5-TOPSHIRIQ
“Buddaviylikdagi oqimlar” konseptual jadvalini to‘ldiring.
Nomlanishi
|
Mohiyati
|
Asoschisi
|
Vujudga kelish sabablari
|
Tarqalgan hududlar
|
Maxayana
|
Mahayana (sanskritcha — katta ara-va, najot topishning keng yoʻli) — buddizmtt 2 asosiy oqim (xinayana bilan birga)dan biri. Milodning boshlarida keng tarqalgan. MAXAYANA ruhiy kamolot ahsiga rioya etuvchi, xudoga ilti-jo qiluvchi, rohiblarga inʼomlar berib yordam qiluvchi har qanday dindor najot topishi mumkin, deb hisoblaydi. MAXAYANA taʼlimotiga koʻra, dunyo — bir roʻyo, faqat nirvana realdir. MAXAYANA da jannat haqidagi taʼlimot muayyan oʻrin egallaydi. MAXAYANA ga koʻra, jannat bir nechta, ular MAXAYANA adabiyotida va lamalar vaʼ-zlarida mukammal va jozioali qilib taʼriflanadi, ikona va katta hajmli koʻrgazma maketlarda tasvirlanadi. MAXAYANA da Budda donishmand-ustozdan tipik xudoga aylangan. MAXAYANA Hindistondan tashqaridagi keyingi buddizmning , jumladan, lamaizmning bir necha maktablari va yoʻnalishlari uchun asos boʻlib xizmat qildi.
|
Maxayana mustaqil yo‘nalish sifatida milodgacha 1 asrda ilk buddaviylik maktabi maxasangxiki asosida tashkil topgan. Maxayananing to‘liq shakllanishi milodning boshlariga – sutralar alohida guruh sifatida paydo bo‘lgan davrga to‘g‘ri keladi.
|
Maxayana yo‘nalishini buddaviylik bilan shug‘ullangan Nagarjuna, Ashvagxosha, SHantarakshita, CHandrakirti kabi buyuk faylasuflar rivojlantirdilar.
Maxayananing boshqa buddaviylik yo‘nalishlaridan farqi nimada? Nima uchun uni “katta g‘ildirak” deb ataydilar? Gap shundaki, maxayana tarafdorlarining qarashicha, fikrning oydinlashuvi faqat rohiblargagina emas, balki jamiki mavjudotlar uchun joizdir.
|
Xitoy Hindiston
|
Xinayana
|
Xinayana (sanskritcha "kichik arava" yoki najot topishning "tor yoʻli") — buddizmyaatsh (maxayana bilan birga) ikki asosiy oqimdan biri, uning monaxlik shakli. X.da sansara iskanjasidan xalos boʻlishga intiluvchining oʻzi qiladigan harakati asosiy ahamiyatga ega. X.ning asosiy qoidalari mil. av. 1-asrdan ilgariroq yozilgan matnlarda, shu jumladan, tripitakada bayon qilingan.
|
Xinayana yo‘nalishiga mansub arxant timsoli o‘rniga, bo‘disatv timsoli shakllantirilgan. Bo‘disatv oliy ruhiy etuklikka erishib, nirvonga ketmaydi, balki hamma najot topishga erishishi uchun yordam berish maqsadida sansarada qoladi. Aytish mumkinki, xinayana izdoshlariga: “Faqat yakka holatda, uzoq vaqt shaxsan o‘zini o‘zi komil qilish rohiblik orqali najot topa oladi”, deb ta’lim bersa, maxayana quyidagicha o‘git beradi: “Hamma uchun yo‘l ochiq. Boringlar, sizlarga budda va bo‘disatvlar yordam beradilar. Agar bu yo‘lga kirishga zaif bo‘lsangiz, oddiy odam bo‘lib qolinglar, ammo Buddaning qoidalari va amrlariga rioya qilinglar, nirvonga etishish uchun katta qadam shudir”.
|
Buning ma’nosi shuki, maxayana yo‘liga kirgan insonlar bu yo‘nalishning barcha aqidalarini bajaradilar. Qolaversa, buddalar va bo‘disatvlar xuddi boshqa odamlarning karma (inson butunlay qayta tug‘ilish jarayonida yuz beradigan jamiki yaxshi va yomon ishlar yig‘indisi)sini o‘z zimmasiga olayotganday bo‘ladi. Ular o‘z jasoratlari bilan oliyjanob karmani yaratadilar va azob–uqubatlar orqali imonlilarga o‘tkazadilar. SHuning uchun maxayanadagi azob–uqubat oliy donishmandlikka tenglashtiriladi.
|
Xitoy Hindiston
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
