6. Маруза: Ўлчашларни бажариш усули ва ўлчаш шкалалари

6. Маруза: Ўлчашларни бажариш усули ва ўлчаш шкалалари.

Режа.

1. 
   Ўлчашларни бажариш усули
   
2. 
   Ўлчаш шкаласи,мохияти ва турлари.
   
3. 
   Номлар ва тартиб шкаласи.
   
4. 
   Интервал шкаласи.
   
5. 
   Мутлоқ шкала.
   

Таянч иборалар. Ўлчашнинг бажариш усули.Шкала.Номлар шкаласи, Тартиб шкаласи, Интервал шкаласи, Нисбий шкала, Мутлоқ шкала.

1. Ўлчашларни бажариш усули, ўлчаш шкаласи,мохияти ва турлари

Ўлчов ўлчов қийматларининг кетма-кет нисбатларига мос келадиган тартибланган белгилар сериясидир. Ўлчов шкаласи - келишилган ҳолда қабул қилинган турли ўлчамдаги бир хил қийматларнинг кетма-кетлиги.
Метрологияда ўлчов шкаласи турли объектларнинг индивидуал хусусиятлари ва фазилатларининг рақамли қийматларини этарлича таққослаш ва аниқлаш воситасидир. Амалиётда беш хил шкаладан фойдаланилади: исмлар миқёси, буюртма кўлами, интерваллар кўлами, муносабатлар кўлами ва мутлақ қадриятлар шкаласи.

3. Номлар ва тартиб шкаласи

Исмлар кўлами (номинал шкала). Бу барча тарозиларнинг энг осонидир. Унда рақамлар ёрлиқ вазифасини бажаради ва ўрганилаётган объектларни аниқлаш ва ажратиш учун хизмат қилади. Исмлар кўламини ташкил этадиган рақамларни алмаштириш мумкин. Ушбу масштабда ҳеч қандай алоқалар йўқ, шунинг учун баъзи одамлар номлаш шкаласидан фойдаланишни ўлчов деб ҳисобламаслик керак деб ўйлашади. Исм кўламини ишлатишда фақат баъзи математик оператсияларни бажариш мумкин. Масалан, унинг рақамларини қўшиш ва айириш мумкин эмас, лекин битта ёки бошқа рақамнинг неча марта (неча марта) сонини ҳисоблашингиз мумкин.
Тартиб шкаласида қийматлар эгаллаган жойлар даражалар деб номланади ва шкаланинг ўзи даража ёки нометрик деб номланади. Бундай масштабда унинг таркибий сонлари тартиб бўйича тартибланади (яъни, эгаллаб олинган жойлар), аммо улар орасидаги интервалларни аниқ ўлчаш мумкин эмас. Номлаш шкаласидан фарқли ўлароқ, буюртма шкаласи нафақат ўлчанган объектларнинг тенглиги ёки тенгсизлиги ҳақиқатини аниқлашга имкон беради, балки тенгсизликнинг моҳиятини ҳукмлар кўринишида аниқлашга имкон беради: “кўпроқ – камроқ”, “яхшироқ – ёмон” ва бошқалар.
Буюртма тарозиларидан фойдаланиб, сиз қаттиқ миқдорий ўлчовга эга бўлмаган сифат кўрсаткичларини ўлчашингиз мумкин.
Ушбу тарозилар айниқса гуманитар фанларда кенг қўлланилади: педагогика, психология, сотсиология. Исмлар шкаласи рақамларига қараганда буюртма шкаласи қаторларига кўпроқ математик оператсиялар қўлланилиши мумкин.

4. Интервал шкаласи

Интервал шкаласи, бу шундай масштабки, унда рақамлар нафақат тартиб бўйича сараланади, балки маълум вақтлар билан ҳам ажратилади. Уни қуйида тавсифланган муносабатлар кўламидан ажратиб турадиган ўзига хослик шундаки, нол нуқтаси ўзбошимчалик билан танланади. Бунга тақвим вақти мисол бўлади (турли календарлардаги тақвимнинг бошланиши тасодифий сабабларга кўра, ҳарорат, кўтарилган юкнинг потентсиал энергияси, электр майдонининг потентсиали ва бошқалар).
Интервал шкаласида ўлчаш натижалари ўзаро муносабатларни ҳисоблашдан ташқари барча математик усуллар билан қайта ишланиши мумкин. Ушбу оралиқ ўлчовлар "яна қанча?" Деган саволга жавоб беради, аммо улар бизга ўлчанадиган миқдорнинг қиймати бошқасидан кўра неча баравар катта ёки кичикроқ эканлигини айтишга имкон бермайди. Масалан, агар ҳарорат 10 дан 20° C гача кўтарилган бўлса, унда у икки баробар илиқ бўлди деб айта олмаймиз. Алоқа миқёси. Бу масштаб оралиқ шкаладан фақат нол нуқтанинг ҳолати аниқ белгиланганлигида фарқ қилади. Шу сабабли, муносабатлар кўлами кузатувлар натижаларини қайта ишлаш учун ишлатиладиган математик аппаратларга ҳеч қандай чекловлар қўймайди.Алоқалар миқёсида улар интерваллар шкаласида ҳисобланган рақамлар фарқи сифатида шаклланадиган қийматларни ҳам ўлчайдилар. Шундай қилиб, тақвим вақти интерваллар шкаласи бўйича, вақт интервали - муносабатлар шкаласи бўйича ҳисобланади.Алоқалар миқёсидан фойдаланганда (ва фақат шу ҳолатда!) Миқдорни ўлчаш ушбу миқдорнинг бирлик сифатида қабул қилинган бошқа шунга ўхшашга нисбати экспериментал равишда аниқланади.
Бирор объектнинг узунлигини ўлчаб, биз бу узунликнинг узунлиги бирлиги (бу ҳолда метр чизиғи) ва бошқалар сифатида олинган бошқа жисм узунлигидан неча марта катта эканлигини аниқлаймиз. Агар биз фақат ўзаро муносабатларни ўлчаш билан чекланиб қолсак, унда ўлчовнинг бошқа (торроқ, аниқроқ) таърифини беришимиз мумкин: миқдорни ўлчаш тегишли ўлчов бирлигига экспериментал равишда топишни англатади.
Мутлоқ шкала. Мутлақ қийматлар шкаласи кўп ҳолларда, бирор нарсанинг катталиги тўғридан-тўғри ўлчанади. Масалан, маҳсулотдаги камчиликлар сони, ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг сони, маърузада қанча талабалар борлиги, қанча йиллар яшаганлиги ва бошқалар бевосита ҳисоблаб чиқилади. ва ҳ.к. Бундай ўлчовлар билан ўлчов шкаласи белгиланадиЎлчанган мутлақ миқдорий қийматлар мутлақ қийматларнинг шкаласида муносабатлар кўлами билан бир хил хусусиятларга эга, бу фарқ шундаки, бу масштабда кўрсатилган қийматлар нисбий қийматларга эмас, балки мутлоқга эга.
Мутлақ миқёсда ўлчаш натижалари энг катта ишончлиликка, маълумотларнинг таркибий қисмларига ва ўлчовларнинг ноаниқликларига сезгирликка эга. Интерваллар, муносабатлар ва мутлақ қийматлар шкаласи метрик деб аталади, чунки уларнинг қурилишида баъзи чоралар қўлланилади, яъни. бирлик сифатида қабул қилинган ўлчамлар.
Назорат соволлари.

1. 
   Ўлчашларни бажариш усули
   
2. 
   Ўлчашларни бажариш усуларини ишлаб чиқишдаги дастлабки маълумотлар.
   
3. 
   Ўлчаш шкаласи,мохияти ва турлари.
   
4. 
   Номлар ва тартиб шкаласи.
   
5. 
   Интервал шкаласи
   

Мутлоқ шкала.