6-mavzu. Asosiy vositalar hisobi Asosiy vositalarning tasnifi, baholanishi va ularning hisobga olish vazifalari

63-jadval
Asosiy vositalarining tasnifi

Tasniflash belgisi	Asosiy vositaning turi
1.Ishlab chiqarishdagi ishtirokiga ko’ra	ishlab chiqarish asosiy vositalari noishlab chiqarish asosiy vositalari
2.Ishlab chiqarishni borishiga ta’sir ko’rsatuvchanligiga ko’ra	faol ta’sir ko’rsatuvchi asosiy vositalar nofaol ta’sir ko’rsatuvchi asosiy vositalar
3.Mulkiy kimga tegishligiga ko’ra	xususiy asosiy vositalar vaqtinchalik foydalanishga olingan asosiy vositalar
4.Sotib olish va kelib chiqish manbalariga ko’ra	sotib olingan import asosiy vositalar sotib olingan mahalliy asosiy vositalar o’z kuchi bilan yaratilgan asosiy vositalar ta’sis badali sifatida kiritilgan asosiy vositalar bepul kelib tushgan asosiy vositalar
5.Sotib olingandagi holatiga ko’ra	butkul yangi asosiy vositalar oldinlari foydalanishda bo’lgan asosiy vositalar
6.Real holatiga ko’ra	ishlatilayotgan asosiy vositalar kapital ta’mirlashdagi asosiy vositalar konservatsiya qilingan asosiy vositalar zahiradagi o’rnatilmagan jihozlar sotishga tayyorlangan asosiy vositalar tugatishga tayyorlangan asosiy vositalar ijaraga berilgan asosiy vositalar
7.Alohida ishlarni bajarishga mo’ljallanganligiga ko’ra	maxsus asosiy vositalar universal asosiy vositalar aralash maqsaddagi asosiy vositalar
8.Turi va ko’rinishiga ko’ra	yer va yer uchastkalari bino va inshoatlar mashina va mexanizmlar ofis mebellari va jihozlari kompyuterlar transport vositalari ishchi xayvonlar ko’p yillik o’simliklar boshqa asosiy vositalar

Asosiy vositalar ishlab chiqarishga qatnashishi nuqtai nazaridan ishlab chiqarishga taalluqli asosiy vosita­lari va noishlab chiqarishga taalluqli asosiy vositalariga bo’linadi.

Ishlab chiqarishga taalluqli asosiy vositalardan moddiy ishlab chiqarish sohasida foydalaniladi, ishlab chiqarishning bir nechta jarayo­nida qatnashib, asta-sekin eskiradi, o’zining qiymatini yaratilgan mahsulotning, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatning tannarxiga qisman o’tkazib boradi. Ularga moddiy ishlab chiqarish soha­sida ishlatiladigan imoratlar, inshootlar, o’tkazuvchi moslamalar, mashina va asbob-uskunalar, transport vositalari, ishlab chiqarish va xo’jalik inventarlari, yirik shohli ishchi va mahsuldor hayvonlar, ko’p yillik daraxtlar va boshqa mehnat vositalari ki­radi.
Noishlab chiqarishga taalluqli asosiy vositalar ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq bo’lmagan madaniy-maishiy, sog’liqni saqlash muassasalari, kommunal xo’jalik korxonalari va shu kabi tarmoqlarga xizmat qiladi va ishlab chiqarish jarayonida qatnashmaydi, lekin sub’ektning moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda yordam beradi. Ular ishla­tish jarayonida asta-sekin eskirib, o’z qiymatini qisman yo’qotib boradilar. Asosiy vositalar xalq xo’jaligining qaysi tarmog’ida ishlatilishiga qarab, shuningdek tarmoqlar (sanoat, qishloq xo’jaligi, o’rmon xo’jaligi, transport, aloqa, qurilish, savdo va umumiy ovqatlanish va hokazo) bo’yicha ham guruh­lashtiriladi.
Asosiy vositalarni xalq xo’jaligining tarmoqlari va turlari o’rtasida taqsimlashda ular yordamida ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatlar qanday tarmoq yoki faoliyatning turiga taalluqliligiga qarab, tegishli asosiy vo­sitalar ham o’sha tarmoq yoki faoliyat turiga kiriti­ladi, masalan, xalq xo’jaligining tarmoqlaridagi, shu jumladan sanoat ishlab chiqarishidagi asosiy vosita­larning qanday maqsadda foydalanishi va qanday ishlarni bajarishiga qarab, quyidagi turlarga bo’linadi:

1.