6-mavzu. Talabni qondirishni tadqiq etish va prognoz qilish

6-mavzu. Talabni qondirishni tadqiq etish va prognoz qilish

---

---

6-MAVZU. TALABNI QONDIRISHNI TADQIQ ETISH VA PROGNOZ QILISH 

1. Talab tushunchasi, uning turlari, talabga ta’sir etuvchi omillar

2. Bozor kon’yunkturasi haqida tushuncha
3. Bozor kon’yunkturasi holati va kelgusida rivojlanish ko‘rsatkichlari hamda
baholash uslublari
4. Kon’yunkturani bashorat qilish
5. Bozor kon’yunkturasini bashorat qilish uslublari

---

---

1. Talab tushunchasi, uning turlari, talabga ta’sir etuvchi omillar 
Talab – bu xarid quvvatiga ega bo‘lgan ehtiyojdir. Aniq to‘lov qobiliyatiga ega
bo‘lgan ehtiyojning tovar ta’minotini real holatiga asosan, talab qondirilgan va
qondirilmagan talabga bo‘linadi.
Qondirilgan talab – bu bozorda vujudga kelgan haqiqiy talabning qondirilgan qismi
bo‘lib, u tovarlarni va xizmatlarni sotib olish natijasida haqiqiy qondiriladi.
Qondirilmagan talab – bu bozorda vujudga kelgan haqiqiy talabning qondirilmagan
qismi bo‘lib, u bozorda iste’molchilar uchun zarur bo‘lgan tovarlarni yo‘qligi va sifati
pastligi natijasida yuzaga keladi.
Iste’mol talabi murakkab kategoriya hisoblanib, unga narx va narxga bog‘liq
bo‘lmagan omillar ta’sir qiladi.
Narxga bog‘liq bo‘lgan omillarga asosan aholining daromadlari va tovarlarga bo‘lgan
narxlar kiradi.
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillarga esa, bozorning katta – kichikligi (razmeri), bir
– biriga o‘xshagan tovarlarning narxlari, iste’molchilarni hohish va istaklari kiradi.
Talab hajmini narx darajasiga bog‘liqligi, talab va taklif qonuniga asosan aniqlanadi.
Uning asosida uchta sabab yotadi:
• Narxning pasayishi xaridorlar sonining oshishiga olib keladi;
• Narxning pasayishi iste’molchilarni to‘lov qobiliyatini kengayishiga olib keladi;
• Bozorning to‘ldirilishi esa, qo‘shimcha birlikdagi mahsulotlarni foydaliligini
pasayishiga sabab bo‘ladi.
Talab hajmini narx darajasiga bog‘liq holda o‘zgarishi talabning narx bo‘yicha
elastikligi bilan tavsiflanadi, u esa talab miqdorini nisbiy o‘zgarishini(foizlarda
ifodalanadi) narxning 1 foizga o‘zgarishi natijasida yuzaga keladi. Korxona o‘zining
tovarlarini sotish imkoniyatlarini baholashni, avvalo bozor talabini tadqiq etishdan
boshlaydi. Bozor talabi – bu ma’lum guruhdagi xaridorlar tomonidan, ma’lum hududda,
muayyan davrda, ma’lum marketing dasturiga ega bo‘lgan savdo korxonalari tomonidan
sotib olinadigan, ma’lum miqdordagi tovarlar hajmi bilan ifodalanadi.
Bozor talabi natural, qiymat ko‘rsatkichlarida yoki nisbiy miqdorlarda ifodalanishi
mumkin.Bozor talabini jami ichki bozor va uning alohida segmentlari bo‘yicha aniqlash
mumkin.
Talabni o‘lchashni asosiy tushunchalari quyidagi 1-rasmda keltirilmoqda.
Bozor
Korxona
Talab Bozor talabi
Korxona tovarlariga bo‘lgan talab
Potensial Bozor sig‘imi
Korxonaning potensial hajmi
Prognoz Bozor prognozi
Korxonaning sotuv prognozi