5А140202-yadro fizikasi va yadro texnologiyalari

---

 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM 
VAZIRLIGI 
 
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
 
 
 
 
 
 
5А140202-YADRO FIZIKASI VA YADRO TEXNOLOGIYALARI 
(QO‘LLASH SOHALARI BO‘YICHA) 
 
MAGISTRATURA MUTAXASSISLIGIGA 
KIRISH SINOVLARI UCHUN 
MAXSUS FANLARDAN 
DASTUR VA BAHOLASH MEZONI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Samarqand - 2021 

---

Annotatsiya. 
Dastur 5А140207-Yadro fizikasi va yadro texnologiyalari (qo‘llash sohalari 
bo‘yicha) magistratura mutaxassisliklariga kiruvchilar uchun 5140200 – Fizika 
ta’lim yo‘nalishining 2016/2017 o‘quv yilida tasdiqlangan o‘quv rejasidagi asosiy 
fanlar asosida tuzilgan. 
TUZUVCHILAR: 
Jumaboyev A. – Samarqand davlat universiteti «Optika» kafedrasi 
professori, fizika – matematika fanlari doktori. 
Eshbo‘riyev R. – Samarqand davlat universiteti «Yadro fizikasi va 
astronomiya» kafedrasi dotsenti, fizika – matematika fanlari nomzodi. 
Rajabov R.– Samarqand davlat universiteti «Umumiy fizika» kafedrasi 
mudiri, fizika – matematika fanlari nomzodi. 
 
Dastur Fizika fakultetining 2021 yil 25 iyundagi 10-sonli kengash 
yig‘ilishida, Universitet kengashining 2021 yil 30 iyundagi 11-son yig‘ilishida 
muhokama etilgan va tavsiya etilgan. 

---

Мexanika
Kinematika 
Kirish. Mexanika fanining rivojlanish tarixi. Fanning maqsadi va 
turmushdagi ahamiyati. Fanning mutaxassis tayyorlashda tutgan o’rni. Fanlararo 
bog’lanish. 
Mexanik harakat. Fazo, vaqt, sanoq sistemalari haqida tushuncha. To’g’ri 
chiziqli harakat. To’g’ri chiziqli tekis harakat. To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan 
harakat. Egri chiziqli harakat. Aylanma harakat. Yuqoriga tik otilgan jism harakati. 
Gorizontal va gorizontga qiya otilgan jism harakati va ularning harakat 
tenglamalari. 
Dinamika 
Jismlarning o’zaro ta’siri. Kuch. Kuchlarni o’lchash. Kuchlarni qo’shish. 
Nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlarning muvozanat sharti. Nyuton qonunlari. 
Nyutonning I - qonuni. Massa. Nyutonning II-qonunining umumiy ko’rinishi. 
Nyutonning III-qonuni va uning tadbiqi. Jismlarning erkin tushishi. Vaznsizlik. 
O’ta yuklanish. Jismning erkin bo’lmagan harakati. Impuls. Kuch va jism impulsi. 
Impuls saqlanish qonuni. O’zgaruvchan massali jism harakati. Meshcherskiy 
tenglamasini keltirib chiqarish. 
Ish va energiya 
Kuchning ishi. F.I.K. Deformasiya. Energiya turlari. Deformasiya potensial 
energiyasi. Kinetik energiya. Jismning to’liq energiyasi. Energiyaning saqlanish 
qonuni. To’liq noelastik va elastik to’qnashishlar. Yerning tortish maydonida 
jismning potensial energiyasi. Inersial sanoq sistemalari. Noinersial sistemada 
jismning harakati. Aylana harakat qilayotgan sistemada inersiya kuchlari. 
Ishqalanish kuchlari Ishqalanish turlari. Qovushoq ishqalanish. Stoks formulasi. 
Quruq ishqalanish. Sirpanish ishqalanish. Dumalanish ishqalanish. 
Noinersial sistemada jismning harakati 
Noinersial sistemada jismning xarakati. Burchak tezlik va chiziqli tezlik 
vektorlari orasidagi bog’lanish. Aylanma harkat qilayotgan sistemada jismga ta’sir 
etuvchi inersiya kuchlari. Kariolis tezlanishi va kuchi. Fuko mayatnigi. Ber qonuni. 
Qattiq jismlarning aylanma harakati 
Qattiq jismning ilgarilanma va aylanma harakati. Qo’zg’almas o’qqa ega 
bo’lgan jismning muvozanat sharti. Jismning qo’zg’almas o’q atrofida aylanma 
harakat qonuni va uning tenglamasi. Impuls momenti. Og’irlik va inersiya 
markazlari uni aniqlash usullari. Qattiq jism inersiya markazining harakat qonuni. 
Shteyner teoremasining tadbiqi. Qattiq jism harakati uchun dinamikaning asosiy 
qonunlari. Aylanma va ilgarilanma harakat qilayotgan jismning kinetik energiyasi. 
Erkin aylanish o’qlari. Giroskoplar. Erkin giroskop o’qining harakati. Giroskopik 
kuchlar.
Deformasiya 
Deformasiya. Deformasiya turlari. Plastik deformasiya.Elastik jismlar. Guk 
qonuni. Elastik deformasiya (cho’zilish va siqilish). Deformasiya formulasi va 
grafigi. Deformasiya energiyasi va energiya zichligi. Mustahkamlik chegarasi va 
mustahkamlik zapasi. 

---

Butun olam tortishish qonuni 
Tortishishning potensial energiyasi. Koinot mehanikasining asosiy qonunlari 
va uning isbotlari. Yer yo’ldoshi va kosmik apparatlarning harakati. I, II, III-
kosmik tezliklar. 
Suyuqlik va gazlar harakati 
Moddaning agregat holatlari. Suyuqlikning stasionar oqishi. Ideal suyuqlik 
zarrasi uchun dinamikaning asosiy qonuni. Bernulli tenglamasi. Suyuqlik yoki gaz 
oqimining jismga ta’siri. Reynolds soni. Torrichelli formulasi. Magnus effekti. 
Ko’tarish kuchi. 
Tebranma harakat 
Davriy jarayonlar. Garmonik tebranma harakat, uning parametrlari. 
Amplituda, chastota, tebranishlar davri tushunchalari. Matematik mayatnik va 
uning kinematikasi, dinamikasi. Matematik mayatnik qonunlari. Fizik mayatniklar, 
turlari, ularning harakat tenglamalari. Prujinali mayatnik , uning harakat 
tenglamasi, tebranish qonuniyatlari. Kyoning teoremasining tadbiqi. Xususiy 
tebranishlarda energiyaning o’zgarishi va uning grafigi. 
So’nuvchan tebranma harakat. So’nish dekrementi. Majburiy tebranishlar va uning 
harakat tenglamasi. Rezonans. Tebranishlarni qo’shish. Biyeniye(titrash). O’zaro 
perpendikulyar tebranishlarni qo’shish. Lissaju shakllari. 
To’lqinlar 
To’lqin tushunchasi. Ko’ndalang va bo’ylama to’lqinlar. To’lqin sirti va fronti. 
Torning tebranishi. Yassi sinusoidal to’lqin. To’lqin harakat energiyasi. To’lqin 
energiyasi oqimi.Umov vektori. To’lqin intensivligi. To’lqin interferensiyasi. 
Turg’un to’lqin. Tovush va uning tabiati. Akustika elementlari. Tovush 
parametrlari: kuchi, balandligi,tembri. Tovush bosimi. Tovush intensivligi.Tovush 
kuchi (qattiqligi) birliklari: bell va detsibell.Doppler effekti. Ultratovush va uni 
hosil qilish usullari; pyezoeffekt, magnitostriksiya. Ultratovushning qo’llanilishi.