6-mavzu: Gaz issiqlik sig‘imlari nisbatin aniqlash

O‘lchash metodikasi va tartibi

1. 
   Laboratoriya qurilmasining “SET” (TARMOQ) tugmasini “VKL” (ULASH) holatiga keltiring.
   
2. 
   2 kolbaning to‘rtdan uch qismini suv bilan to‘ldiring va 8 kapillyarli probka bilan zich qilib yoping.
   
3. 
   Kapillyarning chiqishini barmoq bilan berkiting.
   
4. 
   11 -kranni oching va suv oqishining to‘xtashini kuting.
   
5. 
   darajalangan shkala 9 bo‘yicha suvning dastlabki sathi aniqlang.
   
6. 
   Kapillyarning tirqishini oching va bir vaqtning o‘zida sekundomerning “PUSK/STOP” tugmasini bosib ishga tushiring.
   
7. 
   12- o‘lchov stakanida (menzurkada) suvning sathi 100 – 200 ml ga etganida (1 ml = 10⁶ m³) sekundomerni 13 “PUSK/STOP” tugmasi yordamida to‘xtating.
   
8. 
   11- kranni o‘chiring.
   
9. 
   Darajalangan shkala 9 bo‘yicha 2 kolbadagi suyuqlikning sathini aniqlang. 2-kolbadan siqib chiqarilgan suvning 12-o‘lchov stakanidagi (menzurkadagi) hajmi kolbaga 8 kapillyar orqali kirgan havoning hajmiga teng bo‘ladi.
   
10. 
    Havo molekulalari erkin yugurish yo‘lining o‘rtacha uzunligini (11) formulaga asosan hisoblang. Bosimlar farqini quyidagi formulaga asosan aniqlanadi:
    

(13)

bu erda - suvning zichligi. ni hisoblash uchun (11) formulaning quyidagi ko‘rinishidan foydalanish qulayroq:

(14)

bu erda - ushbu tajriba uchun o‘zgarmas kattalik bo‘lib, quyidagiga teng:

(15)

Kapillyarning uzunligi =0,4 m, tirqishning radiusi = 0,5 mm.

11. 
    Tajribani va ning bir xil qiymatlari uchun 3 marta takrorlang.
    
12. 
    Havo molekulasining effektiv diametri ni (12) formulaga asosan hisoblang. Havoning va - tajriba o‘tkaziladigan bosim va temperaturasini laboratoriya xonasidagi barometr va termometr yordamida aniqlanadi.
    
13. 
    Bilvosita o‘lchashlarning xatoliklarini hisoblash metodi bilan havo molekulalarining erkin yugurish yo‘li o‘rtacha uzunligining nisbiy va absolyut xatoliklarini toping. Hisoblashlar soddaroq bo‘lishi uchun faqatgina (13) va (14) formulalardan foydalaning, bunda doimiysining xatolikdagi hissasi hisobga olmasa ham bo‘ladigan darajada kichik deb hisoblang (15 formulaga qarang), u holda:
    

,

bu erda va - jadvalga kiritilgan kattaliklarning absolyut xatoligi; va - to‘g‘ridan to‘g‘ri bir martali o‘lchashlarning o‘lchov asboblarning o‘lchash shkalalariga bog‘liq bo‘lgan absolyut xatoliklari; - vaqtni to‘hridan to‘g‘ri ko‘p martali o‘lchashlarning absolyut xatoligi.

14. 
    O‘lchashlar va hisoblashlarning natijalarini 3.1-jadvalga kiriting.
    

1.1.– jadval

№					m^3	, m		, %
1
2
3
...

Havo molekulalarining molyar massasi , suvning zichligi , Bolsman doimiysi , molyar gaz doimiysi .