6-mavzu. O`sishni boshqaruvchi fiziologik faol moddalar va ularni qishloq xo`jaligida qo`llanilishi. Stress omillar va ularga o`simliklarning javob reaksiyasi. Reja

2. O‘simliklarning sho‘rga chidamliligi 
O‘simliklarning tuproqdagi ko‘p miqdor tuzlarga chidamliligi sho‘rga chidamliligi deyiladi. 
Iqlimi issiq va quruq bo‘lgan tumanlarda, dengizlar sohili atrofida, tuzli ko‘llar atrofida 
sho‘rlangan yerlar uchraydi. Sho‘rlanishga asosiy sabab natriy tuzlari NaS1,, Ma2304, MaS03) 
dir. Bular ichida eng zararlisi sodali sho‘rlanish (MaS03) bo‘lib, bunda tuproqda o‘yuvchi ishqor 
(ShON) to‘planadi, bu o‘z navbatida zararlidir. 
Tuproqlarning sho‘rlanishi ba'zan magniyli yoki kalsiyli ham bo‘lishi mumkin. Tuproq bir 
qancha tuzlar ta'sirida sho‘rlanishi mumkin, shulardan birortasi ko‘proq bo‘lgani sababli, 
ko‘proq uchragan tuzlar miqdori bilan nomlanadi. Tuz miqdoriga va uning qatlamlarda 
tarqalishiga ko‘ra, sho‘r tuproqlar sho‘rtob va sho‘rhok tuproqlarga bo‘linadi. 
Sho‘rtob tuproqlarda tuzlar tuproqning pastki qatlamida (80 sm) to‘planadi. Bunday 
tuproqlarda ularning ustki qavatida tuz bo‘lmasada, ular strukturasiz bo‘lganligi sababli 
namlantirilganda tuproqning yopishqoqligi kuchayib, o‘zidan suv va havoni o‘tkazmay quyadi. 
Sho‘rhok tuproqlar tarkibida 1-3% tuz bo‘ladi va ularda madaniy o‘simliklar o‘sib 
rivojlanmaydi. Sho‘rhok tuproqlarda tuzlar tuproqning ustki qatlamlarida qattiq yoki yumshoq 
qavat bo‘lib to‘planadi. 
Tuproqdagi tuzlar me'yoridan ortiqcha bo‘lishi ko‘pchilik madaniy o‘simliklar uchun 
zararlidir. Bunday sho‘rlangan tuproqlarda o‘sadigan o‘simliklar galofitlar deyiladi. 
Galofitlar fiziologik va anatomik belgilari bilan oddiy o‘simliklardan ajralib turadi. 
Galofitlarni 3 guruhga bo‘lish mumkin. 1-guruhga kiruvchi galofitlarning poyasi va barglari 
yumshoq bo‘lib, tuzlarga chidamliligi yuqori bo‘ladi, ular tuzlarni hujayralarida to‘playdi. 
Yuqori osmotik bosim (100-200 atm) hosil qilib, sho‘rlangan tuproqlardan suvni so‘rib olish 
mumkin. Bularga misol qilib olabo‘ta, qorasho‘ra o‘simliklarini olsak bo‘ladi.37 2- guruhdagi 
o‘simliklar protoplazmasi tuzlarni o‘tkazuvchanligi bo‘yicha alohida e'tiborga ega bo‘lib, 
ulardagi osmotik bosimni tashkil qiladi. Ammo bu tuzlarni o‘simliklar organlarida to‘plamaydi, 
balki maxsus bezchalar yordamida suv bilan tashqi muhitta chiqaradi. Bularga kermek va jiyda 
o‘simliklarini misol qilib olsak bo‘ladi Quruq havoda bu o‘simliklar bargi tuz bilan qoplansa, 
so‘ngra shamol ularni uchirib ketadi. 
3- guruhdagi o‘simliklar ildiz sistemasi tuzlarni oz o‘tkazish xossasiga ega bo‘lib, tuzlar 
o‘simliklarda to‘planmaydi. Yuqori osmotik bosim, yetarli suv bilan ta'minlanishni tashkil qilsada, 
asosan organik moddalar va qandlar hisobiga kuchli tuproq eritmasidagi suvdan foydalanadi. 
Bularga turli shuvoq o‘simliklarini misol qilib olsak bo‘ladi. 
Tuzlar ta'sirida o‘simliklar to‘qimalarida nafas olish jarayonlari jadallashib fotosintez 
susayadi, oqsillarning parchalanishidan hosil bo‘lgan (MN3) ammiak o‘simliklar uchun zararli 
hisoblanadi. 
G‘o‘zaning o‘sishi va rivojlanishiga tuproqdagi tuzlarning ta'sirini quyidagi rasmdan ko‘rish 
mumkin . 
O‘simliklarning sho‘rga chidamliligini oshirish uchun sho‘r tuproqli yerlarda o‘sadigan 
o‘simliklar urug‘idan sho‘rga chidamli navlarni yaratishda foydalaniladi. Bunda o‘simliklar 
ontogenezida sho‘rga moslashish natijasida hosildorlik ortganligi kuzatilgan. Ikkinchidan, tuproq 
sho‘rini yo‘qotishda ekin maydonlaridagi tuzlarni yuvish uchun drenaj va zovurlar qazish, ya'ni 
ekin ekiladigan maydonlarning melioratsiya holatini yaxshilash zarur. 
Uchinchidan, ekin maydonlariga makro va mikroelementlarga boy mineral va organik 
o‘g‘itlar solish darkor. To‘rtinchidan, P.A.Genkel va I.V.Svetkovalar o‘simliklarning sho‘rga 
chidamliligini oshirish uchun urug‘ni 3 va 6% li №S1 eritmasida bir soat saqlab, 1,5 soat 
davomida suvda ivitib sho‘r yerga ekish afzalligini asoslab berdilar.