5 ona tili docx

ko‘ra farq qiladi.
To‘ng‘illamoq, ming‘irlamoq, vaysamoq, javramoq so‘zlari salbiy bahoga egaligi
bilan farq qiladi.

---

38
Boshqalariga nisbatan nutqda keng qo‘llaniladigan va ma’nosi barchaga
tushunarli bo‘lgan so‘z BOSH SO‘Z (dominanta)deb yuritiladi. Masalan,
kulmoq, jilmaymoq, iljaymoq, tirjaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq,
hiringlamoq ma’nodoshlik qatoridagi kulmoq so‘zi boshqalariga nisbatan nutqda
ko‘proq qo‘llaniladi va uning ma’nosi barchaga tushunarli bo‘ladi. Shunga ko‘ra,
bu so‘z bosh so‘z sanaladi.
Ma’nodosh so‘zlarda ijobiy va salbiy ma’nolar bo‘lishi mumkin. Kulmoq,
jilmaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq ijobiy ma’no hiringlamoq, iljaymoq,
tirjaymoq so‘zlarida salbiy ma’no mavjud. Ammo bosh so‘zda bunday ma’nolar
bo‘lmaydi.
Qarama-qarshi ma’noli so‘zlarga zid - ANTONIM ma’noli so‘zlar deyiladi. Zid
ma’noli so‘zlar doimo ikki qarama-qarshi a’zodan iborat bo‘ladi. Birini aytsak,
ikkinchisi xayolimizga keladi: achchiq – shirin.
Zid ma’noli so‘zlar birgalikda qo‘llanib, yangi so‘z hosil qilishi mumkin. M-n:
yosh-u qari – bari, achchiq-chuchuk – ovqat turi, uzoq-yaqindan – hamma yoqdan.
Tilimizning ma’lum davrida qo‘llanilib, hozirgi kunda foydalanilmaydigan
so‘zlarga eskirgan so‘zlar deyiladi.
1. So‘z o‘zi ifodalagan tushuncha bilan birgalikda eskiradi.
Bunday so‘zlarga tarixiy so‘zlar deyiladi: yasovul, hudaychi, dodxoh
2. So‘z eskiradi, tushuncha saqlanadi va u boshqa so‘z bilan nomlanadi. Ularga
arxaik so‘zlar deyiladi: vrach, oblast, rayon
Hozirgi kunda yangilik belgisini saqlab turgan so‘zlar - yangi so‘zlar
Ma’nosi bir so‘zga teng keladigan so‘zlar birikmasi yoki gaplarga IBORA
deyiladi. Iboralar gap tarkibida yaxlit holda bitta so‘roqqa javob bo‘ladi va bitta
gap bo‘lagi vazifasida keladi. Og‘zi qulog‘iga yetgan,
Oyog‘ini qo‘liga olib keldi, Yog‘ tushsa yalagudek
Iboralar: barqaror, nutqqa tayyor holda olib kiriladi
Iboralar: tepa sochi tikka bo‘lmoq – achchiqlanmoq, qovog‘idan qor yo‘g‘moq –
xafa bo‘lmoq, og‘zining tanobi qochmoq – sevinmoq;
Biror narsa va hodisani boshqa bir narsa va hodisaga o‘xshatish orqali tasvirlab
ifodalashga TASVIRIY IFODA deyiladi. Tasviriy ifodalar narsa va hodisalarning
ikkinchi nomi hisoblanadi.
M-n: o‘rmon podshosi – sher. Mo‘yqalam sohibi, Salomatlik posbonlari
Charm qo‘lqop ustasi, G‘azal mulkining sultoni, Hayotimiz qomusi
Ma’lum bir fan yoki kasb-hunar doirasida aniq bir ma’noni ifodalash uchun
qo‘llanilgan so‘zlarga atama deyiladi. Atamalar qo‘llanishiga ko‘ra ilmiy