°C 

 

Temperatura e vajit 



°C 

 

 



 

Këndi i mbylljes 

 Koha 


matjes 


 

 



 

Matja 

Pika e ndezjes 

°BM 

 

 



 

1. 2. 3. 

Hapi boshe 

Numri i rrotullimeve 

ne hapin boshe 

rr/min  


 

 

Numri i rrotullimeve 



te motorit 

rr/min  


Numri i rritur i 

rrotullimeve 

rr/min  

 

 



Emisioni i CO 

% vëll 


 

 

m



-1

 

 



 

Hapi bosh i rritur 

koha 



 



 

 

Numri i rrotullimeve 



te motorit 

rr/min  


Emisioni i CO 

% vëll 


 

Vlera aritmetike  

mesatare e  

errësimit 

m

-1

 



 

 

Faktori landa 



 

 



 

Komentet: 



________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

Detyra 2: Përcaktimi i përbërjes dhe sasisë se tymimit nga gazrat dalës te automjetet motorike me 

motor otto dhe dizel, gjate testimit te motorëve pa ngarkesë. 

Ne baze te detyrës duhet qe te caktohet përqendrimi i CO, CO

2

, O



2

 dhe C


x

H

y



 ne gazrat dalës te 

automjeteve me motor oto, gjegjësisht tymimin e gazrave dalës te automjetet me motor dizel, për 

pese vlera te ndryshme te numrit te rrotullimeve ( ne hapësirën prej minimales ne maksimale), për 

testim te motorit pa ngarkesë. 

Si rregulltat i matjes se zbatuar duhet qe te fitohet varshmëria e përqendrimit te komponentëve te 

veçanta ne gazrat dalës nga numri i rrotullimit te motorit, për motor te testuar pa ngarkesë, dhe kjo 

varshmëri te paraqitet ne diagram dhe te jepen komentet.  

 

Tabela 5.4.4 – Rezultatet e matjeve te përbërjes se gazrave dalës 

Automjetet me motor otto 

Automjete me motor dizel

 

Numri i 



rrotullimeve 

CO CO


2

O

2



C

X

H



Y

Numri i 


rrotullimeve 

Errësimi 

Matja 

rr/min 


% vëll.  % vëll.  % vëll. 

ppm 


rr/min 

m

-1



1. 

 

     



 

2. 


 

     


 

3. 


 

     


 

4. 


 

     


 

5. 


 

     


 

 

Komentet: 



________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________ 

Document Outline

  • 5. METODAT E LLOGARITJES DHE MATJA E SHKALLES SE NDOTJES
    • 5.1 RREGULLAT LIGJORE TE LIDHURA ME EMISIONIT TE GAZRAVE DALËS NGA AUTOMJETET MOTORIKE
      • 5.1.1 RREGULLORET EVROPIANE PËR HOMOLOGIMIN E TESTIMIT TE EMISIONIT TE GAZRAVE DALËS NGA AUTOMJETET MOTORIKE
      • 5.1.2 RREGULLORET NACIONALE DHE NDËRKOMBËTARE TE BAZUARA NE OBLIGIMET PËR MATJET PERIODIKE TE PËRBËRJES SE GAZRAVE DALËS TE AUTOMJETET MOTORIKE
      • 5.1.3  CIKLI TESTUES I STANDARDIZUAR PËR HOMOLOGIMIN HULUMTIMIT TE PËRBËRJES SE GAZRAVE DALËS NGA AUTOMJETET MOTORIKE
      • 5.2.1 MATJA E PËRQENDRIMIT TE MONOKSIDIT TE KARBONIT DHE DYOKSIDIT TE KARBONIT – CO DHE CO2
      • 5.2.2 MATJA E PËRQENDRIMIT TE HIDROKARBUREVE TE PA DJEGURA - CXHY
      • 5.2.3 MATJA E PËRQENDRIMIT TE OKSIDEVE TE AZOTIT - NOX
      • 5.2.4 MATJA E PËRQENDRIMIT TE OKSIGJENIT – O2
      • 5.2.5 MATJA E TYMIMIT NE GAZRAT DALËS
    • 5.3 PRINCIPET THEMELORE TE PUNËS TE DHËNËSVE TE NDRYSHËM PËR MATJEN E NUMRIT TE RROTULLIMEVE TE MOTORËVE ME DJEGIE TE BRENDSHME
    •  5.4 USHTRIME LABORATORIKE: PËRCAKTIMI I PËRBËRJES SE GAZRAVE DALËS TE AUTOMJETI MOTORIK

Download 269.55 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling