6-mavzu: tilshunoslik tarixidagi yo`nalishlar va maktablar rеja

3-TOPSHIRIQ
BRAINSTORMING:





TILSHUNOSLIK TARIXIDAGI
YO`NALISHLAR













TILSHUNOSLIK TARIXIDAGI
MAKTABLAR







4-TOPSHIRIQ

Atamaning o’zbek tilida nomlanishi	Atamaning rus tilida nomlanishi	Atamaning ingliz tilidagi izohi	Atamaning izohi
naturalizm	Натурализм	Naturalism
kompendium
bobo -til
psixologizm
“yosh grammatikachilar”
fonema
fonemaning fakultativ varianti
fonemaning kombinator variant
divergensiya
konvergensiya

To`g`ri__Noto`g`ri__Naturalizm_tilga_ruhiy_hodisa_sifatida_qaradi.__To`g`ri'>To`g`ri/Noto`g`ri_(True/False)'>5-TOPSHIRIQ.
To`g`ri/Noto`g`ri (True/False)

1. 
   XIX asrning o’rtalarida Yevropa tilshunosligida naturalizm oqimi paydo bo’ldi. Ushbu oqimning mashhur vakili nemis olimi Avgust Shleyxer edi.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

2. 
   A. Shleyxerning eng mashhur asari “Hind-german tillari qiyosiy gramatikasining kompendiumi” dir.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

3. 
   Naturalizm tilga ruhiy hodisa sifatida qaradi.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

4. 
   Geyman Shteyntal psixologizm oqimining mashhur namoyondasi hisoblangan.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

5. 
   A.A. Potebnya “Tillarning tasnifi til g’oyasining taraqqiyoti sifatida”, “Falsafa, tarix, psixologiya va ularning o’zaro munosabati” kabi asarlar muallifidir.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

6. 
   Psixologizm – tilni inson ruhining aksi, ko’rinishi, til ruhiy hodisa deb talqin qiluvchi ta’limot.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

7. 
   Yosh grammatikachilar davri taxminan 1870-1890 yillarni o’z ichiga oladi.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

8. 
   Yosh grammatikachilar maktabining bosh nazariyotchisi K. Brugman. U “til tarixi prinsiplari” asari muallifidir.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

9. 
   Leyspig maktabi vakillari G. Ostgof, K. Brugman, G. Paul, A. Leskinlar hisoblanadi.
   

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

10. 
    Yosh grammatikachilar Hind-Yevropa tillarining fonetik sistemasi taraqqiyotida yangiliklar yaratdilar, tovush tuzilishi, o’zgarishiga alohida e’tibor berdi.
    

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

1 - topshiriq javoblari
1. Tilshunoslik tarixidagi naturalizm va psixologizm yo‘nalishlari Avgust Shleyxer va Geyman Shteyntal nomlari va ularning ta’limotlari bilan bog‘lanib, ayni bosqich XIX asrning taxminan 50-60-yillarini o‘z ichiga oladi.
2. Falsafiy tilshunoslikning asoschisi bo‘lgan Vilgelm fon Gumboldt tomonidan tilning alohida shaxslarning ruhiy hayoti va tafakkuriga munosabati jihatidan o‘rganilishi Geyman Shteyntal, Aleksandr Afanasyevich Potebnya, Ivan Aleksandrovich Boduen de Kurtene kabi tilshunoslarning ta’limotlarida – umuman tilshunoslikdagi psixologik yo‘nalishda davom ettiriladi.Tilshunoslikdagi psixologik oqim vakillari tilni individual psixika faoliyatining maxsus mexanizmi, alohida inson ongidagi tasavvurlarning mexanizmi sifatida yoki xalq psixologiyasining spetsifik namoyon bo‘lishi sifatida talqin qilishlarini talab qiladilar.
3. G.Shteyntalning lisoniy qarashlari, ta’limoti uning quyidagi qator ishlarida bayon qilinadi. Bular “Tillarning tasnifi til g‘oyasining taraqqiyoti sifatida” (1850), “Tilning paydo bo‘lishi” (1851), “Grammatika, mantiq va psixologiya” (1855), “Til qurilishining eng muhim tiplari xarakteristikasi” (1860), “Psixologiya va tilshunoslikka kirish” (1871), “Gumboldtning tilshunoslikka oid asarlari va Gegel falsafasi” (1848), “Falsafa, tarix, psixologiya va ularning o‘zaro munosabati” (1863) va boshqalar.
4. XIX asrning o‘rtalarida Yevropa tilshunosligida naturalizm oqimi (naturalizm – lotincha “natura” – “tabiat” degani) paydo bo‘ldi. Ushbu oqimning mashhur vakili nemis olimi Avgust Shleyxer (1821-1863) edi.
5. hind-Yevropa tillarining shajara daraxti sxemasining yaratilishi hamda tillarning morfologik tasnifining ishlab chiqilishi ham Shleyxer nomi bilan, uning lisoniy ta’limoti bilan bog‘lanadi.
6. “Yosh grammatikachilar” A.Shleyxerning lingvistik biologizm g‘oyasiga qarshi chiqishgan bo‘lishsa-da, sun’iy yo‘l bilan yaratib bo‘lmaydigan tilning tirik organizmga o‘xshash tomonlari haqida ham so‘z yuritishgan. Yosh grammatikachilar fonetik o‘zgarishlarni chuqur tadqiq etishdi, undagi qat’iy qonuniyatlarni, analogiyalarni, o‘zlashmalarni va neologizmlarni ajratib ko‘rsatishdi.
7. .