6-маруза. Социал-иқтисодий тизимлар ва уларни ўзгариши

«Оммавий истеъмол»
жамияти

• Оммавий истеъмол товарлари ишлаб чиқариш устувор бўлади;
• хизмат кўрсатиш сохалари ривожланади;
• Узоқ муддат фойдаланиладиган истеъмол товарларини ишлаб чиқариш етакчи ўринга чиқади.

Моно ва полииқтисодиёт белгилари:
Моноиқтисодиёт
Бир мулк шакли ҳукмрон бўлган иқтисодий тизим.

• Давлат мулки ҳукмронлик қилган жами-ятлар. Масалан, қадимги шарқдаги «осиёча» ишлаб чиқариш усули ва собиқ социалистик мамлакатлар иқтисодиёти.
• Ҳусусий мулк монополиясига асосланган жамиятлар. Масалан, бундай жамиятлар қулдорлик, феодализм ва соф капитализм шароитида мавжуд бўлган.

Полииқтисодиёт
Алоҳида мулк шаклининг устуворлигини инкор қиладиган, асосини турли-туман мулкчилик ташкил қиладиган иқтисодий тизим. Масалан, аралаш иқтисодиёт.
Иқтисодий тизим моделлари
Иқтисодий жараёнларни бошқариш ва уйғунлаштириш механизми ҳамда мулкчиликнинг устувор шаклларига кўра иқтисодий тизимнинг бир қатор моделлари ажратилади.
Белгилари
Буйруқбозликка асосланган иқтисодиёт

• Давлат мулки устуворликка эга;
• Иқтисодий жараёнлар бир марказдан туриб бошқарилади ва уйғунлаштирилади.

Бозор
иқтисодиёти

• Хусусий мулк устуворликка эга;
• Иқтисодий жараёнлар бозор механизми орқали тартибга солинади.

Аралаш
иқтисодиёт

• Мулкчиликнинг турли-туман шакллари мавжуд бўлади;
• Иқтисодий жараёнлар бозор механизми билан бирга давлат томонидан ҳам тартибга солинади.

Анъанавий иқтисодиёт

• Мулкчилик муносабатларида меросхўрлик ва сулолаларнинг мавқеи ҳукмронлик қилади;
• Иқтисодий жараёнлар урф-одатлар, удумлар, анъаналар, ижтимоий ва диний қоидалар ёрда-мида тартибга солинади;
• Натурал майда товар хўжалиги хўжалик юритишнинг устувор шакли ҳисобланади.