6-mavzu: ta’lim berish va o‘rganishning integratsiyalashgan usullari. ADABIYOT FANIDAN INTEGRATIV ta’limni amalga oshirishda o‘QUV-METODIK ta’minotni takomillashtirish reja

6-MAVZU: TA’LIM BERISH VA O‘RGANISHNING INTEGRATSIYALASHGAN USULLARI. ADABIYOT FANIDAN INTEGRATIV TA’LIMNI AMALGA OSHIRISHDA O‘QUV-METODIK TA’MINOTNI TAKOMILLASHTIRISH
REJA:
1.Integrative ta’lim tarixi
2.Integrative ta’limning afzalliklari
3.Integrativ ta’limni amalga oshirishda o‘quv metodik ta’minotni takomillashtirish
4.Pedagogik va axborot texnologiyalari integratsiyasi
5.AKT imkoniyatlarini sezilarli darajada o'zgartirish
6.Integrative ta’limning afzalliklari
7.Integrativ ta’limni amalga oshirishda o‘quv metodik ta’minotni takomillashtirish
8.Pedagogik va axborot texnologiyalari integratsiyasi
Integratsiya tarixi XX asr ta’lim-tarbiyasida uch bosqich:
1) asr boshi (20-yillar) - fanlararo asosda muammoli-kompleks ta'lim (mehnat maktabi);
2) 50-70-lar - predmetlararo aloqalar turli ilmiy fanlar; shuning uchun bu ikki bosqichda integratsiya ustunlik qiladi mazmuni ta'lim;
3) 80-90-yillar - integratsiya usullari fanlarni o'rganish; XXI asr boshlarida. 4-bosqich boshlanadi - har xil integratsiya o'rganish yondashuvlari. Hozirgi vaqtda "konsepsiya" ta'limda integratsiya«tamoyillar, obyektlar (integratsiya jarayonining tarkibiy qismlari), shakllari, turlari, darajalari, yo'nalishlari, bosqichlari bilan tavsiflanadi.
Integratsiya jarayonining ildizi uzoq o‘tmishdagi klassik pedagogikaga borib taqaladi hamda fanlararo bog‘liqlik g‘oyasi bilan ifodalanib, o‘quv materialini mazmunini o‘rganish, tabiatni yaxlit bir butun sifatida talqin qilishni nazarda tutadi.Integratsiya jarayoni differensatsiya bilan mustahkam aloqaga ega bo‘lib, mazkur jarayonlar o‘quv fanlarining tanlanishida, tuzilishida va o‘quvchilar bilimini umumlashtirishda o‘z aksini topadi.«Integratsiya differensiatsiya jarayonlaridagi fanlarning o‘zaro yaqinlashuvi va bog‘liqligida ko‘rinadi.Integratsiya jarayoni fanlararo bog‘liqlikning yuqori shaklida namoyon bo‘ladi Fanlarni integratsiyalab o‘qitish muammosini hal etish uchun fanlarni paydo bo‘lishi tarixi va ularning taraqqiy etishini anglab yetmoq zarur. Buning fanlarning rivojlanish tarixini bilish lozim.Ana shunda fanlarni integratsiyalab o‘qitish muammosining hozirgi holatini, fanlarning paydo bo‘lish tarixi va taraqqiyoti qanday bo‘lganligini, kelgusida qanday fanlar bo‘lishi lozimligi haqida fikr yuritish mumkin. Fanlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi jamiyatning tarixiy rivojlanishi bilan bog‘liq. Insoniyat rivojlanishining dastlabki bosqichlarida odamlar tabiat haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaganlar, atrof–muhitda sodir bo‘ladigan hodisa, jarayonlarni kuzatuvchilari bo‘lishgan, xolos. Keyinchalik hodisa, jarayonlarning sodir bo‘lishini kuzatibgina qolmay, ma'lumotlar to‘plab, tahlil qila boshlaganlar.Insonlarning ehtiyojlari, mehnat qurollarining takomillashib borishi, tevarak atrofdagi olam to‘g‘risida tasavvurlarning rivojlanishi, tabiat hodisalarga munosabatning shakllanishi, to‘plangan bilimlarni, tajribalarni yig‘ish zaruriyati ujudga keldi. Qadimgi Yunoniston va Sharqda (eramizdan oldingi VI-V asrlar (“Avesto”) falsafa bilan birgalikda naturfalsafa ham yuzaga kelgan. Tabiiyotni fan sifatida rivoj topishi (eramizdan oldingi, 384-322 yillar) Aristotelning “Fizika”, “Metafizika” asarlarida o‘z aksini topgan. Fanlarning paydo bo‘lishi, taraqqiyoti, tarmoqlanishi, ularning o‘zaro ta'siri natijasida yangi hosilaviy fanlarning paydo bo‘lishini quyidagi modul orqali ifoda etish mumkin.
VI. Ijtimoiy fanlar
1 Ona tili
2 Adabiyot
3 Tarix
4 Jamiyatshunoslik
5 Ma'naviyat
6 Jismoniy tarbiya
7.Huquq
8 Mehnat
9 Vatan tuyg‘usi
10 Xorijiy tillar
11 Tasviriy san'at
12 Musiqa.
Tabiatni fan sifatida o‘rganishga va rivojlantirishga Forobiy (950), Abu Ali Sino (980-1037), Abu Rayhon Beruniy (973-1048) katta qo‘shganlar. XII asr G‘arbiy yevropada yevklid, Geron, Ptolemey, Galen, Muhammad Muso al-Xorazmiy, Abu Ali ibn Sino va boshqa mutafakkirlarning tabiatshunoslikka oid asarlari tarjima qilinib o‘rganilgan. Shuning uchun bu asr “tarjima” asri deb atalgan. XII-XIV asr G‘arbiy yevropada ishlab chiqarish kuchlari, savdo-sotiqning rivojlanishi, fanlarning qayta “Uyg‘onish”iga tayyorgarlik ko‘rish davri bo‘lgan. XVI-XVII asrlardan boshlab yevropadagi barcha yirik davlatlarda, sanoat rivojlanadi. Bu davrda texnika vujudga keladi, mexanik qurollar va mashinalar ixtiro etilib, ishlab chiqarishga tadbiq etila boshlandi. Fan namoyandalarining tabiat qonunlarini tinmay o‘rganishlari natijasida, tabiiyot fanlarining yangidan yangi sohalari vujudga keldi. Buyuk didakt olim Yan Amos Komenskiy bu xususida shunday yozadi: «Barcha o‘zaro bog‘liqliklar aynan ana shu bog‘liqlikda o‘rganilishi zarur». Keyinchalik ko‘plab olimlar mazkur fikrni umumlashtirgan holda uni yanada rivojlantirdilar. Nemis o‘qituvchisi F.Yunge sakkizta tushuncha va empirik umumlashmalar asosida, birinchilardan bo‘lib, tabiat fanlarini integratsiyalab o‘qitishga tayangan kursni ishlab chiqdi. I.G.Pestalotssi katta didaktik material asosida o‘quv fanlarining turli yo‘nalishdagi o‘zaro bog‘liqliklarini yoritib berdi. Bunda u «O‘z ongingda barcha o‘zaro aloqador predmetlarni bog‘liqligini ular jonli tabiatda aynan qanday bog‘liq holda bo‘lsalar aynan shu holda tasavvur qilgin” deb talab qiladi. U bir fanning ikkinchi fandan ajratib olinishidagi alohida noo‘rin jihatlarini ham asoslab berdi. Klassik pedagogika namoyandasi Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy (1824-1870) fanlararo bog‘liqligining psixologik-pedagogik asosini anchayin to‘liqroq holda ishlab chiqdi. Uning fikriga ko‘ra «Ma'lum qilinayotgan bilim va g‘oyalar organik jihatdan fanda qanday bo‘lsalar, shunday tarzda o‘rganilishi zarur». XX asrning 20-yillarda “Tabiat”, “Mehnat” va “Jamiyat” mavzusidagi integrativ kurslar yaratildi. Boshlang‘ich 1-4 sinflar uchun “Atrof olam” va yuqori 5-7 sinflar uchun. “Tabiatshunoslik” integrativ kurslari yaratildi. Bu kurslarda tabiat, inson va jamiyat haqidagi o‘quv materiallari o‘zaro bog‘lanishda aks ettirilgan. Ta'lim integratsiyasining bosh maqsadi - shaxsni har tomonlama kamol topishini ta'minlashning muhim prinsipi sifatida maydonga keldi. Integratsiyalashgan ta'lim shaxsni intellektual va madaniy rivojlantirishning bosh omili bo‘lib qoldi. Fransuz olimi Dj.Dyuining fikricha, “Ayni paytda ta'limda uning og‘irlik markazini siljitishga qaratilgan o‘zgartirishlar boshlandi. Bu o‘zgarishlar, Kopernikning tabiatshunoslikda olam markazini yerdan Quyoshga siljitgan inqilobga juda o‘xshab ketadi. Bizni misolimizda bola (o‘quvchi) Quyosh kabi, uning atrofida esa ta'lim vositalari girdi-kapalak bo‘lib aylanadi. Bola, atrofida shakllantirilayotgan vositalarning markazidir”, deb qaraladi. V.I.Zverev integratsiyani uzviy bog‘lanish, yaxlitlikni yaratish, turli o‘quv predmetlari elementlarini uyg‘unlashtirish asosida yagona sintezlash jarayoni, deb tushuntiradi. Ta'limda bilimlar integratsiyasining muhim ahamiyati haqida L.V.Tarasov: “ITI davrida fan, texnika va xo‘jalik mexanizmlarini biosfera bilan chambarchas bog‘liqligini, “tor doirali” mutaxassisliklar tomonidan muammolarni bir tomonlama yechish, jamiyat uchun juda qimmatga tushadi. Ta'limda integratsiya, eng avvalo, fanlararo aloqani keskin rivojlantirishni, turli fanlarni o‘zaro hamkorlikda o‘qitishdan, ularni chuqur o‘zaro ta'sirlashishiga o‘tishini taqoza qiladi”, deb uqtiradi. G.F.Fedorsovning integrativ– temati yondashuv integratsiyalab o‘qitishning pedagogik asoslari bo‘lib hisoblanadi. Integrativ – tematik yondashuvda o‘quv jarayonining mazmuni, metodik va tashkiliy birligi sifatida o‘quv fanining mavzusi (bo‘limi) olinadi. Har bir mavzuning yetakchi g‘oyalari bir tomondan kursning yetakchi g‘oyalariga tegishli bo‘ladi, ikkinchi tomondan bu g‘oyalar mohiyatini ochib beradi, ya'ni mavzuni o‘rganish jarayonida yetakchi g‘oyalar aniqlashtiriladi. O‘quv fanining yetakchi g‘oyalari (tushunchalar, qonunlar, hodisalar va nazariyalar) o‘rganadigan materiallarning mohiyatininifodalaydi, ichki birligi va organik yaxlitligini ta'minlaydi. Bunday yondashuv o‘qitishni sermazmun va metodik birlikdagi uyushgan, samarali tashkil etishga yordam beradi. A.N.Zaxlebniy va M.V.Reshkovlar fanlarni integratsiyalashni maktabdagi alohida fanlar mazmunida o‘quv dasturi va darsliklardagi bog‘lanishlarni hisobga olgan holda amalga oshirish lozimligini ta'kidlaydi. XIX asrning o‘rtalaridayoq G‘arbiy yevropaning ko‘plab davlatlarida (ko‘proq Germaniyada) dastlabki kompleks dasturlar ishlab chiqila boshlandi. Mualliflar o‘rganilayotgan hodisalarni yagona o‘zakga birlashtirish g‘oyasini ilgari surganlar. Qo‘pincha bu bizni o‘rab olgan joy bilan bog‘liq bo‘lishi bilan birga, mehnat jarayonlari va madaniy jarayonlar bilan bir butunlikda bog‘liq bo‘lardi. XIX asrning oxiri va XX asrlar boshlarida integratsiya g‘oyasi yetakchi xarakter kasb etadi. 80-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab, an'anaviy ta'limdagi integrative yondashuvlar yetakchi rol o‘ynay boshladi. Bunda an'anaga ko‘ra quyidani to‘rt asosiy yondashuvdan foydalanildi:
- alohida predmetlarni yagona integrativ kursga birlashtirish;
- barcha fanlarni ijodiy rivojlanuvchi paradigma asosida o‘rganishni (metod
bo‘yicha integratsiyalash);
- ta'lim jarayonini kompyuterli asosga o‘tkazish (texnologiyaga oid
integratsiya);
- darslardagi o‘quvchilar bilan bo‘ladigan kommunikativ muloqotning
Barcha pedagoglar uchun bir xil bo‘lgan usulini qo‘llashga kelishish (germenevtika). Shunday qilib, o‘quv materialini integratsiyalashga intilish so‘zsiz ravishda jahonda ham, milliy pedagogikamizda ham tabiiy va yetakchi xarakter kasb etadi. Hozirgi vaqtda o‘qitish va ta'lim berishdagi integratsiya muammosiga yanada kuchli e'tibor qaratilmoqda. Biroq, yuqoridagi fikrlarga tayangan holda aytish mumkinki, integratsiya jarayon sifatida fundamental ilmda ham uning shoxobchalarida ham paydo bo‘ldi. Hozirgi vaqtda zamonaviy maktabda integratsiyani pedagogik muammolarni yechimini topuvchi, maktabdagi faoliyatni yaxshilashga, pedagoglar jamoasini salohiyatini oshiruvchi, ularga ta'sir etishning optimal yo‘llarini topishga xizmat qiluvchi omil deb qaralmoqda. Integratsiya pedagogik holat sifatida ikkita an'anaga ega: avvalo aytish lozimki, ayrim maktab fanlari integrativ xarakterga ega. Ko‘pincha bu fan ichidagi integratsiya darajasi bo‘lib: masalan, savodga o‘rgatish darslari (o‘qishni va yozishni o‘rgatish) – o‘sha davrdayoq integratsiyalashgan dars edi.
davridayoq bu darslar integratsiya tarzida olib borilgan) Shuningdek, maktabdagi adabiyot darsi yagona maqsad asosida amalga oshirilgan. Bunda o‘zaro bog‘langan
adabiyotni o‘rganish, o‘qish malakasini takomillashtirish, ijodiy fikrlash, ijod qilish malakalarini birlashtirishga qaratilganligi fikrimizga dalildir. Biroq, bugungi kunda maktab predmetlarini birlashtirishga nisbatan yangi yondashuv bosqichi boshlandi. Fanlararo bog‘liqlikdan turli bir-biriga yaqin bo‘lgan predmetlarni yaqinlashtirish, yaxlit holda integratsiyalash muammosiga murojaat qilinmoqda.
Ta'limdagi integratsiyaning mohiyati nima bilan xarakterlanadi? «Integratsiya» tushunchasi ta'lim jarayoniga tatbiq etilganda ikkita ma'noni anglatadi: birinchidan, bu maktab o‘quvchilarida bizni o‘rab turgan atrof-olamni bir butunlikda deb qabul qilinishiga erishish (bunda integratsiya ta'lim maqsadi sifatida maydonga chiqadi); ikkinchidan, fanga doir bilimlarni umumiy jihatlarini yaqinlashtirish (bunda integratsiyaga ta'lim vositasi sifatida qaraladi). Bugungi kunda fanlarni integratsiyalash muammosi pedagogik jamoaga, o‘quvchilarga ta'sir etishning yangi pedagogik vazifalarni samarali yechimini faol izlashga qaratilgan yo‘nalishlardan biri sifatida e'tirof etilmoqda. Integratsiya eng avval “katta” ilmda, so‘ngroq uning shoxobchalarida paydo bo‘ldi. U hajm va talab jihatdan kengayib borayotgan fanlarni va uning tarmoqlarini differensatsiyalash jarayonidagi keskin qarama-qarshiliklar zamirida yuzaga keldi. Bu holat avval yagona bo‘lgan fanlardagi chuqurlashuv, uning alohida yo‘nalishlarining yangi va yangi yo‘nalishlarining paydo bo‘lishi, ayrim yo‘nalishdagi va bu jarayonda yangi bir fanlarning yuzaga kelishi mutaxasislarning bir-birlarini tushunmasliklari bilan xarakterlanadi. Professor R.A.Mavlonovaning ta'lim jarayonidagi integratsiya muammolariga oid fikrlarini ko‘rib chiqamiz. U integrativ ta'limni quyidagicha sinflarga bo‘lgan. Jumladan, ko‘p fanlar integratsiyasini universal yoki bir necha asosiy tizim kurslarini almashtiruvchi umumiy deb ham atash mumkin. Masalan, o‘qish, tabiat, rasm darslarini bitta umumiy darsga birlashtirish. Odatda, bunday kurslarning mualliflari tabiiy fanlar materiallarini birlashtirib, ularni bir ma'lum tizimga keltirishadi va o‘z kurslarini integrative yoki kompleks (umumiy) deb ataydilar. Ko‘rinib turibdiki, boshlang‘ich ta'lim tizimidagi tabiiy fanlar materiallarini berishda to‘g‘ri ketma-ketlikka faqat darslar tuzilishini saqlab qolibgina erishish mumkin. Ba'zi e'tiborli olimlar ta'kidlaydilarki, bu an'anaviy maktablarda ham tabiiy fanlarni ketma - ket o‘rganish yo‘li bilan ham hal qilinmoqda. Bir qator olimlar boshlang‘ich ta'limga ham darslarga ajratib o‘qitish an'analari tarqalgan deb hisoblaydilar. Tabiiy fanlarni o‘qitishning tizim bo‘yicha davom ettirishni bekor qilish va soddalashtirish uchun ko‘pgina mualliflar gumanitar sinflar uchun umumlashtirilgan kurslar (darslar) taklif qiladilar. Bularga umumiy tushunchalar beruvchi, bolalarda tabiiy fanlarni o‘rganishga qiziqish uyg‘otish vazifasini bajaruvchi, tabiat haqida qiziqarli ko‘rinishda hikoya qiluvchi boshlang‘ich tabiiy fanlar kurslari (masalan, boshlang‘ich sinflardagi «Tabiatshunoslik») kiradi. Chegaradosh fanlar asosida tuzilgan kurslar. Keng integratsiya jarayoni oldingi ilmiy yo‘nalishlarni bog‘lovchi yangi tabiiy fanlar va ilmiy yo‘nalishlar hosil bo‘lishiga olib keldi. Boshlang‘ich sinflarda ekologik ta'limni kuzatib, o‘qish, tabiatshunoslik, mehnat (tabiiy materiallar bilan ishlash), rasm fanlariga ekologik mavzular kiritilgani ko‘rinadi. Bir - biriga yaqin chegaradosh fanlarning qatoriga molekulyar biologiya, biofizika, geofizika, biokimyo, astrofizika, astrokimyo kiradi. Bu fanlar asosida maktab integrativ tabiiy fanlari tuziladi. Asosiy fanlar asosida tuzilgan kurslar. Zamonaviy bilimlarning har bir bo‘limini qamrab oluvchi asosiy fanlar asosida tuziladi. Ular qatoriga pedagogika, pedagogik texnologiya, pedagogik psixologiya, inson yoshi psixologiyasi, fan rivojlanishi jarayonini o‘rganuvchi pedagogik psixologiya , fanning insonning boshqa hayot jarayonlariga bog‘liqligini o‘rganuvchi: kibernetika-boshqarish, aloqa va informatsiyani qayta ishlash: informatsiyaning tuzilishi va xususiyatlarini, uning shaxs shakllanishidagi o‘rnini o‘rganuvchi informatika. Inson hayotining turli jarayonlarida ilmiy yo‘nalish bo‘lgan sistemalarning aloqalarini o‘rganuvchi sinergetikaning qo‘llanilanishi. Bu sinfdagi integrativ kurslarning mazmuni shu fanlar ma'nosi va strukturasi asosida tuziladi.
Umumiy ilmiy tushunchalar, qonuniyatlar, nazariyalar asosidagi kurslar. Bu asosda integrativ kurslar yaratish haqidagi fikrlar yaxshi natijalar berdi. Mualliflar orasida yuqori darajadagi umumiylikni bildiruvchi tushunchalar: «materiya», «harakat», «modda», «maydon», «energiya» va boshqalar ko‘p ishlatildi. Qonunlar orasida sermahsuli tabiatni saqlash qonuni, odamlarning ish faoliyati tufayli rivojlanishi, tabiatga tuyg‘u bilan qarash bo‘ldi. Nazariyalar orasida integrativ kurs yaratish uchun asos bo‘lib asosiy tabiiy - ilmiy nazariyalar xizmat qiladi. Shunisi e'tiborga loyiqki, bu asosda integrativ kurslar yaratishga urinishlar ko‘p bo‘lgan bo‘lsa ham, ular qovishmaganligi va ma'lum ketma - ketlikka, didaktik maqsadga ega emasligi bilan ajralib turadi. Fan evolyusiyasi bilan bog‘liq muammolarni, tabiatni ilmiy nuqtai nazardan o‘ rganis h uslublarini , olamning ilmiy ko‘rinishini o‘rganish asosidagi kurslar. Yuqoridagi barcha mavzular integrativ mazmunga ega va tadbiq etishga katta imkoniyatlari bor, afsuski, bunday kurslar maktab ish faoliyatida qo‘llaniluvchi materialning va o‘qitish uslubining murakkabligi tufayli hali keng tarqalgani yo‘q. Kompleks ob'ektlar asosida. Integrativ kurs yaratishga asos bo‘lgan kompleks ob'ektlarga yer, biosfera, odam va uning yashash muhiti misol bo‘la oladi. Bu kurslarning bir hil mavzularida bir ob'ekt turli fan nuqtai nazaridan ko‘riladi. Shu xildagi integratsiya o‘tgan asrning yigirmanchi yillarda maorif tizimida qo‘llanilgan. Keyinchalik u bekor qilingan, lekin bizning davrimizda, aytish mumkinki qaytadan tug‘ildi. Bizning nazarimizda, ma'lum hajmda u tabiiy fanlar ta'limiga yaxshi ta'sir ko‘rsatadi. Turli muammolar asosida. Integrativ kurslarni turli lokal (mahalliy) va global (umumjahon) muammolar asosida tadbiq etishga urinishlar ko‘p uchraydi. Bunda tabiiy ilmiy bilimlarning muammolar asosida birlashtirilishi qo‘llaniladi. Bu sinfdagi integrativ kurslar (asosan ekologiya bilan bog‘liq kurslar) maktablar ish faoliyatida keng tarqalgan. Muammolar bo‘yicha tuzilgan integrativ kurslar rivojlanishiga global ta'limning rivojlanishi ham turtki bo‘ldi. Bu yo‘nalishning tarafdorlari zamonaviy shaxsning rivojlanishiga bugungi kunda mamlakatlarning va millatlarning iqtisod, fan, siyosat, ma'naviyatining uzviy bog‘liqligidan kelib chiquvchi globallik omili kuchli ta 'sir ko‘rsatadi degan tasdiqlashni asos qilib olganlar. Faoliyat asosida. Tabiiy fanlar asosini o‘rganishda o‘quvchilar kitob bilan ishlash, kuzatishlar olib borish, tajribalar o‘tkazish, olingan bilimlarni bir tizimga solish - turli o‘quv—ta'lim ish faoliyati bilan to‘qnashadilar. O‘quvchilarni faoliyatning bir turi bilan tanishtiruvchi bir butun kurs yaratish maqsadga muvofiqdek ko‘rinadi. U o‘qitish jarayonining har bir vaqtida foydali bo‘lishi mumkin va kichik hajmda ham tabiiy fanlarni o‘qitishda, o‘quvchilarning ortiqcha kuch sarf qilishlari muammosini hal qilishda, mustaqil bilim olish ko‘nikmalarini rivojlantirishda yordam beradi. Bu sinfdagi integrativ kurslarni yaratish va ularni o‘quv jarayoniga tadbiq qilish bugungi kundan muhim ahamiyat kasb etadi. Tabiiy fanlarni o‘zlashtirishni tekshirishlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, o‘zbek o‘quvchilari chet ellik o‘quvchilarga nisbatan ko‘p ma'lumot o‘zlashtirsalar ham, uni tadbiq qilishda sezilarli darajada orqada qoladilar. Ko‘pchilik bunga sabab asosiy ko‘nikmalarning deb biladi. Sabab nimada? Balki ularning biri ko‘p yillar davomida an'anaviy maktabda integrativ darslarga e'tibor berilmaganidadir? Bu yerda bugungi kungacha yaratilgan integrativ kurslarning asosiy sinflari sanab o‘tildi . Lekin o‘quv fanlarni integratsiyasi jarayonida qator kamchiliklar ham bo‘lishi mumkin.
Birinchidan. Aytib o‘tilgan tabiiy yo‘llari ko‘pincha bir - birini takrorlaydi va birga qo‘llaniladi, bu bilan yangi asoslar yaratilib, ularni tartibga keltirish, ilmiy asos yaratish qiyinlashadi. Ikkinchidan. Integrativ kurslar fanlararo aloqaning o‘rnini bosa olmaydi. Bizning fikrimizcha, ular bu aloqaning tashkil etuvchilaridan biri.
Uchinchidan. Tabiiy ilmiy ta'limning integrativ kurslar o‘quv rejasining o‘zgaruvchan qismiga kirib, uning regional tashkil etuvchisi hisoblanadi. To‘rtinchidan. To‘liq o‘quv metodik qo‘llanmalarning yo‘qligi integrativ kurslarning o‘quv jarayoniga tadbiq etilishida qiyinchiliklar tug‘diradi. Ularning avtorlari programma tuzib, umumiy metodik ko‘rsatmalar tuzishgandan so‘ng to‘xtab qoladilar. Beshinchidan. Integrativ kurslar uchun o‘qituvchilarni rejali va maqsadga muvofiq tayyorlash tizimi hali yetilgani yo‘q. Shunday qilib, integratsiya o‘quv fanlari orasidagi tizimli bog‘liqliklarni rad etmaydi. Aksincha, u fanlararo bog‘liqlikni, fanlarning bir-birini taqozo etishi, to‘ldirishi, mukammalashuvi uchun yo‘l ochib beradi. Pedagogik elementlarni yagona bir butunlikka birlashtirish asosida integrallab o‘rgatishga yordam beradi. Adabiyotlarni o‘rganish, olib borilgan ilmiy tadqiqot ishimiz mobaynida shunga amin bo‘ldikki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari, keyinroq esa maktab bitiruvchilari, ayrim fanlarni o‘rganganliklari holda ayrim o‘rganganlarini hayotda “elementar” bilimlarni qo‘llashda qiyinchilik his qiladilar. Ularga olgan bilimlarini amalda kerakli o‘rinda qo‘llash uchun mustaqil fikrlash malakalari yetishmaydi. Bu holat sabablaridan biri boshlang‘ich ta'limda turli fanlarni o‘zaro bog‘liqlikda o‘rganilmaganligidan bo‘ladi. Bunda integratsiya faoliyatni o‘zgartirish yoki bilimlarni bir fandan ikkinchisiga o‘tkazish bo‘lmay, balki zamonviy ilmiy bilimlarni integratsiyalash asosidagi yangi didaktik ekvivalentlarni yaratishdan iborat degan qonuniyat rad etiladi. Integratsiya o‘quvchilar bilimining parchalanishi va mozaikligini yengishga yordam beradi, ularning yaxlit bilimlarni, umuminsoniy qadriyatlar majmuini egallashini ta’minlaydi. Mahalliy va chet elda ta'lim fani integratsiya muammolarini tadqiq etishda boy tajriba mavjud. Turli davrlarda o‘quv jarayonida predmetlararo bog‘lanishlardan foydalanish muammosini Ya.A.Komenskiy, I.G.Pestalozsi, J.-J.Russo, L.N.Tolstoy, K.D.Ushinskiylar ilgari surdilar. Axborot hajmining tez o'sishi bilan uni idrok etish va tushunish imkoniyati keskin kamayadi. Bundan chiqish yo‘li turli o‘quv fanlarini sintez qilishda, integral kurslarni ishlab chiqishda, barcha maktab fanlarini o‘zaro bog‘lashda ko‘rinadi. O'quv materiali mazmunini integratsiyalashning uchta darajasi mavjud: predmet ichidagi - tushunchalar, bilimlar, ko'nikmalar va boshqalarning integratsiyasi. alohida elementlarning ichida; fanlararo - faktlar, tushunchalar, tamoyillar va boshqalarning sintezi. ikki yoki undan ortiq fanlar; trans-predmet - asosiy va qo'shimcha ta'lim mazmuni tarkibiy qismlarining sintezi. Integrativ ta'limning asosiy g'oyalari quyidagilardan iborat: ta'limning shaxsiy yo'nalishi (inson - asosiy qadriyat ta'lim jarayoni); umumlashtirilgan predmet tuzilmalari va faoliyat usullarini shakllantirish (qoliplarni anglash asosida bilimlarni o'zlashtirish); o'rganishda semantik motivlarning ustuvorligi (rag'batlantiruvchi, ichki, tashqi va tashkiliy); o'qitishdagi izchillik (ilmiy nazariya doirasidagi aloqalarni bilish); muammoli o'rganish; faoliyatni aks ettirish; - dialog (Haqiqat dialogik muloqot jarayonida tug'iladi). Integrativ ta'limning maqsadi: dunyoga yaxlit tasavvurni shakllantirish. Integratsion ta'limda alohida texnologiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin: integratsiya; dizayn texnologiyalari;global axborot hamjamiyatidagi ta'lim texnologiyalari; katta, tizimli Internetga asoslangan o'quv kurslarini o'qitish. Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirishda quyidagilarga e'tibor bering: bilim bloklari birlashtirilgan, shuning uchun darsning asosiy maqsadini to'g'ri aniqlash muhim; ob'ektlarning mazmunidan maqsadni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar olinadi; o'quv materiali mazmunida ko'plab aloqalar o'rnatiladi; integratsiyalashgan tarkibning qismlari darsning zaruriy qismiga aylanishi va yakuniy yakunlanishi uchun rejalashtirilgan; o`qitish uslub va vositalarini puxta tanlashni hamda o`quvchilarning darsdagi yuklamasini aniqlashni talab qiladi. Integratsiya jarayoni muayyan shartlarning bajarilishini talab qiladi: o'rganish obyektlari mos keladi yoki etarlicha yaqin; integratsiyalashgan fanlarda bir xil yoki o'xshash tadqiqot usullari qo'llaniladi; ular ustiga qurilgan umumiy naqshlar va nazariy tushunchalar. Masalan, kichik maktab o'quvchilariga informatika fanini o'rgatish jarayonida rus tili, matematika va boshqa fanlar o'rtasida aloqalarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Biroq, bir darsda turli fanlarning har bir birikmasi avtomatik ravishda yaxlit darsga aylanmaydi. Darsning uzviy bog'liqligini, yaxlitligini ta'minlaydigan etakchi g'oya kerak. Keling, integratsiyaning ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil qilaylik. Bu didaktikaning eng muhim tamoyillaridan biri – tizimli o‘qitish tamoyilini amalga oshirish imkonini beradi. Fikrlashni rivojlantirish, izchillik, moslashuvchanlik, tanqidiylikni rivojlantirish uchun maqbul sharoitlarni yaratadi. Tizimli dunyoqarashni rivojlantirishga, o'quvchilarning shaxsiyatini uyg'unlashtirishga hissa qo'shadi. Ko'p tarmoqlilik kamayadi, fanlararo aloqalar kengayadi va chuqurlashadi, ko'proq bilim olish imkoniyati paydo bo'ladi. Bu maktab o'quvchilarining o'qishini rag'batlantirish vositasidir, faollashtirishga yordam beradi kognitiv faoliyat talabalar, ijodkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Integratsiyalashgan yondashuv o'qituvchidan yuqori darajadagi pedagogik mahorat va uning ta'limining universalligini talab qiladi. Salbiy tomonlarga quyidagilar kiradi: darsning zichligi oshishi, tafsilotlarning yo'qligi, ba'zi hollarda darsga tayyorgarlik ko'rish uchun ko'p vaqt sarflanishi. Integratsiyalashgan ta'limning ijobiy va salbiy tomonlarini sanab o'tib, biz xulosa qilishimiz mumkin: integratsiyadan tashqari, bizning bolalarimizga mos keladigan ta'lim olish imkonini beradigan boshqa texnologiyalar ham mavjud. haqiqiy hayot... Kadrlar tayyorlashda integratsiyaning afzalligi - tor ma'lumotli mutaxassis emas, balki dunyoni yaxlit idrok etadigan, ijtimoiy va kasbiy sohada faol harakat qila oladigan ijodiy shaxsni shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdir. Ta'lim tizimi insonga, shunga ko'ra ta'lim sifatiga tobora ko'proq talablarni amalga oshiradi va qo'yadi va o'qituvchining vazifasi darsni o'qitish sifatini, berilayotgan bilim sifatini va aloqadorligini oshirishga intilishdir. integratsiyalashgan ta'lim orqali boshqa fanlar bilan. L. S. Vшgotskiy (1896-1934) nogiron bola normal rivojlangan bolalar jamiyatidan chetda qolmaydigan ta'lim tizimini yaratish zarurligini ta'kidladi. Uning ta'kidlashicha, bizning maxsus (tuzatish) maktabimiz o'zining barcha afzalliklariga qaramay, asosiy kamchilik bilan ajralib turadi, chunki u o'z o'quvchisini ma'lum bir maktab jamoasining tor doirasiga yopadi, hamma narsa bolaning nuqsoniga moslashtirilgan yopiq dunyo yaratadi, har bir narsa uning e'tiborini uning yetishmasligiga qaratadi va uni haqiqiy hayotga kiritmaydi. Shunday qilib, L. S. Vygotskiy integratsiyalashgan ta'lim g'oyasini birinchilardan bo'lib asosladi. Inklyuziv taʼlimning muhim bosqichlaridan biri 1940-yilda Aberdin (Shotlandiya) yaqinida avstriyalik psixiatr K.Kenig (1902–66) tomonidan birinchi Kemphill hamjamiyatini tashkil etishidir. Kemphill pedagogikasi R.Shtayner antroposofiyasi tamoyillariga asoslanadi. Camphill maktablari Valdorf pedagogikasining ishlanmalaridan foydalangan holda, bolalarni ularning salohiyatiga mos ravishda o'qitishni maqsad qiladi. K.Kenig "nogiron" odamlar bilan birga yashash "oddiy" odamlar uchun foydali ekanligini, ularda muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirishga va xudbinlikni engishga yordam beradi, deb ta'kidladi. U agnostitsizm, darvinning “tabiiy tanlanish” tushunchasi va o‘lchanadigan aqlning psixologik nazariyasini zamonaviylikning “uchta katta xatosi” deb hisobladi. 1994 yil iyun oyida Salaman deklaratsiyasi tamoyillar, siyosatlar va amaliy faoliyat alohida ehtiyojli shaxslar uchun ta'lim sohasida (Salamanka, Ispaniya, 1994 yil 7-10 iyun), unga ko'ra: Har bir bola ta'lim olishning asosiy huquqiga ega va maqbul darajadagi bilimlarni egallashi va saqlab turishi kerak. Har bir bolaning o'ziga xos xususiyatlari, qiziqishlari, qobiliyatlari va o'rganish ehtiyojlari mavjud. Ta'lim tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish kerak ta'lim dasturlari bu xususiyatlar va ehtiyojlarning xilma-xilligini hisobga olish uchun. Maxsus ta'limga muhtoj shaxslar umumiy maktablarda ta'lim olishlari kerak. Muntazam maktablar bu ehtiyojlarni qondirish uchun birinchi navbatda bolalarga qaratilgan pedagogik usullar asosida ularga shart-sharoit yaratishi kerak. Bunday inklyuziv yo'nalishga ega asosiy maktablar kamsituvchi munosabatlarga qarshi kurashish, jamoalarda qulay muhit yaratish, inklyuziv jamiyat qurish va barcha uchun ta'lim berishning eng samarali vositasidir; bundan tashqari, ular ko'pchilik bolalar uchun haqiqiy ta'lim beradi va ta'lim tizimining samaradorligini va pirovardida rentabelligini oshiradi. Hozirgi vaqtda Rossiyada ular bir vaqtning o'zida qo'llaniladi uchta o'rganish yondashuvi alohida ta'limga muhtoj bolalar: Differensial ta'lim nutqi, eshitishi, ko‘rishi, tayanch-harakat tizimi, intellekti buzilgan, aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar I – VIII turdagi maxsus (tuzatish) muassasalarida. Ta'lim muassasalarida maxsus sinflarda (guruhlarda) bolalarni kompleks o'qitish. Inklyuziv ta'lim, bu erda alohida ta'limga muhtoj bolalar oddiy bolalar bilan sinfda o'qitiladi. "Ta'lim to'g'risida" Federal qonunida nogiron bolalarning maxsus ta'lim sharoitlariga bo'lgan huquqi belgilandi va inklyuziv ta'lim konsepsiyasi joriy etildi - "Maxsus ta'lim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarning xilma-xilligini hisobga olgan holda, barcha talabalar uchun ta'lim olishdan teng foydalanishni ta'minlash".
Atama "integratsiya" odatda nogiron o'quvchilarni tanlab joylashtirishni bildiradi psixofizik rivojlanish muntazam umumta'lim maktablariga. Ushbu yondashuv tarafdorlari o'quvchi oddiy umumta'lim maktabida o'qish imkoniyatini "qozonishi", uning dasturini engish "qobiliyatini" namoyish qilishi kerak, deb hisoblashadi. Maxsus ta'lim tizimi asosan o'zgarishsiz qolmoqda. Shunday qilib, parallel ravishda ta'limning uchta modeli mavjud: umumiy, maxsus va integratsiyalashgan. Rivojlanishda nuqsoni bo'lgan bolalarga an'anaviy xizmatlar ham taqdim etiladi: ular ommaviy maktabga boradilar, lekin boshqa bolalar bilan birgalikda ta'lim jarayoniga jalb qilinmasdan maxsus sinflarda o'qiydilar, ya'ni qisman integratsiya mavjud. Muddati "qo'shish" chuqurroq jarayonlarni tavsiflaydi: bolaga oddiy maktabga borish huquqi beriladi, ammo buning uchun zarur moslashtirilgan ta'lim muhiti va yordamchi xizmatlar ko'rsatiladi. To‘liq qamrab olish deganda, rivojlanishdagi nuqsonlarning turi, zo‘ravonligi va xususiyatidan qat’i nazar, barcha o‘quvchilar umumiy ta’lim sinfida o‘qishlari, zarur hollarda qo‘shimcha xizmatlar olishlari, sog‘lom tengdoshlari bilan birgalikda ta’lim olishdan foydalanishlari tushuniladi. Inklyuziv yondashuv va integrativ yondashuv o'rtasidagi asosiy farq shundaki, umumiy maktablarga inklyuziya bilan nogiron bolalar va ularning ota-onalariga munosabat o'zgaradi.
TA'LIMDA INTEGRATION BOG‘LIQLIK
Bu bog‘liqlik o‘quv predmeti doirasidagi semiotik qarama-qarshilik (mavzu ichidagi integratsiya) yoki yaxlit ta'lim maydoni(fanlararo integratsiya, bir nechta muhim sohalar va ular o'rtasida shartli ravishda adekvat tarjimalarni amalga oshirish. Integratsiya jarayoni(lot. integratio — bogʻlanish, qayta tiklash) — tizimning ilgari bir-biridan ajralib turuvchi qismlari va elementlarini oʻzaro bogʻliqlik va bir-birini toʻldirish asosida bir butunga birlashtirish. Integratsiya murakkab fanlararodir ilmiy tushuncha qatorda qoʻllaniladi gumanitar fanlar: falsafa, sotsiologiya, psixologiya, pedagogika va boshqalar Pedagogik jarayonga integratsiyalashgan holda, tadqiqotchilar rivojlanish jarayonining ilgari bir-biridan ajralib turuvchi qismlarni bir butunga birlashtirish bilan bog'liq jihatlaridan birini tushunadilar. Bu jarayon allaqachon tuzilgan tizim doirasida ham, yangi tizim doirasida ham amalga oshishi mumkin. Integratsiya jarayonining mohiyati tizimning har bir elementi ichidagi sifat o'zgarishlaridir. Integratsiya printsipi o'quv jarayonining barcha tarkibiy qismlarining, tizimning barcha elementlarining o'zaro bog'liqligini, tizimlar o'rtasidagi bog'liqlikni nazarda tutadi, u maqsadni ishlab chiqishda, ta'lim mazmunini, uning shakllari va usullarini aniqlashda etakchi hisoblanadi. Integrativ yondashuv har qanday komponentda integratsiya tamoyilini amalga oshirishni anglatadi pedagogik jarayon, pedagogik jarayonning yaxlitligi va izchilligini ta’minlaydi. Integratsiya jarayonlari - bu tizimning alohida elementlarini yoki butun tizimni sifat jihatidan o'zgartirish jarayonlari. Mahalliy didaktika va ta'lim nazariyasidagi ko'plab tadqiqotlar ta'lim jarayonini takomillashtirishning aniq usullarini ishlab chiqishda yuqoridagi qoidalarga asoslanadi. Ta'lim yo'nalishlarining integratsiyasi - bu Federal Davlat Ta'lim Standartlari (FSES) tomonidan taklif qilingan zamonaviy maktabgacha ta'limni rivojlantirishning asosiy printsipiga asoslangan maktabgacha ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini tashkil etish shakli. Kompleks - har xil faoliyat turlari yordamida vazifalarni ular orasidagi assotsiativ aloqalar bilan amalga oshirish (qoidalar haqida suhbat) yong'in xavfsizligi mavzu bo'yicha plakat chizishga boradi). Bunda faoliyatning bir turi ustunlik qiladi, ikkinchisi esa uni to'ldiradi, hissiy kayfiyatni yaratadi. Integratsiyalashgan - ular turli xil ta'lim sohalaridagi bilimlarni teng asosda birlashtiradi, bir-birini to'ldiradi (musiqa, adabiyot, rasm asarlari orqali "kayfiyat" kabi tushunchani hisobga olgan holda). Integratsiyalashgan darslar tuzilishiga qo'yiladigan talablar: O'quv materialining aniqligi, ixchamligi, ixchamligi. Har bir darsda dastur bo'limlari o'rganilayotgan materialning asosliligi va mantiqiy o'zaro bog'liqligi. Darsning har bir bosqichida birlashtirilgan ob'ektlar materialining o'zaro bog'liqligi, o'zaro bog'liqligi. Darsda foydalaniladigan o'quv materialining katta axborot sig'imi. Materialning tizimli va qulay taqdimoti. Darsning vaqt doirasiga rioya qilish zarurati. Integratsiyalashgan darsning namunalari: Dars yaxlit bir butun, dars bosqichlari butunning bo'laklari; Darsning bosqichlari va tarkibiy qismlari mantiqiy-strukturaviy munosabatda bo'ladi; Dars uchun tanlangan didaktik material tushunchaga mos keladi;Axborot zanjiri "berilgan" va "yangi" sifatida tashkil etilgan va nafaqat tarkibiy, balki semantik bog'lanishni ham aks ettiradi. Ushbu qonunlarga rioya qilish bizga darsni ilmiy va biznes tuzilmasi sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi, bunda quyidagilar muhim:
Bilim va ko'nikmalar majmuasi va ularning erkin ishlashi; O'rganilayotgan va o'rganilayotgan narsaning nisbati; Alohida testlarni bitta umumiy testga birlashtirish. Integratsiyalashgan darsni tayyorlash metodikasi
1. Birlashtirish maqsadga muvofiq bo'lgan va bolada o'rganilayotgan obyektning yaxlit g'oyasini yaratishga yordam beradigan bilim sohalarini aniqlang.
2. Ushbu sohalardan integratsiyalashuvi eng muhim bo'lgan tarkibni tahlil qiling va tanlang.
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarning dastur talablari va yosh xususiyatlarini hisobga olish.
4. Ta'lim mazmunini birlashtirishning bir yoki bir nechta asosiy yo'nalishlarini aniqlang.
5. Integratsiyalashgan darslar tizimini (masalan, tematik) qurishning asosiy tamoyilini aniqlang va unga muvofiq darslarning vazifalari va mazmunini taqsimlang.
6. Rivojlanish vazifalari haqida o'ylang.
7. Turli faoliyat turlaridan foydalaning, masalan, dan qurish orqali ertakni dramatizatsiya qilish qurilish materiali, musiqiy tartibga solish va nominativ va kontseptual lug'atni bolalarning faol nutqiga kiritish.
8. Turli xil vizual va atributiv materiallardan foydalaning (namoyish, tarqatma materiallar, o'yin).
9. Bolalar bilan ishlashda samarali xarakterdagi usullar va usullardan foydalaning (muammoli vaziyatlar, mantiqiy vazifalar, tajriba, modellashtirish va boshqalar).
10. Integratsiyalashgan sinflarni qurish, tashkil etish va o'tkazish jarayonida shaxsga yo'naltirilgan yondashuvni hisobga oling.
11. Integratsiyalashgan darslarni rejalashtirish va tashkil etishda shart-sharoitlarni hisobga olish. Asosiy dasturning mazmunini majburiy ko'rib chiqish bolalar bog'chasi.
12. Integratsiyalashgan dars turli fanlardan bloklarni birlashtiradi, shuning uchun integratsiyalashgan darsning asosiy maqsadini to'g'ri belgilash muhimdir.
13. Darsni ishlab chiqishda asosiy narsani ajratib ko'rsatish va tegishli bo'limlardagi bilimlardan foydalanish, takrorlashni bartaraf etish, ilg'or tabaqalashtirilgan bilimlardan foydalanish kerak.
14. Rejalashtirishda dars turi va tuzilishini, o‘qitish metodlari va vositalarini puxta tanlash, optimal yuklamani aniqlash talab etiladi. har xil turlari bolalarning sinfdagi faoliyati. Integratsiya bolalarni dars davomida turli mashg'ulotlarga o'tkazish orqali stress, ortiqcha yuk, charchoqni bartaraf etishga yordam beradi.
15. Pedagoglar tomonidan integratsiyalashgan darsni rejalashtirish va o‘tkazishda ehtiyotkorlik bilan muvofiqlashtirish talab etiladi.
16. Sinfda kattalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning ijobiy-emotsional uslubini saqlab turish, guruh bolalarining yoshi, individual va psixologik xususiyatlarini hisobga olish kerak.
17. Integratsiyalashgan darslarda turli xillardan foydalanish maqsadga muvofiqdir didaktik o'yinlar, rivojlantiruvchi mashqlar, murakkab vazifalar, topshiriqlar va boshqalar.
Ta'limda integratsiya
Agregat obyektlar, bir-biri bilan muloqotga kirishib, yangi yaxlit birlikni shakllantirish, belgilaydi tarkibi va tuzilishi har xil bo'lishi mumkin bo'lgan integratsiya jarayoni: a) obyektlar zanjirning bo'g'inlari kabi ketma-ket joylashtirilgan; b) bir ob'ekt boshqalar uchun aloqa vositasi bo'lib xizmat qiladi; v) bir predmet boshqasini yutadi va hokazo. Tuzilishi va ketma-ketligi bo'yicha birlashtiriladigan obyektlar o'rtasida o'rnatiladigan aloqalar aniqlanadi integratsiya mexanizmlari... Bundan tashqari, har qanday obyekt integratsiyaning tizim yaratuvchi omili bo'lib xizmat qilishi mumkin, har qanday obyekt - g'oya, muammo, tushuncha, kategoriya va boshqalar bo'lishi mumkin.
Turli fanlarning mazmunini birlashtirish va fanlararo aloqalarni amalga oshirish shaklida eng to'liq ifodalangan birlashtirilgan fanlar, vaqtni tejaydigan o'quv rejalari, dasturlari, darsliklarini belgilash imkonini beruvchi; bularning barchasi butun o'quv jarayonini ratsionalizatsiya qilishga yordam beradi. Bunday kurslarning dasturlari turli versiyalarda o'rganiladigan alohida fan bloklarini o'z ichiga oladi: a) parallel o'rganish; b) boshqa blokning o'tgan materialida tayanch bilan parallel; v) ikkita blok materialini birgalikda o'rganish; d) turli bloklarga oid masalalarni yechishda foydalaniladigan asosiy tushunchalar, algoritmlar, modellar va boshqalardan birgalikda foydalanish. Bu fikrni amalga oshirishga imkon beradi umumlashtirishlar bilimlar (asosiy xususiy g'oyalar, nazariyalar va tushunchalar) va ularni o'zlashtirish usullari, bu esa o'rganishni optimallashtirish va intensivlashtirishga yordam beradi.
O'qitish usullarining integratsiyasi Fanlararo aloqalar nafaqat ta'lim mazmuniga, balki ta'lim jarayonining boshqa tarkibiy qismlariga ham tegishli bo'lib, bu birinchi navbatda o'qitish usullarini takomillashtirish bilan bog'liq. O'qitish usullari quyidagilarni ta'minlashi kerak: a) talabalar tomonidan yangi bilimlarni tezroq idrok etish va o'zlashtirish va ular bilan ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish; b) amaliy ko'nikma va malakalarni o'zlashtirishning tezroq sur'atlarini rag'batlantirish; v) umuman ta'limning tarbiyaviy va rivojlantiruvchi roli darajasini oshirish; g) talabalarning bilimlarni mustaqil egallash va uni turli vaziyatlarda keng ko'lamli uzatish xususiyatlariga ega bo'lgan (kuzatish, tajriba, adabiy manbalar va ma'lumotnomalar bilan ishlash qobiliyati) oqilona o'qitish usullari va usullaridan foydalangan holda qo'llash ko'nikmalarini rivojlantirish; matematik usullarni qo'llash, o'rganilayotgan hodisa va jarayonlarni modellashtirish qobiliyati). O'qitishda fanlararo aloqalarni amalga oshirish usullaridan biri hisoblanadi muammoni hal qilish fanlararo mazmuni. Birinchidan, vazifalar mashg'ulot mazmuniga mos keladigan harakatlarning tashuvchisi va shuning uchun uni o'zlashtirish vositasidir; nazariyani amaliyot bilan bog‘lash vositasi; o'quvchilarning o'quv faoliyatini tashkil etish va boshqarish usuli; vazifa va uni hal qiluvchi shaxsning o'zaro ta'sirida (vazifa vaziyatida) uning shaxsida o'zgarishlar ro'y beradi. Ikkinchidan, o'quv faoliyati nazariyasiga ko'ra, diqqatni bilimga bo'lgan ehtiyojdan (qaysi ma'lumot ko'proq mavjud bo'lib bormoqda) uni qayerdan va qanday olish, uni birlashtirish, qo'llash, yaratish haqidagi bilimga o'zgartiradigan o'quv vazifalari kerak. va uni umumlashtiring.
Vazifalar o'quv jarayonida o'quvchilar uchun tabiiy tarzda paydo bo'lishi, unga mos keladigan narsalarni yaratish orqali kiritilishi kerak o'rganish holatlari- muammoli va o'quv va kognitiv (muammoni hal qilish yoki hodisalarni tushuntirish zarurati va buning uchun zarur bilimlarning etishmasligi o'rtasidagi qarama-qarshilikni talabalarning tushunish maqsadi bilan bog'liq), ta'lim (haqiqiy mavzu ko'nikmalarini egallash zarurati bilan bog'liq). ), ta'lim va rivojlantiruvchi va tarbiyaviy (ushbu tarkib orqali intellektual qobiliyatlarni, umumiy madaniyatni, shaxsning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish imkoniyati bilan bog'liq), ta'lim va kasbiy (ularni qo'llash usullarini qo'llash ko'nikmalarini shakllantirish zarurati bilan bog'liq). bu intizom kelajakda yuzaga keladigan amaliy va kasbiy muammolarni hal qilish uchun kasbiy faoliyat, va shaxsning kasbiy rivojlanishiga hissa qo'shish) yordami bilan faol usullar va o'quv qurollari, pedagogik texnologiyalar o'rganishga vazifaga asoslangan yondashuvga asoslangan va integratsiyalashgan darslar. Integratsiya turli fanlar informatika bilan axborot usullari bilan esa asosan sifatida amalga oshiriladi o'qitishda kompyuterdan foydalanish dasturiy ta'minot paketlaridan foydalanish bilan bog'liq bo'lgan ushbu fanlar, a) ko'rinishni kuchaytirish - axborot, ko'rgazmali va illyustrativ; b) o'qitishning protsessual tomoni - hisoblash va nazorat qilish, o'quv dasturlari darajasini oshirish; c) dasturlashtirilgan o'rganish rejimi yoki o'yindagi trenerlar. Ta'limga innovatsion yondashuvlarning integratsiyasi va pedagogik texnologiyalar Ta'limga innovatsion yondashuvlarning integratsiyasi tabiiy ravishda dizaynda o'zini namoyon qiladi pedagogik texnologiyalar beri O'qitishning texnologik yondashuvi eng muhim pedagogik yangiliklardan biri bo'lib, nafaqat psixologik-pedagogik nazariya yutuqlariga, balki o'quv jarayonini texnologik loyihalashning afzalliklariga ham asoslanadi. O'qitish texnologiyasini loyihalash bitta yondashuv (nazariya) yoki ularning integratsiyasi asosida amalga oshirilishi mumkin.Masalan, asosida kasbiy yo'naltirilgan ta'lim texnologiyasini loyihalash faoliyat yondashuvi(O.B. Episheva) allaqachon maqsadni belgilash bosqichida foydalanish zaruriyatiga olib keldi tabaqalashtirilgan yondashuv o'rganishga. Ta'lim maqsadlarini loyihalashning farqlanishi turli xil talabalarning FRTning to'liq tsikli jarayonlari orqali turli yo'llar bilan harakat qilishlari bilan bog'liq. Xuddi shu sababga ko'ra, talabalarga buni o'rgatish kerak, ya'ni. ularda barcha kognitiv jarayonlarni va o'rganish qobiliyatini rivojlantirish (rivojlanish maqsadlari) va elementi bo'lgan muhim shaxsiy xususiyatlarni (tarbiyaviy maqsadlarni) tarbiyalash uchun o'qitish mazmuni imkoniyatlaridan foydalanish. gumanistik yondashuv o'rganishga. Elementlar axborot yondashuvi o'qitish, birinchidan, o'quvchilarning o'quv faoliyati tartiblarini loyihalashda va ularni o'qitish mazmuniga kiritishda o'quv faoliyatining algoritmlari va usullaridan foydalanish; ikkinchidan, o`qituvchining boshqaruv faoliyati jarayonlarida o`qitish algoritmlari va faol o`qitish usullaridan foydalanish.
Pedagogik va axborot texnologiyalarini integratsiyalash muammosini hal qilishda quyidagilar mavjud ikki yo'l: 1) foydalanishda butunlay boshqacha uslubiy va texnologik asosda yangi ta'lim texnologiyasini qurish zamonaviy yutuqlar AKT sohasida; 2) mavjud AKT imkoniyatlarini sezilarli darajada o'zgartirish va samaradorligini oshirish uchun foydalanish ta'lim texnologiyalari.
Birinchi usulning maqsadga muvofiqligi va samaradorligi shubhali ko'rinadi, chunki AKT dastlab uzoqdagi muammolarni hal qilish uchun yaratilgan va ishlab chiqilgan pedagogik muammolar; Ikkinchi yo'l quyidagi sabablarga ko'ra ko'proq jozibador ko'rinadi, garchi u kamchiliklarga ega: AKTdan farqli o'laroq, ta'lim texnologiyalari pedagogik muammolarni hal qilish uchun maxsus yaratilgan, ular psixologik-pedagogik nazariyalar asosida ishlab chiqilgan, shuning uchun o'quv jarayonining hozirgi ma'lum qonuniyatlarini hisobga olgan holda; Shu bilan birga, ularning ko'pchiligining samaradorligi mavjud texnik o'quv qo'llanmalari bilan sezilarli darajada cheklangan, bu o'quv jarayonini individuallashtirish, interfaol rejimda mashg'ulotlar o'tkazish imkonini bermaydi; Ta'lim texnologiyasi kontseptsiyasi mahalliy ta'limda allaqachon mustahkam o'rin olgan, ko'plab o'qituvchilar ushbu sohada malaka oshirish kurslarini tamomlagan; shuning uchun ham AKT imkoniyatlaridan foydalanadigan ta’lim texnologiyasini o‘zlashtirishda ularda yangini rad etishning psixologik to‘sig‘i bo‘lmaydi, bu texnologiya AKTni pedagogik mazmun bilan to‘ldirish orqali yaratilsa, muqarrar ravishda yuzaga keladi. Shunday qilib, ta’lim texnologiyalarining yangi avlodini yaratish muammosini hal etish bir qator mavjud ta’lim texnologiyalarini integratsiyalash va ularni AKT imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish asosida modernizatsiya qilish yo‘lida ko‘rinadi. Asosiy integratsiyaning uslubiy afzalliklari pedagogik va axborot texnologiyalari: Talabalar va o'qituvchi bilan ta'minlash zarur ma'lumotlar imkon qadar qisqa vaqt ichida va kirish orqali ta'minlangan tushunarli shaklda axborot resurslari turli darajadagi kompyuter tarmoqlari orqali; Multimediadan foydalanish a) sezilarli darajada oshadi ko'rinish va mavjudligi o'rganish; b) sinfda bevosita kuzatish mumkin bo'lmagan narsalarni ko'rsatishga imkon beradi; v) o`quvchilarning fikrlash faoliyatini faollashtiradi; Shakllanish ma'lumotni yo'naltirilgan idrok etish tasvirning dinamikligi va rang-barangligi, vizual-majoziy va ramziy ma'lumotlarning uyg'unligi kabi kompyuter imkoniyatlari tufayli; Yaxshilash intensivlik o'quv mashg'ulotlari axborotni avtomatlashtirilgan tarzda yig‘ish, qayta ishlash va ta’lim jarayoni ishtirokchilariga yetkazishni ta’minlash orqali; Prinsipni amalga oshirish interaktiv ta'lim elektron foydalanish orqali o'quv materiallari a) cheklanmagan miqdordagi tinglovchilar tomonidan bir vaqtning o'zida foydalanishga ruxsat berish; b) ularni tahliliy qayta ishlash va o'z vaqtida tuzatish; Tiklanish mustaqil o'quvchilarning kompyuter sinfidagi o'quv faoliyati.
Muammoni hal qilish uchun quyidagi algoritmik texnologiyalardan foydalanish mumkin: dasturlashtirilgan ta'lim, to'liq o'zlashtirish texnologiyasi, modulli o'qitish texnologiyasi, o'quv tsikllari texnologiyasi, integral texnologiya, kognitiv texnologiya, faoliyat yondashuvi texnologiyasi va boshqalar. Kompyuterni qo'llab-quvvatlash uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish protsessual qismi metodologiya yoki texnologiya a) individuallashtirishga imkon beradi mustaqil ish talabalar o'zlari uchun qulay bo'lgan istalgan vaqtda o'quv topshiriqlarini bajarishlari; b) faollashtirish o'quv faoliyati o'quvchilar interaktiv tarzda o'tadi; v) o'quv vaqtidan foydalanish samaradorligini oshirish; d) matn va grafik ma'lumotlarni taqdim etish o'z-o'zini o‘rganish nafaqat statik, balki dinamik; e) bilim, ko'nikma va faoliyat usullarini keyinchalik tuzatish bilan o'zlashtirishni nazorat qilish va o'z-o'zini nazorat qilishning barcha turlarini amalga oshirish; f) o'qituvchi ishining xarakterini o'zgartirish, xususan, assimilyatsiyani nazorat qilish uchun uning muntazam harakatlarini kamaytirish.