6-mavzu: Dunyo xalqlari klassifikatsiyasi Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar

3-jadval. Dunyoda eng ko’p tarqalgan xalqlar va tillar (2001 yil)

№	Dunyodagi eng yirik xalqlar	Soni (mln kishi)	Dunyodagi eng ko’p tarqalgan tillar	Shu tilda so’zlashuvchi aholi (mln kishi)	Aholisi eng ko’p davlatlar	Soni (mln kishi)
1	Xitoylar	1100	xitoy	1100	Xitoy	1200
2	Hindistonliklar	220	ingliz	350	Hindiston	855
3	Amerikaliklar	190	ispan	250	AQSh	254
4	Bengallar	180	arab	220	Indoneziya	184
5	Ruslar	150	hindi	200	Braziliya	155
6	Braziliyaliklar	140	bengal	160	Rossiya	148*
7	Yaponlar	125	portugal	160	Pokiston	126
8	Panjobliklar	90	rus	150	YAponiya	124
9	Bixarliklar	90	yapon	125	Bangladesh	118
10	Meksikaliklar	85	nemis	90	Nigeriya	113

2002 yil aholi ro’yxati ma’lumotiga ko’ra Rossiya aholisi 145 mln kishi ekanligi aniqlangan.
Bu jarayonda qadimgi davrda saklar, massagetlar, sug’dlar, yunon-makedoniyaliklar, Eron xalqlari, o’rta asrlarda qoraxitoylar, arablar, qipchoqlar, mo’g’ullar faol qatnashganlar (3-jadval). Hozirgi paytda dunyoda 3-4 ming turli etnoslar mavjud bo’lib, ularga mansub kishilar soni bir necha o’ntadan yuz milliongacha boradi. Ayni vaqtda soni 100 mlndan ko’p bo’lgan 10 ta xalqni ajratib ko’rsatish mumkin. Ular Er yuziaholisining 50% ini tashkil etadi.
Til millatlarning farqini bildiruvchi asosiy omildir. Dunyo xalqlarida tilning shakllanishi tabiiy-geografik sharoit, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar kabi omillar ta’sirida kechadi. Kishilik jamiyatining birlamchi so’zlashuv tili qabilalar shakllangan davrlarda rivojlana boshlagan. Bunday til lug’ati juda kambag’al, grammatik jihatdan tizimlashmagan bo’lgan. Ibtidoiy qabilalarning hududiy ajralishi va dunyo bo’ylab tarqalishi yangi tillarning paydo bo’lishi va rivojlanishini kuchaytirdi. Tilning shakllanishiga ta’sir ko’rsatuvchi geografik – tabiiy sharoit omili haqida juda qiziqarli fikrlar bildirilgan. Masalan shimol xalqlarining undosh tovushlarni juft talaffuz qilishini iqlimning sovuqligi bilan izohlaydilar. Xalqlarning iqtisodiy ijtimoiy taraqqiyoti turli omillar ta’sirida xar-xil kechganligi tillarning rivojlanishiga ham ta’sir ko’rsatgan. Shuning uchun bugungi kunda dunyoda bir necha o’nlab kishilar so’zlashuvchi, yozuvsiz qabila tillari ham, bir necha millatlarga tegishli millionlab kishilar foydalanadigan, boy adabiyotga ega jahon tillari ham mavjud.
Ayni vaqtda dunyoda mavjud tillarning soni 3 ming atrofida deb hisoblanadi. Ammo ularning aniq miqdorini ko’rsatish mumkin emas, chunki juda ko’plab xalqlarning tillari to’liq o’rganib chiqilmagan va ularning qaysi til guruhiga mansubligi aniqlanmagan.
Bunda til va lahja tushunchalarinig ba’zan chalkashish holatlari ham ko’p uchraydi. Shunga qaramay dunyodagi tillarning klassifikatsiyasi birmuncha o’rganib chiqilgan, aytish mumkinki, dunyoda keng ishlatiladigan, shuningdek muayyan millatlar tillarining kelib chiqishi, mansublik holati aniqlangan. Shunga ko’ra dunyo aholisining milliy tarkibi xalqlarning qaysi til oilalari va til guruhlariga tegishli ekanligi bilan ifodalanadi (4-jadval).