6-mavzu: jin va linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Operatsiya	O’tishlar	Operatsiya va o’tishlar mazmuni	Dastgoh	Moslama	Asos
Asboblar
kesuvchi	O’lchov
1	2	3	4	5	6	7	8
I	I	Jilvirlash 1-ulchamni ushlagan xolda B-yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	A- kora yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
II	I	Jilvirlash 2-ulchamni ushlagan xolda A-yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	V- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
III	I	Jilvirlash 6-ulchamni ushlagan xolda V-yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	A- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
IV	I	Jilvirlash 10-ulchamni ushlagan xolda A- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	V- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
V	I	Jilvirlash 12-13-ulchamni ushlagan xoldaL-K- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapk a yuza lari	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
VI	I	Frezalash 15-16-ulchamni ushlagan xolda G- yuzani frezalash	Vertikal frezalash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapk a yuza lari	YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82

VII	I	Parmalash G-yuzadan 47-50 ulchamni ushlagan xolda parmalash	Vertikal parmalash	Kondukto r	Lapk a yuza lari	Parma 2300-0187 GOST 10902-77	SHtangen sserkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
VIII	I	Parmalash 48-49 ulchamni ushlagan xolda parmalash	Vertikal parmalash	Kondukto r	Lapk a yuza lari	Parma 2300-0187 GOST 10902-77	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
IX	I	Zenkerlash G-yuzadan 51-52 ulchamni ushlagan xolda zenkerlash	Vertikal parmalash	Maxsus tiski	Lapk a yuza lari	Zenker 2353-0123 GOST 14953-80	Faska ulchagich
X	I	Jilvirlash 36-37-38-39 ulchamni ushlagan xolda arikchani jilvirlash	Charxlash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapk a yuza lari	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon
XI	I	Jilvirlash 22-ulchamni ushlagan xolda M- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	D- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
XII	I	Jilvirlash 23-ulchamni ushlagan xolda D- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	M- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
XIII	I	Jilvirlash 25-26-ulchamni ushlagan xolda kiya S-yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	D- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
XIV	I	Jilvirlash 27-28-ulchamni ushlagan xolda kiya B-yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	M- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82

XV	I	Jilvirlash 30-31-ulchamni ushlagan xolda K- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Maxsus tiski	Kaft chala r	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
XVI	I	Jilvirlash 33-34-ulchamni ushlagan xolda E- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Maxsus tiski	Kaft chala r	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
XVI I	I	Jilvirlash 18-ulchamni ushlagan xolda shakldor yuzani jilvirlash	Maxsus dastgox	Maxsus tiski	Kaft chala r	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon
XVIII	I	Jilvirlash 20-ulchamni ushlagan xolda shakldor yuzani jilvirlash	Maxsus dastgox	Jilvirlash 20- ulchamni ushlagan xolda yuzani jilvirlash	Kaft chala r	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon

Jin kolosnigi murakkab shaklga ega bo’lganligi, uni ishchi qismlari yuza va shakliga, o’lcham aniqliklariga yuqori talablar qo’yilishi sababli, bunday talablarni bajarish uchun kolosnikka mexanik ishlov berish texnologik jarayoni xam ko’plab turli xil operasiyalardan, asosan jilvirlash operasiyalaridan tashkil topgan, buni keltirilgan texnologik jarayon taxlilidan ko’rish mumkin.

Arrali jin kolosnikalardan olingan detal uchun texnologik jarayonni, xamda bir yoki ikki operasiya va o’tishlar uchun tanlangan kesuv asbobi va o’lchov asbob ishlov berish eskizlari quyidagi sxemalarda keltirilgan (6-rasm).

5-rasm. Jin kolosnikalrini mexanik ishlov berish sxemasi

Og’irlikni xosil qilishdan maqsad kolosnikni yuqori qismida oraliqni biroz kengaytirish bilan jinlashda tolani ishchi qismda tiqilib qolishini oldini olishdir. Pastki qismda esa kolosniklarni oraliqlarini kengayishi arrani kolosnikka tegishini olidi olinadi.
Xozirgi kunda kolosnikli panjaralarni konstruktsiyalarlini va texnologiyasini kamchilligi:

• 
  Kolosnik tayyorlanmalarni tayyorlash texnologiyasi kolosnikli panjaralarni konstruktsiyalariga qo’yilgan talabni qoniqtirmaydi.
  
• 
  Quyish jarayonida sezilarli qiyshayish xosil bo’lib, qaysiki mexanik ishlov berish yo’li bilan xam to’g’rilab bo’lmaydi.
  
• 
  Ishchi qismni oqartirish chuqurligi bir xil xosil buladi.
  

SHuning uchun ba’zi kolosniklar quyishdan keyin yaroqsiz bo’lib, qaytadan quyishga yuboriladi. Bundan qutilish uchun quyidagi imkoniyatlar qidirilgan: kolosniklarni kokil usuli bilan quyish, bunda katta ichki kuchlanishlar xosil bo’lishi oqibatida kolosniklar mexanik ishlov berishda yoki yig’ishda singan.
Alyuminiy qotishmasidan yuqori bosim quyma kolosnik tayyorlangan. Lekin ular tolani ko’rinish sifatiga yomon ta’sir etib, paxtani kolosnikni ishchi qismi bilan o’zaro ta’sirida alyuminni uzluksiz oksidianishi oqibatida tolani bog’liq rangga bo’yalishiga sabab bo’lgan.
Mexanik ishlov berishda egri chiziqli radiusni aniq xosil qilish juda qiyin bo’lib, ruxsat etilgan 0,5mm o’rniga 0,7 mm dan 1,5mm oraliqda xosil bo’ladi. Ishchi qismni enini ruxsat etilgan ijozat oralig’i 40-45% kolosniklarda xosil bo’ladi. Kolosniklar orasidagi tirqish faqatgina 35-40% ijozat oralig’ida bo’ladi. Bunga sabab kolosniklar konstruktsiyalarini mukammal emasligi, tayyorlash va yig’ish ishlarini aniqligi pastligidir.
Ekspulatatsiya qilish jarayonida ishchi qismning yon tomonlarini tirqishlarini edirilishi kattalashadi. 3-4 oylik ekspuluatatsiya qilishdan keyin kolosnikli panjaralarda 70-80% tirqishlar ruxsat etilgan ijozatlardan chiqib ketadi.
YUqorida qayd qilingan kamchiliklar kolosnikli panjarani konstruktsiyasini texnologiyasini o’ta past darajadaligini ko’rsatadi. Xozirgi kunda bir qator yangi konstruktsiyalar tavsiya etilgan. Ishchi qismi almashtiriladigan kolosniklar, bunda metallokeramikali plastinka o’rnatish mumkin. Linter kolosniklarni tayyorlash texnologik jarayoni ommaviy ishlab chiqarish turidagi texnologik jarayon ko’rinishida tuziladi (10.3- jadval).
Bular ichida keyinchalik qo’llanilishi mumkin shtamplash yoki shakllantirish yo’li bilan olinadigan po’latli kolosniklardir (10.7-rasm).

6-rasm. Linter kolosnigini ishchi chizmasi

3-jadval
Linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayoni

Operatsiya	O’tishlar	Operatsiya va o’tishlar mazmuni	Dastgoh	Moslam a	Asos	Asboblar
						kesuvchi	O’lchov
1	2	3	4	5	6	7	8
I	I	Jilvirlash 16-ulchamni ushlagan xolda B- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	A- kora yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
II	I	Jilvirlash 16-ulchamni ushlagan xolda A- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	V- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
III	I	Jilvirlash R241.5, R258, R128 va 16-ulchamni ushlagan xolda V- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	A- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
IV	I	Jilvirlash 10-ulchamni ushlagan xolda A- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	V- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
V	I	Frezalash 343-ulchamni ushlagan xolda K- yuzani frezalash	Vertikal frezalash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82

VI	I	Frezalash 17,1-ulchamni ushlagan xolda G- yuzani frezalash	Vertikal frezalash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
VII	I	Frezalash 8+0,5 -ulchamni ushlagan xolda G- yuzani frezalash	Vertikal frezalash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	YOnli freza 2910- 0216AVK8 GOST 9304-96	SHtangens sirkul’ SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82
VIII	I	Jilvirlash 21,36, 4.37 ulchamni ushlagan xolda orqa yuzasini jilvirlash	Charxlash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon
IX	I	Jilvirlash R124, 32.06- ulchamni ushlagan xolda orqa yuzasini jilvirlash	Charxlash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon
X	I	Jilvirlash 5.72 ulchamni ushlagan xolda ikkinchi yon tomonini jilvirlash	Charxlash dastgoxi	Maxsus tiski	Lapka yuzal ari	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305 GOST 2424-80	SHablon
XI	I	Jilvirlash 22-ulchamni ushlagan xolda M- yuzani jilvirlash	Yassi jilvirlash dastgoxi	Magnit plita	D- toza yuza	Doiraviy jilvir tosh PP500X10 0X305	SHtangens serkul SHs-T- 125-01-03 GOST 166-82

Keltirilgan linter kolosnigini tayyorlash texnologik jarayoni taxlili shuni ko’rasatadiki, u jin kolosnigini tayyorlash texnologik jarayoniga o’xshash, bu erda xam asosan jilvirlash operasiyalaridan foydalaniladi.

Linter kolosnigini tayyorlash texnologik jarayon asosida ishlab chiqilgan ishlov berish eskizlari 7-rasmda keltirilgan.

7-rasm. Linter kolosnikalrini mexanik ishlov berish sxemalari