5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

29.3. Quwılǵan gidravlikalıq sekiriw uzınlıǵın anıqlaw hám tómengi befte ulıwma bekkemlenetuǵın uzınlıqtı tabıw

29.7-súwrette kórsetilgen sıyaqlı befler uzaqlasqan gidravlikalıq sekiriw arqalı tutasqan dep oylayıq.

29.7-súwret

Suw ótkizgishlerden parqlı, plotinalardan suw aǵımları aǵıp túsedi. Olarda C-C kesim plotinanıń konstruksiyasına baylanıslı boladı. Qısılǵan kesimde hám onnan keyingi uchastkada tezlik oǵada úlken bolǵanlıǵı sebepli, bul aralıqta aǵımnıń juwıwshańlıq qásiyeti joqarı boladı. Usı sebepli, plotinadan keyingi uchastkanıń belgili uzınlıqtaǵı aralıǵın bekkemlewge tuwrı keledi. Bul aralıq uzınlıǵı tómendegishe anıqlanadı:

L_m= l+l_c+l_c.k, (29.11)
bul jerde L_m-bekkemleniw uzınlıǵı; l-sekiriwdiń uzaqlasıw qashıqlıǵı; l_c-gidravlikalıq sekiriw uzınlıǵı; l_c.k-sekiriwden keyingi uchastka uzınlıǵı.
Demek, juwmaqlap aytıw múmkin, uzaqlasqan gidravlikalıq sekiriw bolǵan jaǵdayda kóbirek qurılıs jumısların alıp barıwǵa tuwrı keledi. Usı sebepli, ekanomikalıq kóz qarastan túbi taslı bolmaǵan plotinalar joybarlanbaydı.
Sonıń ushın bunday jaǵdayda tiykarınan befler kómilgen sekiriw járdeminde tutastırıladı. Bunda sekiriwdiń kómiliw dárejesi A=1,10 ÷1,15 dep qabıl etiledi. Kómilgen gidravlikalıq sekiriw protsessin ámelge asırıw ushın tómengi befti a úlkenlik dárejesinde tereńirek etip islew kerek boladı.

29.8-súwret
29.8-súwretten kórinip turǵanday, plotina biyikligi tómengi bef tárepten úlkenlesedi, demek, kómiliw tereńligi arta baslaydı. Jańa tereńlik dep atalıwshı h_n¹ úlkenlik tómendegishe anıqlanadı:
h_n¹= h_n+a, (29.12)
bul jerde h_n – berilgen sarıpqa sáykes keliwshi tómengi beftegi haqıyqıy tereńlik.
Ol jaǵdayda:
L_m¹= l_c¹+l_c.k, (29.13)
l_c¹-kómilgen sekiriw uzınlıǵı. Ol:
l_c¹=6(h_n¹- h_s), (29.14)
yamasa
l_c¹=(5,2÷5,5)h_n¹, (29.15)
Joqarıda aytılǵanday, tómengi beftegi tereńlik h_n berilgen sarıp ushın h_n=f(Q_pb) grafikten paydalanıp tabıladı.
Q_pb=Q+Q¹, (29.16)
bul jerde Q_pb-tómengi beftegi aǵım sarpı; Q-joybarlanıp atırǵan plotinadan túsetuǵın aǵım sarpı; Q¹-qaptal táreptegi qurılıstan túsip atırǵan túsip atırǵan suw sarpı.
Q sarıp háreketleniwshi qaqpaq jaǵdayına qarap, Q=0 den Q=Q_max mániske shekem ózgeriwi múmkin, bunda Q_max-barlıq qaqpaqlar tolıq ashılǵanda joqarǵı beftegi suw qáddi eń úlken bolǵandaǵı sarıp.
Beflerdi tutastırıwdı joybarlawda esaplı sarıp Q_es sıpatında qurılıslar tutasıwınıń eń awır sharayatına sáykes keliwshi úlkenlik qabıl etiledi. Q_es suw sarpında gidravlikalıq sekiriwdiń uzaqlasıwı eń úlken bolıwı yamasa kómilgenlik dárejesi eń kishi bolıwı kerek.
Sarıp Q dıń qálegen mánisine belgili h_n tereńlik sáykes kelgenligi sebepli, sarıp Q qansha úlken bolsa, h_c¹¹>h_n yamasa h_c¹¹n teńsizliklerdegi h_c¹¹ úlkenlik soǵan sáykens ráwishte sonsha úlken boladı hám h_n de ósedi.
Esaplawlar nátiyjesi sonnı kórsetedi, qurılıslar tutasıwınıń eń qıyın sharayatı Q_max ótkiziwshilikte emes, al Q₀ aralıq muǵdarǵa teń bolǵan ótkiziwshilikte júz beredi eken, yaǵnıy:
00max, (29.17)
Bul shárt tómendegi jaǵday bar bolǵanda orınlanıwı múmkin:
a) joqarǵı befte suw qáddi maksimal bolǵanda;
b) Q¹ tiń eń kishkene mánisi bar bolǵanda;
Bunday sharayatta Q_es=Q₀ úlkenlik háreketleniwshi qaqpaqlardıń túrli ashılıw jaǵdayına baylanıslı bolıp, ol tańlap alıw usılı járdeminde tabıladı.