6-laboratoya mashg`uloti. Mavzu: Qon guruhlari va Rеzus-fакtоrini аn

6-laboratoya mashg`uloti.
Mavzu: Qon guruhlari va Rеzus-fакtоrini аniqlаsh.


Maqsad: Qon guruhlarini aniqlash usuli bilan tanishish va o’z qoni guruhsini bilib olishdan iborat.
Kerakli jihozlar: Ikkinchi va uchunchi guruhdagi qon zardobi, buYum oynasi, shisha tayoqchalar, Frank ninasi, efir, spirt, paxta.( labaratoriya mashg’ulotini Navoiy shahar Qon quyish markazida o’tkazilish maqsadga muvofiq).
Nazariy ma’lumotlar: Agar odam jarohatlanib, ko’p qon yo’qotsa yoki kasallik tufayli qoni kamayib ketsa, unga qon quyish kerak. Bunda bir kishining qonini to’g’ri kelgan kishiga quyib bo’lmaydi. Qonni tekshirmasdan, uning guruhsi va xususiyatlarini aniqlamasdan turib, boshqa kishiga quyilsa, uning organizmida eritrositlar bir-biri bilan yopishib qolib, cho’kadi va organlar tomirida qon tutilib, umumiy qon harakatini qiyinlashtiradi. Natijada butun organ yoki uning bir qismi qonsizlanib, funksiyasi buziladi. Agar shunday hol bosh miyada ro’y bersa, kishini o’limga olib keladi. Demak, bir kishidan olingan qonni ikkinchi kishiga quyishdan oldin, albatta, uning xususiyatlari va guruhsini yaxshilab o’rganish kerak.
Qon guruhlari.
1901 yil avstriyalik olim K.Landshteyner, 1907 yili chex olimi YA. YAnskiy turli odamlar qoni kimyoviy biologik xossalariga ko’ra birbiridan farq qilishini aniqladilar. Qonning eritrotsitlari tarkibida agglutinogen, plazmasi tarkibida agglutinin moddalari bo’lib, ularning biri kimyoviy xossalariga ko’ra ikki turga bo’linadi, yaьni agglutinogen A va V, agglutinin α va β.

1. 
   Guruh eritrotsitlarda agglutinogen umuman bo’lmaydi, plazmada α va β bo’ladi.
   
2. 
   - Guruh eritrotsitlarda agglutinogen A, plazmada agglutinin β bo’ladi.
   
3. 
   - Guruh eritrotsitlarda agglutinogen V, plazmada agglutinin α bo’ladi.
   
4. 
   - Guruh eritrotsitlarda agglutinogen A va V bo’ladi, plazmada agglutinin umuman bo’lmaydi.
   

Birinchi guruh odamlar aholi soninig 40% ni, ikkinchi guruh 39% ni, uchinchi guruh 15% ni va to’rtinchi guruh 6% ni tashkil etadi.
Qon guruhlarida qanday agglyutinin va agglyutinogen borligini, ular qaysi holatda agglyutinasiyaga uchrashini 2-jadvaldan ko’rish mumkin. Bu jadvalda agglyutinasiya reaksiyasi hosil bo’lishi «+», hosil bo’lmasligi «–» belgilari bilan ko’rsatilgan.
2-jadval.

Qon plazmasi va undagi agglyutininlar	Eritrositlar va ulardagi agglyutinogenlar
	I(0)	II(A)	III(B)	IV(AB)
I ( va )	–	+	+	+
II ( )	–	–	+	+
III ( )	–	+	–	+
IV (O)	–	–	–	–

Qon beruvchi kishi donor, qon oluvchi kishi resipient deb ataladi.qon quyish vaqtida donor qonining agglyuutinasiyaga uchramasligiga e’tibor berish kerak. Chunki, donor qonining plazmasi resipient qoniga tushishi bilan tez suyulib, agglyutinasiyaga uchramaydi.
Birinchi guruh qonni hamma guruhga quyish va qoni shu guruhga kirgan kishilar universal donor deyiladi. Qoni birinchi guruhdagi kishilarga faqat birinchi guruhdagi qonni quyish mumkin. Qoni ikkinchi guruhga kirgan kishilarga birinchi va ikkinchi, uchinchi guruhga kirgan kishilarga birinchi va uchinchi, to’rtinchi guruhga kirgan kishilarga esa hamma guruhdagi qonni quyish mumkin. Qoni to’rtinchi guruhga kirgan kishilar universal resipient deb ataladi.
Rezus - faktor (Rh) - qonning eritrotsitlarini tarkibida lipoproteid oqsili bo’lishi mumkin. Rezus musbat Rh⁺ - eritrotsitida rezusni bo’lishi 85% odamlar qonida uchraydi, faqat 15% insonlarni qonini eritrotsitlarini tarkibida bu elementi (oqsili) bo`lmaydi, unga rezus manfiy (Rh<sup>-</sup>) deyiladi. Qondagi bu elementi qon quyishda rezus musbatini shunday qonga quyish yoki rezus manfiyini shunday qonga quyish tavsiya etiladi, aks holda rezus qonflikt vujudga kelib agglyutinatsiya sodir bo’ladi. Har xil rezus-faktor qonlik odamlarning xomilasi xomiladorlik davrida va ulg`ayishi davrlarida ona qornida o’ziga yoki onasiga ta’sir korsatishi mumkin
¹Farqli ravishda ABO qon guruhi yangi tizimi Rh tabiiy ravishda mavjud bo’lmaydi ammo Rh musbat donorlari qon bera oladi. Rh manfiy qabul qila oluvchilar. Bunday holatlarda qabul qiluvchilar ta’sirchan Rh ga aylanadilar bu esa ular organizmiga qarama-qarshi Rh musbat eritrositlar hosil bo’ladi. Keyinchalik ikkinchi qon quyish vaqtida organizmga qarshi antitelolarning soni tezlik bilan oshadi va eritrotsitlarga aglyutin musbat son`gra to’siq yuzaga keladi. Shuningdek Rh homiladorlik vaqtida o`z-o’zidan yuzaga kelishi mumkun. Ona manfiy ota musbat bo’lganda bola musbat bo’ladi. Tug`ush vaqtida rezuz faktorda musbat bo’lganda bolaga o’tadi. Tug’ulmagan bola rivojlanishida ba`zida anemiyaga uchraydi. Bu esa o’limga olib keladi. Bu kasallik gemofilik anemiya deyiladi.