6-ma’ruza. Yorug’lik nurining tabiati

Yig’uvchi linza ko’pincha ikki tomonlama qavariq bo’ladi.

Sochuvchi linzalar ko’pincha ikki tomonlama botiq bo’lib, qum soat shaklida bo’ladi.
Sirt radiuslariga nisbatan qalinligi kichik bo‘lgan linzalar yupqa linzalar deb ataladi. Linzalarning sirtlari egriligi markazidan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq linzaning bosh optik o‘qi deb ataladi. Bosh optik o‘qda yotuvchi va undan yorug‘lik nuri o‘tganda sinmaydigan nuqta linzaning optik markazi deb ataladi.

Linza oynaning oddiy qismi, plastik yoki ,bitta yuzasi yoki ikkala yuzasi ham qiyshiq bo’lgan) boshqa shaffof material bo’lishi mumkin.
Linza sirtlari egrilik radiuslarini (R₁ va R₂), linzadan buyumgacha (a) va uning tasvirigacha (b) bo‘lgan masofalar bilan bog‘liqlikligini ko‘rsatuvchi nisbat – yupqa linzaning ifodasi deb ataladi. Bu ifodani keltirib chiqarish uchun eng qisqa vaqt talab qilinadigan usuldan foydalaniladi, ya’ni yorug‘lik nuri traektoriyasini bosib o‘tish uchun eng minimal vaqt talab qilinadigan traektoriya olinadi.



Qiyshiqlik yorug’lik nurlarining linza orqali o’tayotganda burilishiga sabab bo’ladi.
_{Yorug‘lik nurining linza orqali o‘tgan ikkita traektoriyasini ko‘rib chiqamiz (}5 - rasm). Bosh optik o‘qdan o‘tuvchi, A va V nuqtalarni tutashtiruvchi AOV va linzaning yuqori qirrasidan o‘tuvchi ASV nurlarni ko‘rib chiqamiz. OV traektoriyani nur t₁ vaqtda bosib o‘tadi:






5 – rasm. Yorug‘lik nurining linza orqali o‘tishi.
bu yerda – nisbiy sindirish ko‘rsatkichidir. Nur AOV traektoriyani bosib o‘tish uchun t₂ vaqt sarflaydi

t₁ = t₂ ga teng bo‘lgani uchun, quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:
, (1)
agarda, yupqa linza uchun , ekanligini hisobga olsak, quyidagi ifodalarni keltirib chiqarish mumkin:


Bu tengliklarni (2.1) ifodaga qo‘ysak linzalarning umumiy ifodasiga ega bo‘lamiz:
, (2)