6-Mavzu. Standartlashtirish va mahsulot sifati

6.7. Standartlashtirish dasturlarining samaradorligini aniqlash
Olingan ishlab chiqarish va moliyaviy natijalar ko’p jihatdan ularning texnik
iqtisodiy asoslash bosqichida qanchalik to’g’ri bashorat etilganligiga, ya’ni innovatsion
loyihaning samaradorlik ko’rsatkichlari qanchalik haqiqatga yaqin ekanligiga bog’liq.
Iqtisodiy samaradorlik hisobi, odatda, innovatsion loyihalar samaradorligining
quyidagi turlari bo’yicha amalga oshiriladi:
uning bevosita ishtirokchilari uchun loyixani amalga oshirishning moliyaviy
oqibatlarini inobatga oluvchi moliyaviy samaradorlik;
loyihani amalga oshirilishining regional, mahalliy byudjetga moliyaviy ta’sirini
hisobga oluvchi byudjet samaradorligi;
loyihani amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy harajatlarni va
natijalarni hisobga oluvchi umumiqtisodiy samaradorlik.
Dastur bo’yicha ishlarni amalga oshirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Har
bir bosqichni amalga oshirishga esa ma’lum vaqt hamda harajatlar talab qilinadi. Dastur
samaradorligini hisoblashning murakkabligi, odatda, integral samara olish imkonini
bermaydi, shuning uchun ham taxminiy hisob sifatida yillik samarani aniqlash bilan
cheklanish mumkin.
Tashkiliy sistemalar bo’yicha standartlashtirish dasturlarida to’xtaladigan bo’lsak,
bunda ularni ishlab chiqish, so’ngra ishlatishda sistemalar samaradorligi bilan cheklanish
95
kerak. Misol uchun korxonada mahsulot sifatini boshqarishning kompleks sistemasi joriy
etilayotgan bo’lsin. U holda ushbu maqsadlarga sarflanayotgan harajatlarning
samaradorligini aniqlanish muammosi paydo bo’ladi. Uni joriy etish to’g’risida qaror
qabul qilingandan keyin, u bir necha yillar davomida takomillashtirish, tuzatishlar kiritish
bilan qo’llaniladi. Bunday holatda mana shu sistemaning ishlashidan olinayotgan
samarani aniqlash masalasi yuzaga keladi.
Xuddi shunday yondoshuv boshqa sistemalar, masalan, texnologik, konstruktorlik,
ishlab chiqarishni tayyorlash, mahsulotni ishlab chiqarishga qo’yish bosqichlari uchun
ham tegishlidir. Umumiqtisodiy samara bilan bir qatorda moliyaviy samara olish ham
muhim element hisoblanadi.
Korxonada bu sistemalar bevosita samarasiz harajatlarning qisqarishi, foydaning
ko’payishi hisobiga samaradorligini oshirish manbasi bo’lib hisoblanadi.
Iqtisodiy samaraning ishonarli qiymatini olishning muhim sharti samaralarni
variantlar bo’yicha taqqoslashdir. Buni amalga oshirish quyidagi parametrlar bo’yicha
ta’minlanadi.
- yanada sifatliroq mahsulot ishlab chiqarish orqali qondirilgan ehtiyojning hajmi
bo’yicha;
- qondirilgan ehtiyojning sohasi va diapazoni bo’yicha, shuningdek mahsulotni
ishlatish sharoitlari bo’yicha;
- vaqt omili bo’yicha;
- mahsulotni ishlab chiqarish va iste’molning ijtimoiy oqibatlari bo’yicha;
- mahsulotni ishlab chiqarish va ishlatishda atrof muhitga salbiy ta’sir ko’rsatiщ
darajasi bo’yicha.
Eng muhim holatlardan biri sifat bo’yicha qabul qilingan bazis hamda qabul
qilingan variantlarni taqqoslashdir. Variantlarni sifat bo’yicha taqqoslash mumkinligi – u
yoki bu variant foydasiga qaror qabul qilishning umumiy bahosidir. U qabul qilingan
sifat ko’rsatkichlari bo’yicha amalga oshiriladi.
Sifat darajasini belgilash baholanayotgan mahsulotning sifat ko’rsatkichlarini
taqqoslash asosi qilib qabul qilingan bazis mahsulotning sifat ko’rsatkichlari bilan
taqqoslashga asoslangan.
Nazorat uchun savollar
1.ISO 9004-87 Sifat sistemasining elementlari o’z ichiga nimalarni oladi?
2.Sifatni ta’minlash modeli deganda nimani tushunasiz?
3.Mahsulot sifatini oshirishda standartlashtirishning o’rni?
4.Ishlab chiqarishda iqtisod qilishni oshirishda standartlashtirishning ahamiyati?
5.Standartlashtirishning samaradorligi qanday baholanadi?
6.Standartlashtirilayotgan mahsulotning bog’liqligini ta’minlash va standartlarning
o’zaro bog’liqlik printsipi nimani bildiradi?
7.Iqtisodiy samaraning aniq qiymatini olishning muhim sharti nimadan iborat?