6-Mavzu: “Sirt hodisalari. Sirt energiyalari”

4. Suyuqlikning sirt tarangligi va to`liq sirt energiya Suyuqlikning ichki qismidagi molekulani boshqa molekulalar hamma tomondan bir xilda tortib turadi va barcha kuchlar bir-birini muvozanatlaydi. Lekin suyuqlik sirtida turgan molekulalarni suyuqlik ichidagi qo`sh molekulalar kuchliroq tortadi, gaz fazadagi molekulalar o`sha molekulani juda o`z kuch bilan tortadi. Shu sababli suyuqlik sirtida turgan molekulalar mumkin qadar suyuqlik ichiga kirishga intiladi. Boshqacha aytganda, suyuqlik o`z sirtini kattalashtirish uchun ish sarf qilishi kerak. Aksincha, suyuqlik sirti kamayganida energiya ajralib chiqadi. Demak, suyuqlik sirt qavati ma`lum energiya zahirasiga ega. U suyuqlikning sirt energiyasi deyiladi. Suyuqlik sirtini 1 sm2 ga kattalashtirish uchun sarf qilish kerak bo`lgan energiya miqdori shu suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyenti yoki to`g`ridan – to`g`ri sirt tarangligi deyiladi. Sirt taranglikning kelib chiqish sababi suyuqlik molekulalari orasidagi bog`lanishdir. Ayni modda molekulalari orasidagi bog`lanish qancha kichik bo`lsa, ularning sirt tarangligi shuncha katta qiymatga ega bo`ladi. Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: qutbli suyuqlikning suyuq-gaz chegarasidagi sirt tarangligi qutbsiz suyuqliklarning surt tarangligidan katta bo`ladi. Suyuqliklar ichida simob eng katta sirt taranglikka ega, undan keyin suv va organik moddalar turadi, siqilgan gazlar eng kichik sirt taranglik namoyon qiladi.

5. Suyuqlikning sirt tarangligi hosil bo`lish animatsiyasini ko`rsatish. 
6. Qattiq jismlarning sirt tarangligi. 
Qattiq jismlarda molekulalararo tortishish kuchlari suyuqlikdagi molekulalararo tortishish kuchlaridan ancha ortiq bo`lgani uchun qattiq jismlarning sirt tarangligi kattaroq qiymatlar bilan xarakterlanadi. U. U. Jukov ba`zi qattiq jism (kristallar) larning sirt taranglik qiymatlarini topib quyidagi jadvalga joyladi.
Ba`zi kristall moddalarning sirt tarangligi qiymatlari

Modda

Temperatura, oC