5-variant Banklarning vositachilik va boshqa operatsiyalari

§ 3.2. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish usullari
TBAPBda bir necha usullari va yoʻllaridan foydalaniladi, ularning asosiylari
quyidagilardan iborat:- fond usuli;- muddatlar boʻyicha taqsimlash usuli;- gep-tahlili;- xedjirlash;- sekyuritizatsiyalash

3. 
   Nobank kredit tashkilotlari va ularni vujudga kelishi.
   

Nobank kredit tashkilotlari deganda tor doiradaixtisoslashgan va alohida bank operatsiyalarini amalgaoshirish huquqi bolgan kredit tashkiloti tushuniladi.Nobank kredit tashkilotlari har qanday bank operatsiyasiniamalga oshira olmaydi. Xususan:
- yuridik va jismoniy shaxslariga hisob-kitobxizmatlarini ko'rsatish va pul o‘tkazmalarini amalgaoshirish;
- hisob -raqam ochish va yuritish
- vakillik hisob varaqlarini ochish va pul mablag'larinio‘z nomiga joylashtirish va boshqa shu kabi operatsiyalarshular jumlasidandir.
Nobank kredit tashkilotlarining vujudga kelishiningasosiy sabablaridan biri tez va kichik miqdordagikreditlami berish, nisbatan yuqori foiz tolovlami tolashhisoblanadi. Chunki, tijorat banklari kredit summasiqancha bolishidan qat’iy nazar barchasiga bir xil talabniqo*yadi va bunga ko'pchilik hollarda malum kun talabetiladi.
Xalqaro amalyotda nobank kredit tashkilotlariga:
> kredit uyushmalari;
> mikrokredit tashkilotlari;
> lombardlar;
> lizing kompaniyalari;
> faktoring kompaniyalari kiradi.
Nobank kredit tashkilotlari faoliyati Markaziy banktomonidan Tijorat banklari faoliyati kabi qattiq nazoratqilinmaydi. Nobank kredit tashkilotlarining resurs bazasiquyidagi manbalardan tashkil topadi:
- ustav kapitali;
- boshqa tashkilotlarga berilgan moliyainy yordam;
- o'z a’zolaridan jalb qilingan pul mablag'lari;
- tijorat banklarining kreditlari;
- soffoyda;
- foyda hisobidan shakllantirilgan zaxiralar;
- o'tgan yillaming taqsimlanmagan foydasi.
O‘zbekiston Respublikasida faktoring kompaniyalarimavjud emas. Faktoring operatsiyalarini tijorat banklaribajaradi. Ammo ular tovar hujjatlarini regress huquqi bilansotib olishi mumkin emas.
Lizing kompaniyalari uzoq muddatli kreditlar bozoridatijorat banklari bilan raqobat qila oladilar. Ular bahosiyuqori va uzoq muddat foydalaniladigan tovarlami uzoqmuddatli ijaraga beradilar. Lizing shartnomalariningoYtacha muddati 3-5 yilni tashkil qiladi. Ammo lizingkompaniyalarining zaif jihati bolib ularda resurslaryetishmaydi. Ular faoliyatini asosan o‘z mablaglarihisobidan moliyalashtirishga majburdirlar. Shu sababliular tijorat banklarining uzoq muddatli kreditlarini kengkolamda jalb qiladilar.
O'zbekiston Respupblikasida lizing operatsiyasi bilantijorat banklari va lizing kompaniyalari shuglllanadi.Asosiy muammo shundaki, to lizing obyekti lizing-oluvchitomonidan qabul qilib olinmagunga qadar tijorat banklarilizing kreditiga foiz hisoblay olmaydi.
Kliring uylari (palatalari) nobank kredit tashkilotihisoblanadi va ular chek va hosilaviy qimmatli qog‘ozlar bo'yicha o'zaro hisob-kitoblami amalga oshiradi. Kliringpalatasi har bir ishtirokchiga bankda hisob ochadi. Buhisoblar mazmuniga ko‘ra aktiv-passiv hisoblar hisob­lanadi, ya’ni bu schyotlar debit yoki kredit qoldiqqa egabolishi mumkin.
Ko‘pchilik mamlakatlarda nobank kredit tashkilotlarifaoliyati Markaziy bank tomonidan tartibga solinadi vanazorat qilinadi. Ammo Angliya, Germaniya, Lyuksenburgkabi mamlakarlarda ular nazorat funksiyasiga ega emas.Shu sababli ushbu mamlakatlarda nobank kredittashkilotlarining faoliyati moliya bozorining regulyatoritomonidan nazorat qilinadi. Nazorat jarayonida nobankkredit tashkilotlarining ustav kapitalining minimalmiqdoriga nisbatan talablar qo'yiladi.