6-maruza. Funksiyaning differensiali. Differensial hisobining asosiy teoremalari
Download 0.6 Mb. Pdf ko'rish
|
6-maruza. yangi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Lagranj formulasi
- 3-teorema (Koshi teoremasi).
- 1-masala
- 4-teorema.
- 5-teorema (Lopital qoidasi).
2-teorema (Lagranj teoremasi). Agar funksiya kesmada aniqlangan va uzluksiz bo’lib, intervalda differensiallanuvchi bo’lsa, u holda intervalga tegishli kamida bitta shunday nuqta topiladiki, uning uchun
munosabat o’rinli bo’ladi. Lagranj teoremasida Roll teoremasidagidek, funksiyadan kesmaning chetki nuqtalarida teng qiymatlarga erishishi talab qilinmaydi. Bu teoremadan, xususan, holda, ekanligi kelib chiqadi, shu ma’noda Lagranj teoremasi Roll teoremasining umumlashmasi hisoblanadi. Teoremani geometrik izohlaydigan bo’lsak, uning har bir sharti o’rinli bo’lganda, funksiya grafigining yoyga tegishli hech bo’lmaganda bitta (4 – rasmda ikkita va nuqta topiladiki, chiziqning shu nuqtasiga o’tkazilgan urinma vatarga parallel bo’ladi.
4-rasm.
Agar
almashtirish kiritsak,
nuqtani ko’rinishda ifodalash mumkin. Agar bu almashtirish e’tiborga olinsa, Lagranj formulasi
shaklda yoziladi va unga Lagranjning chekli orttirmalar formulasi deyiladi. 1
0 )
'
f c 2
2
; a b O x ( )
y f x b a ; b a ; b a ; c ( )
( ) '( ) (
) f b f a f c b a [ ; ]
a b ) ( ) (
f a f 0 ) ( ' c f ) ( x f y
D )
AB y E B A O a 1
2
c 0 ;1
c a b a a x
x a f a f x a f ) ( ' ) ( ) ( 3-teorema (Koshi teoremasi). Agar va
funksiyalar
kesmada uzluksiz va intervalda chekli va
hosilaga ega bo’lib ( )
0 g x , bo’lsa, u holda kamida bitta shunday nuqta topiladiki (6) tenglik o’rinli bo’ladi. Bu formula Koshi formulasi deyiladi. Lagranj formulasi Koshi formulasining xususiy holi bo’lib, Koshi formulasida bo’lsa, Lagranj formulasi hosil bo’ladi.
va
funksiyalar uchun kesmada Koshi teoremasi shartlari bajarilishini tekshiring va nuqtani toping. Yechimi. kesmada va
funksiyalar uzluksiz va
chekli hosilalar mavjud. ,
funksiya nuqtaning biror bir atrofida aniqlangan va shu atrofda hosilalarga ega bo’lsa, u holda bu atrofga tegishli har bir uchun Teylor formulasi:
o’rinli bo’ladi. Bu yerda
(7) Teylor formulasining Lagranj shaklidagi qoldiq hadi deb yuritiladi. Agar (3) da almashtirish bajarsak, Teylor formulasi ko’rinishni oladi va u Lagranjning umumlashma chekli orttirmalar formulasi deb ataladi. Bu yerda . Agar Teylor formulasida bo’lsa, u holda
formula hosil bo’ladi. Bu esa Makloren formulasi deb ataladi. ) ( x f ) ( x g [ ; ]
a b b a ; ) ( ' x f ) ( ' x g ; x a b ;
a b c g c f a g b g a f b f ' ' ) ( ) ( ) ( ) (
x g ) ( 2 ) ( 2 x x f 1 ) ( 3 x x g 2 ; 1 c 2 ; 1 ) ( x f ) ( x g
' 2 ,
f x x 2 '( ) 3 0 g x x ( ) 6 ,
( ) 3; ( ) 7 , ( )
0 f b f a g b g a 2 3 2 1 4 9 1 4
. 7 3 9 c c c ) ( x f y
x 1 '( ), ''( ), ..., ( ), ( )
n n f x f x f x f x
2 '( )
''( ) ( )
( ) ( )
... ( ) ( ) , 1! 2 ! ! n n n f a f a f a f x f a x a x a x a R x n
1 1 ! 1 n n n a x n a x a f x R
a x
1 2 1 ' ''( ) ( )
( ) ( ) ( )
... 1! 2 ! ! 1 !
n n n n f a f a f a f a x f a x f a x x x x n n 0 ; 1
0 a
1 2 1 '' 0 0 0 '( 0 ) ( )
( 0 ) ...
0 ;1 1! 2 ! ! 1 !
n n n n f f f f f x f x x x x n n Teylor va Makloren formulalari funksiyalarni ko’phad shaklida ifodalashda, funksiyalarning taqribiy qiymatlarini hisoblashda, funksiyalarni tekshirish va ularning limitlarni aniqlashda qo’llaniladi. Masalan, nuqta atrofidagi ning ixtiyoriy qiymatlari uchun quyidagilar o’rinli: 1)
3)
4)
5)
Teylor formulasini keltirib chiqarishini darajali butun ko’phad uchun ko’rsatamiz. darajali butun ko’phad berilgan bo’lsin .
(8) Uni marta ketma-ket differensiallaymiz
.
deb qarab, ko’phad koeffisientlarining qiymatlarini ko’phad va uning hosilalarining nuqtadagi qiymatlari orqali topamiz.
.
. (9)
Ma’lumki, ko’phadni faqatgina noma’lumning darajalari bo’yicha emas, balki
ifodaning darajalari bo’yicha ham yoyish mumkin: .
(10) (10) da
deb olamiz. U holda . Bu yerda ekanligini yuqorida ko’rgan
edik.
ekanligidan 0 x x ...;
! ...
! 3 ! 2 1 3 2
x x x x е n х ...; ! ) 1 )...(
1 ( ... ! 2 ) 1 ( 1 1 2 n x n m m m x m m mx x n m ...;
) 1 ( ... 4 3 2 ) 1 ln( 1 4 3 2 n x x x x x x n n ; .... )! 1 2 ( ) 1 ( ...
! 7 ! 5 ! 3 sin 1 2 1 7 5 3 n x x x x x x n n ....
)! 2 ( ) 1 ( ... ! 6 ! 4 ! 2 1 cos 2 6 4 2 n x x x x x n n
) ( x p 2 0 1 2 ( ) ... n n p x a a x a x a x n ........ .......... .......... .......... .......... .......... .......... , ) 1 ( 2 ... 3 2 1 ) ( ' ' ' , ) 1 ( ...
3 2 2 1 ) ( ' ' , ... 3 2 ) ( ' 3 3 2 3 2 1 2 3 2 1 n n n n n n x a n n n a x p x a n n x a a x p x a n x a x a a x p n n a n x p ... 3 2 1 ) ( ) ( 0 x 0 x
, ! 2 0 ' ' , ! 1 ) 0 ( ' ), 0 ( 2 1 0 p a p a p a
3 0 '''( 0 ) , ...,
3 ! !
n p p a a n
2 3 ''' 0 '( 0 ) ''( 0 )
( 0 ) ( )
( 0 ) ...
1! 2 !
3 ! !
n p p p p p x p x x x x n x ( ) x a 2 0 1 2 ( ) ( ) ( ) ... ( )
n p x a a x a a x a a x a , ( )
( ) ( ) x a x p x p a x p x
2 0 1 2 ( ) ( ) ...
( )
n p x a a x a x a x
0 1 2 '( 0 ) ''( 0 )
( 0 ) ( 0 ) ,
, , ...,
1! 2 !
! n n p p p a p a a a n ( ) ( ) , '( ) '( ) , ''(
) ''(
) , .... p x p a x p x p a x p x p a x ( 0 )
( ) , '( 0 )
'( ) , ''( 0 )
''( ) , ... p p a p p a p p a va
U holda . ) ( x f funksiya ko’phad ko’rinishida emas, balki istalgan funksiya bo’lganda ham uning uchun Teylor formulasini hosil qilish mumkin.
nuqtaning biror atrofida differensiallanuvchi, nuqtaning o’zida differensiallanuvchi bo’lishi shart bo’lmagan va
funksiyalar uchun, nuqtaning atrofida va lim
( ) 0 ,
lim ( )
0 x a x a f x g x yoki lim ( )
, lim
( ) x a x a f x g x
shartlar o’rinli bo’lib,
limit mavjud bo’lsa, u holda ham mavjud bo’ladi va tenglik o’rinli bo’ladi. Yuqoridagi qoida ni bilan almashtirilgan hol uchun ham o’rinli. Lopital qoidasi yoki ko’rinishidagi aniqmasliklarni ochishda qo’llaniladi. Agar
nisbat nuqtada yoki ko’rinishidagi aniqmasliklardan iborat bo’lsa, u holda qoida nisbatga qo’llaniladi va bu jarayon aniqmaslik ochilmaguncha davom ettiriladi. Algebraik almashtirishlar yordamida yoki ko’rinishdagi aniqmasliklar yoki
aniqmasliklarning biriga keltiriladi, so’ngra Lopital qoidasi qo’llanilib, aniqmasliklar ochiladi. ko’rinishdagi aniqmasliklar esa dastlab logarifmlash yo’li bilan
yoki aniqmasliklarga keltiriladi, so’ngra aniqmasliklar ochiladi.
Download 0.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling