6-Amaliy mashg’ulot Mavzu

3. Dissotsilanish qaytar jarayondir. Ya’ni qancha molekula ionlarga ajralsa, ionlardan yana shuncha molekula hosil bo’ladi:

Kuchli asos va kuchli kislotalar (shartli ravishda 10% gacha yoki 0,1 molyarli eritmalari) hamda o’rta va qo’sh tuzlar bir bosqichda to’liq dissotsilanadi.
Masalan: a) Kuchli kislotalar:
H₂SO₄ = 2H⁺ + SO ; HNO₃ = H⁺ + NO
b) Kuchli asoslar:
KOH = K⁺ + OH^-; Ca(OH)₂ = Ca²⁺ + 2OH^-
Kam eriydigan asoslarning (Mg(OH)₂, Cu(OH)₂, Mn(OH)₂, Fe(OH)₂ va boshqalar) dissotsilanishi haqida gapirish o’rinli emas. Ular juda kam darajada dissotsilanadi.
d) O’rta tuzlar:
Cu(NO₃)₂ = Cu²⁺ + 2NO ; BaCl₂ = Ba²⁺ + 2Cl^-
Al₂(SO₄)₃ = 2Al³⁺ + 3SO ; K₂S = 2K⁺ + S^2-
CH₃COONa = CH₃COO^- + Na⁺; Mg(CN)₂ = Mg²⁺ + 2CN^-
Kam eriydigan va amalda erimaydigan tuzlarning dissotsiatsiyasi haqida gapirish o’rinli emas.
e) Qo’sh tuzlar:
KAl(SO₄)₂ = K⁺ + Al³⁺ + 2SO
Fe(NH₄)₂(SO₄)₂ = Fe²⁺ + 2NH + 2SO
Kislotali, asosli va kompleks tuzlar bosqichma-bosqich dissotsilanadi. Masalan:

1. 
   Kislotali tuzlar
   

KHSO₄ = K⁺ + HSO KH₂PO₄ = K⁺ + H₂PO
KHCr₂O₇ = K⁺ + HCr₂O NaHCO₃ = Na⁺ + HCO
Hosil bo’lgan gidroanionlar o’z navbatida suv ta’sirida quyidagi o’zgarishlarga uchraydi:

1. 
   Agar gidroanion kuchli kislota qoldig’i (H₂SO , HCrO va shunga o’xshashlar) bo’lsa u holda uning o’zi to’liq dissotsilanadi:
   

HSO = H⁺ + SO ; HCr₂O = H⁺ + Cr₂O va dissotsilanishning to’liq tenglamasi quyidagicha yoziladi:
KHSO₄ = K⁺ + H⁺ + SO
KHCr₂O₇ = K⁺ + H⁺ + Cr₂O
Bunday tuzlarning eritmalari kislotali muhitga ega bo’ladi.

2. 
   Agar gidroanion kuchsiz kislota qoldig’i (H₂PO , HPO , HCO va shunga o’xshashlar) bo’lsa “ikki yoqlamalik” kuzatiladi. Ya’ni kuchsiz kislotalar kabi to’liqmas dissotsilanadi:
   

H₂PO ↔ H⁺ + HPO (h₁); HCO ↔ H⁺ + CO (α₁)
yoki suv bilan reaksiyaga kirishadi (qaytar gidrolizlanadi):
H₂PO + H₂O ↔ H₃PO₄ + OH^- (h); HCO + H₂O ↔ H₂CO₃ + OH^- (h)
α₁ > h bo’lganda dissotsilanish sodir bo’ladi va tuz eritmasining muhiti kislotali bo’ladi. α₁ sodir bo’ladi va tuz eritmasining muhiti ishqoriy bo’ladi. Demak, HSO , H₂PO , H₂AsO va HSeO anionlarini saqlagan tuzlar eritmalarining muhiti kislotali, boshqa xil anionlar saqlagan tuzlar eritmalarining muhiti ishqoriy bo’ladi.
MgCl(OH), Cu₂CO₃(OH)₂ va boshqa asosli tuzlar suvda amalda erimaydi va ularning dissotsiatsiyasi haqida gapirish o’rinli emas.
Qutbli kovalent va ion bog’lanishli moddalar suvda eritilganda ionlarga ajraladi.
Ion bog’lanishli moddalar (masalan; NaCℓ) suvda eritilganda suv dipollari tuz kristallarining hamma tomonida joylashadi va gidratlanish jarayoni boshlanadi. Kristall panjaradagi ionlar atrofida suv molekulalari joylashib ular bilan vodorod yoki donor-akseptor bog’lanish hosil qiladi.
Natijada katta miqdorda energiya ajralib chiqadi. Bu energiya gidratlanish energiyasi deyiladi. Ajralib chiqqan energiya kristall panjarani buzish uchun sarflanadi. Bu vaqtda gidratlangan ionlar erituvchiga o’ta boshlaydi va erituvchi bilan aralashib eritma hosil qiladi.