5-semestr 1-Mavzu: turmush madaniyati va turmush tarzi. Sharqda turmush madaniyati haqidagi qarashlarning tadrijiy rivojlanishi. Reja

«Avesto»dagi uchlikning haqiqiy manbalariga yondashiladigan bo'1sa, ular qadimgi 
zamon kishilarining axloqiy tasawurlariga batamom muvofiq bo‟lib tushadi. Fikr, so‟z va ishning 
birligi ibtidoiy insonning ham ajralmas xislati edi. Uning ong, axloq va boshqalar xususidagi 
tasawurlari o‟zi mansub bo‟lgan jamoa bilan uzviy bog‟langan, Jamoaning fikri uning ham fikri, 
jamoaning so‟zlari uning ham so‟zlari, jamoaning ishlari uning ham ishlari bo‟lgan. Ijtimoiy va 
shaxsiy manfaatlarning uyg‟unligi-urug‟chilik jamiyatining muhim belgisidir. Jamoaning har 
qanday topshirig‟ini bajarish uning a'zolari uchun mu-qaddas qonun edi. 
Xulosa qilib aytganda, «Avesto» asarida insonning barkamol bo‟lib etishishida 
uning so‟zi, fikri hamda ishi ezgu bo‟lishi va ezgulikning tantanasi uchun xizmat qilishiga katta 
e'tibor beriladi. Ushbu axloqiy uchlik g‟oyasi eng qadimgi davrlardan boshlab kishilik jamiyati 
taraqqiyotining keyingi bosqichlarida yaratilgan barcha ma'rifiy asarlar mazmunining 
shakllanishiga asos bo‟lgan. Zero, unda insonning inson sifatida ma'naviy va moddiy jihatdan 
kamol topishi uchun zarur bo‟lgan muayyan talablar o‟z ifodasini topib, hayot kodeksi sifatida 
nafaqat Sharq, balki G‟arb xalqlarining ham muhim ma'naviy merosi bo‟lib qoldi. Asarda ifoda 
etilayotgan masalalarning ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini qamrab olganligi Zardusht 
g‟oyalarining nazariy va amaliy ahamiyatini oshirib, uning qimmati bugungi kunda ham yuqori 
bolishiga olib kelgan. 
Qadimgi turkiy xalqlar yodgorliklarida tarbiyaga doir fikrlar.Turkiy 
xalqlarning yozma ma'rifiy yodgorliklari o‟ziga xos xususiyatga ega bo‟lib, pedagogika tarixi, 
xususan, yosh avlod tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Bular «Urxun-Enasoy 
yodgorliklari», «Irq bitigi» («Ta'birnoma») kabi manbalar bo‟lib, ulardan yangi davr kishisini 
tarbiyalashda foydalanish muhim vazifalardan sanaladi. 
Eng qadimgi turkiy tilda yaratilgan va turkiy-run yozuvida bitilgan Urxun-Enasoy 
bitiklarini «toshlarga bitilgan kitoblar» ham deb ataydilar. o‟ziga xos xat(yozuv)da bitilgan bu 
bitiklar eramizning VII-VIII asrlarida yozib qoldirilgan. Toshlarga bitilgan mazkur yodgorliklar 
ta'lim-tarbiyaga oid qimmatli malumotlarni beradi. 
Bu yodnoma yoshlarni o‟z elini sevish, do‟st va ittifoq bolib yashash, vatan va xalq manfaati 
uchun kurashga tayyor turish ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyatga ega. Turk xoqonlari Bilga 
xoqon hamda Kul tegin jasoratlari haqiqiy vatanparvarlik hamda jasoratning ibrat namunasi 
bo‟lib hisoblanadi. 
Yuqoridagi fikrlardan ko‟rinib turibdiki, Urxun-Enasoy yodgorliklari, garchi yo‟nalish 
nuqtai nazaridan ta'lim-tarbiya masalalariga bag‟ishlanmagan bo‟lsa ham, ularda bayon etilgan 
fikrlar o‟sha davrda amal qilingan axloqiy qoidalar va talablarning mohiyatidan birmuncha 
xabardor bolishga munosabatlar mohiyati asosan qushlar va hayvonlar obrazlari orqali ochiladi. 

---

Xulosa qilib aytganda, o‟zbek xalqi tomonidan eng qadimgi davrlar-dan eramizning IX asrigacha 
qaror topgan ma'rifiy qarashlari inson shaxsining shakllanishida, uning kamolotini ta'minlashda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Ularda turkiy xalqlarning inson xulqodobi va uni tarbiyalashga oid 
dastlabki tasavurlari ifodalangan. 
Mavzu bo’yicha savol va topshiriqlar. 
1. Sharqda turmush madaniyati an‟analarining yoritilishi. 
2.“Avesto” da turmush madaniyatining yoritilishi. 
3.Zardushtiylik dinida tabiatga munosabat masalalari.