6-mavzu: Dunyo xalqlari klassifikatsiyasi Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar

6-mavzu: Dunyo xalqlari klassifikatsiyasi


Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: guruhlashtirish, xalqlarni soniga ko’ra guruhlashtirish, xalqlarni hududiy joylashuviga qarab guruhlashtirish, xalqlarni ijtimoiy – xo’jalik jihatdan guruhlashtirish, xalqlarni lingvistik klassifikatsiyalash.


1-asosiy savol bayoni: Dunyo aholisi juda ko’p etnik birliklardan tarkib topgan. Sayyoramizda 200 dan ortiq millat va Elatlar mavjud.
Xalqlarni o’rganish uchun ularni ma’lum xususiyatlariga qarab klassifkatsiyalash, guruhlarga ajratish mumkin. Xalqlarni har xil xususiyatlari va ko’rsatkichlariga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Dunyo aholisini soniga ko’ra klassifikatsiyalash. V.V.Pokshishevskiy xalqlarni soniga ko’ra quyidagi guruhlarga ajratgan:
-100 mln. kishidan ortiq xalqlar (xitoylar, Amerikaliklar, ruslar, hindlar, yaponlar);
-50 mln. dan ortiq 100 mln. gacha bo’lgan xalqlar (braziliyaliklar, nemislar, bengallar, italyanlar, biharliklar);
-10 mln.dan 50 mln.gacha bo’lgan xalqlar;
-1 mln.dan 10 mln. gacha bo’lgan xalqlar;
-1 mln.dan kam bo’lgan xalqlar.
2. Xalqlarni hududiy joylashuviga ko’ra guruhlashtirish. Har bir xalq o’ztning etnik hududiga ega bo’ladi, ana shu hududda u moddiy va ma’naviy madaniyatini yaratadi, tabiatdan foydalanishning o’ziga xos usullarini ishlab chiqadi va h.k. Hududiy jihatdan yaqin bo’lgan va uzoq davrlar mobaynida bir-biri bilan mustahkam aloqa qilib yashagan xalqlarda xo’jalik yuritish shakllari, turmush, madaniyat va din odatda bir-biriga o’xshash va ayrim hollarda bir xil bo’ladi. Mana shu belgi va hususiyatlari jihatdan o’xshash bo’lgan hududlar – tarixiy-etnografik oblastlar deb ataladi. Ular bir necha hududlardan iborat:
1. G’arbiy Evropa
2. O’rta Osiyo
3. Lotin Amerikasi
4. Okeaniya.
3. Xalqlarni ijtimoiy – xo’jalik jihatdan guruhlashtirish. Ko’proq tarixiy harakterga ega. Chunki, bu tipga kiruvchi «dehqon xalqlar», «chorvador xalqlar», «ovchi xalqlar» tushunchalari asosan o’tmish davrlarga xos bo’lib, hozir o’z ahamiyatini yo’qotib bormoqda.
4. Xalqlarni lingvistik guruhlashtirish. Xalqlarni tiliga qarab guruhlarga ajratishda bir-biriga yaqin bo’lgan qardosh tillar oilalarga birlashtiriladi, ular esa, o’z navbatida tarmoqlarga ajratiladi.
Lingvistik guruhlashtirish – xalqlarni tiliga qarab guruhlarga ajratishda bir-biriga yaqin bo’lgan qardosh tillar oilalarga birlashtiriladi, ular esa o’z navbatida guruhlarga yoki tarmoqlarga ajratiladi.
Dunyo xalqlarini lingvistik jihatdan quyidagi til oilalariga birlashtiriladi: 1. Hind-Evropa oilasi. AQSh hududlarida, Karib dengizi havzasida, Meksika, Venesuellada, Kolumbiyaning Shimoli-Sharqida, Peru, Chili, Argentina, Braziliyaning janubi-g’arbida, Hindiston, Pokiston, Gayana, Sharqiy Evropa, Afg’oniston, Eron, Avtraliyaning Janubi-g’arbida, Evropaning katta qismi, Shimoliy va Janubiy Amerika, Shimoliy Hindiston xalqlari, jami 2,5 mlrd. bo’lgan 150 mln. xalq so’zlashadi.
1. Hind-Evropa oilasi.
2. Afrosiyo oilasi.
3. Kartvel oilasi.
4. Dravid oilasi.
5. Ural-Yukagir oilasi.
6. Eskimos – Alvut oilasi.
7. Oltoy oilasi.
8. Nivxlar oilasi.
9. Chukotka – Kamchatka oilasi.
10. Niger – Nardofan oilasi.
11. Nil-Sahroi Kabir oilasi.
12. Koison oilasi.
13. Basklar oilasi.
14. Burishlar oilasi.
16. Xettlar oilasiga Rossiyaning shimoliyadagi xalqlar kiradi.
17. Santibet oilasi.
18. Avstro-osiyo oilasi (Vetnam, Kombadja hudularida).
19. Haratay oilasiga Laos, Tailand, Vetnam davlatining shimoli, qisman Myanma davlatlarida yashovchi xalqlar kiradi.
20. Mayya-Yava oilasi – Laosning shimoliy qismi, qisman Xitoyda, Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo, Tibet, Laos, Birma xalqlari.
21. Avtsroneziya oilasi.
22. Papuas oilasi – Yangi Gvineya, Timor orollari hududlaridagi xalqlar.
23. Avtraliya oilasi – Avstraliya markazidagi xalqlar.
24. Nadene oilasi (Kanada, AQSh davlatlari).
25. Shimoliy Amerika oilasi – Kanada. Meksikaning sharq iva Gvatemaladagi xaqlar.
26. Markaziy Amerika oilasi (Meksika, AQSh).
27. Chibchapaes oilasi (Panama, Gonduras, Gayana).
28. And oilasi (Chili).
29. Ekvatorial Tukanaon oilasi – Bariziliya, Boliviya, Kolumbiyaning janubi, Paragvay, Argentinaning shimolidagi xalqlar.
30. Jepano-Karib oilasi – Braziliya, Venesuellaning janubiy qismi, Peruning sharqidagi xaqlar.