6-ma’ruza mavzu: elektrоmagnit qurilmalar. Reja

Transformatrolarning tuzilishi va ishlash prinsipi.

Transformator turlarining kо‘p bо‘lishiga qaramay, ularda bо‘ladigan elektromagnit jarayonlar umumiy о‘xshashlikka ega bо‘lib, ularning ishlash prinsipi bir xildir. 5.2-rasmda bir fazali ikki chulg‘amli transformatorning sxemasi va shartli belgilanishi kо‘rsatilgan. Transformator pо‘lak о‘zak (magnit о‘gkazgich ) 1 dan va ikkita mis chulgamlar 2 dan iborat. Pо‘lat о‘zakning induksion toklar hisobiga qizib ketishini kamaytirish maqsadida u qalinligi 0.35-0.5mm bо‘lgan elektrotexnik pо‘lat plastinalardan yig‘iladi. Plastinalarning ikki tomoniga izolyatsion lok surtiladi yoki ular tegishlicha qizdiriladi. Pо‘lat о‘zak plastinalarni yig‘ish tartibi 5.3-rasmda kо‘rsatilgan.

Qatlam plastinalarining choklari ustma-ust tushmasligi kerak.
Pо‘lat о‘zak magnit zanjirini hosil qilish uchun xizmat qiladi va shu tufayli asosiy magnit oqimi ^Ф pо‘lat о‘zak bо‘ylab harakatlanadi. Pо‘lat о‘zakning mis chulg‘amlar о‘ralgan qismi sterjen deyiladi. Transformatorning manbaga ulangan chulg‘ami birlamchi, iste’molchiga ulangann ikkilamchi chulg‘am deyiladi. Shuning uchun birlamchi chulg‘amga (zanjirga) oid kattaliklar ^I
indeksiga ega, masalan, birlamchi chulg‘amning о‘ramlar soni ^₁ , qismlaridagi kuchlanish ^u₁ ,

zanjirdagi tok
ⁱ₁ , va h.k. Shuningdek, ikkilamchi chulg‘amga oid kattaliklar 2 indeksiga ega,

masalan, ^₂ ^,u₂ ^,i₂ va h.k.
Transformatorning birlamchi chulg‘amiga berilgan sinusoidal kuchlanish ^{u  U}_m ^sint
ta’sirida chulg‘amdan о‘zgaruvchan tok oqib о‘tadi. Bu tok transformatorning pо‘lat о‘zagida
о‘zgaruvchan magnit oqimi ^Ф ni hosil qiladi. Chulg‘amlarning о‘ramlarini kesib о‘tayotgan bu
asosiy magnit oqimi birlamchi chulg‘amda induksiya, ikkilamchi chulg‘amda esa о‘zaro induksiya

hodisasiga binoan tegishlicha
^e₁ va
^e₁ elektr yurituvchi kuchlarni induksiyalaydi. Mazkur

E.Y.K.larning ta’sir etuvchi qiymatlari:

E₁  4,44  f E₂  4,44  f
₁ Ф,
₂ Ф

^{Bu yerda} f ^{о‘zgaruvchi tokning chastotasi Gs;} birlamchivaikkilamchichulg‘amlarningо‘ramlarsoni; ^Ф - asosiymagnitoqimi, Vo.
₁, ₂ ^-

Demak, ifodalardankо‘rinadiki,
chastotavamagnitoqimiFо‘zgarmasbо‘lgandachulg‘amlardainduksiyalanganE.Y.K. valarularningо‘ramlarisonigapronorsionalekan, ya’ni:
E_{1 } ₁
E₂ ₂
Bu nisbat transformatorning trans formatsiya koeffitsentihisoblanadi, ya’ni:

k  ^E1
E_2
 ₁
₂

Mazkur koeffitsent transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta о‘zgarishini kо‘rsatadi. Agar k<1 bо‘lsa, transformator kuchlanishini pasaytirib beruvchi, agar k<1 bо‘lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi.

Agar 5.2-rasm, a da kо‘rsatilgan transformatorning ikkilamchi chulg‘amiga nagruzka
^Z2 H

ulasak, E.Y.K ^e₂ ^
ta’sirida undan tok ^i₂ ^о‘ta f boshldaydi. Shunday qilib, kuchlanishi
^u₁ tok

kuchi
ⁱ₁ , bо‘lgan manbaning elektr energiyasi transformator yordamida kuchlanishi
^u₂ tok kuchi

ⁱ₂ ,bо‘lgan elektr energiyasiga aylantirilib, iste’molchiga uzatiladi.
Transformatorning manbadan (tarmoqdan) olayotgan birlamchi quvvati
^{P  U}₁ ^{ I}₁ ^cos_ф ^, bо‘lsa, uning iste’molchiga berayotgan ikkilamchi quvvati

^{P  U}₂ ^{ I}₂ ^cos_ф . Agar transformatordagi quvvat isrofi hisobiga olinmasa,
P  P ^bо‘ladi.

1 2
Birlamchi va ikkilamchi zanjirlardagi faza siljish burchaklarini taxminan bir xil desak, U₁  I₁  U₂  I₂ ^{deyish mumkin. Agar kuchlanishlar bir-birlari bilan xuddi EYUK lar kabi nisbatda} bо‘ladi desak, transformatsiya koeffitsiyentini quyidagicha yozish: mumkin:

k  ^E1
E_2
 U₁ U_2
 I₁ I₂

Demak, transformator chulgamlaridagi toklar kuchlanishlarga teskari proporsional.