6-Mavzu: Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi. Reja: Inson organizmiga elektr tokening ta’siri. Undan shikastlanish turlari. Shikastlanishga olib keladigan sabab va omillar

2.Elektr xavfsizligini ta’minlashda muhim bo’lgan va qo’llaniladigan texnikaviy choralar va himoya vositalari.
Elektr tokidan shikastlanish kupchilik xollarda elektr kurilmalari ishlayetgan muxitga boglik buladi. Utkazgichlarning va elektr kurilmalarining izolyatsiyalari agressiv bug va gazli muxitlarda yeyiladi, shuningdek yukori namlikdagi ish joylarida inson tanasining elektr tokiga tasiri keskin kamayadi.
Barcha ishlab chikarish binolari elektr xavfsizligi buyicha kuyidagi uch guruxga ajratiladi:

1. 
   Yukori xavflilikdagi binolar. Bunday ishlab chikarish binolariga kuyidagi sharoitdagi ishlab chikarish binolari kiradi: tok utkazuvchi (metall, yer, beton) polga ega binolar yukori namlik yeki tok utkazuvchi changli muxit, xavoning yukori xarorati (+ 30⁰ dan yukori), elektr kurilmalarining metall kismlariga yeki inshootlarning metall konstruksiyalariga elektr simlarini tegib kolish xavfi bor bulgan sharoitdagi binolar kiradi;
   
2. 
   Uta xavfli binolar: xavoning nisbiy namligi 100% ga yakin bulgan muxit, ximiyaviy aktiv muxit, yukori xavflilikdagi binolar uchun belgilangan shartlarning bir vaktda ikkitasi yeki bir nechtasi mavjud bulgan sharoitdagi binolar;
   
3. 
   Yukori xavflilikda bulmagan binolar, yani, yukori xavflilikdagi yeki uta yukori xavflilikdagi binolarning belgilari bulmagan binolar.
   
4. 
   Elektr tokidan ximoya kilish vositalari asosiy va kushimcha vositalarga bulinadi. Asosiy vositalarga 1000 V. dan ortik kuchlanishli elektr moslamalariga xizmat kursatishda foydalaniladigan izolyatsiyali shtangalar, tok ulchovchi kleshalar, kuchlanishni kursatuvchi asboblar, ximoyalovchi kurilmalmar va turli kurinishdagi jixozlar xamda moslamalar kiradi. Kuchlanishi 1000 V. gacha bulgan elektr moslamalariga xizmat kursatayetganda esa izolyatsiya kilingan dastlabgi asboblar: buragichlar, ombir va tishlagichlar, dielektrik kulkoplar xamda izolyatsiyalangan kleshalardan foydalaniladi.
   
5. 
   Kushimcha vositalarga kuchlanish 1000 V.dan ortik bulganda ishlatiladigan dielektrik etiklar, kalishlar, tushamalar va izolyatsiyalangan tagliklar kiradi.
   
6. 
   Tarmokdagi yeki elektr moslamalaridagi kuchlanishni tekshirib kurishda tokning aktiv tasirida ishlovchi kuchlanish signali va kuchlanishni kursatuvchi maxsus asboblardan foydalaniladi.
   
7. 
   500 V.gacha bulgan elektr moslamalaridagi kuchlanishni tekshirib kurishda TI-2, MIN-1, UIN-10, IN-92 markali asboblar ishlatiladi. Kuchlanishi 1000 V.dan yukori bulgan elektr kurilmalarini tekshirishda neon chirokli indikatorlardan foydalaniladi. 10 kV.gacha bulgan elektr utkazgichlardagi kuchlanishni tekshirishda tok ulchovchi kleshalar ishlatiladi.
   
8. 
   Bulardan tashkari, elektr tokidan ximoya kilish vositalariga monter belboglari, bogichli monter kovushlari, muxofaza arkonlari, teleskopli minoralar va narvonlar xam kiradi. Monter belboglari
   
9. 
   225 kg, kovushlar esa 135kg yuk bilan 5 minut davomida sinab kuriladi va keyingina ulardan foydalanishga ruxsat etiladi.
   
10. 
    Elektr xavfsizligini taminlashda kurgazmali belgilar (”plakatlar”) xam muxim rol uynaydi. Ular asosan turt guruxga bulinadi, yani, xusherlikka chakiruvchi, ruxsat beruvchi, takiklovchi va eslatuvchi belgilar.
    

Elektr tokidan ximoya kilishning ishonchli va keng tarkalgan vositalaridan biri elektr kurilmalarini yerga ulash va nollashtirish xisoblanadi.