6-soat reja: Darsdan va maktabdan tashqari ishlarning maqsad va vazifalari

8-Mavzu. Darsdan tashqari ishlarni tashkil etish va o’tkazish metodikasi.
(6-soat)


REJA:
1. Darsdan va maktabdan tashqari ishlarning maqsad va vazifalari
2. Darsdan va maktabdan tashqari ishlar, ularning mazmuni va vazifalari
3. Darsdan tashqari ishlarning turlari: fan tugaraklar, o’quv kurslari, fakultativ kurslar, ko’rgazmalar (vistovka), olimpiadalar, ommaviy tadbirlar.

1. Sinfdan tashqari ishning vazifa va shakllari

Sinfdan tashqari ishda ham texnologik ta’limida quyiladigan vazifalar quyiladi. Biroq bunda ularni bajarish uchun qo’shimcha shart-sharoitlar mavjud. Ular ustida batafsilroq tuxtalamiz.
Sinfdan tashqari ish bir tomondan sinfdagi ishning davomi bo’lsa, boshqa tomondan, o’quvchilarni texnologikga tayyorlash imkoniyatlarini ancha kengaytiradi.
Sinfdan tashqari ishda ishtirok etish ixtiyoriy bo’ladi.
Shuning uchun bunday ishga qiziquvchi, tashabbuskor o’quvchilar jalb etiladi. Ular faoliyatining mazmuni dars mashgulotlaridagi faoliyat mazmunidan bir oz boshqacha buladi. Bu xol o’quv dasturida ko’zda tutilganidan murakkabrok vazifalar quyishga va ularni xal etishga imkon beradi. Ixtiyoriylik prinsipi o’quvchilar tashabbuskorligi yukorirok bulishini ta’minlaydi. Shu tufayli sinfdan tashqari ish jarayonida texnologik ta’limning asosiy vazifalarini bajarish bo’yicha yaxshi natijalarga erishiladi.
Sinfdan tashqari ishning maz­muni texnologik ta’limiga doir o’quv dasturlari bilan qat’iy bog’lanmaganligi sababli xavfsizlik qoidalari nuqtai nazaridan maqbul bo’lgan istalgan korxonaga ekskursiyalar rejalashtirilishi mumkin. Bu ekskursiyalardan maqsad o’quvchilarni zamonaviy ishlab chiqarish asoslari bilan tanishtirishdir. Boshqacha aytganda, texnologik ta’limi sinf­dan tashqari ishning asosiy maqsadi bo’lib qolishi mumkin.
Sinfdan tashqari ish bunday cheklashlardan holi. O’quvchilarni yaqin atrofdagi korxonalarda uchraydigan kasblar bilan to’g’ridan-to’g’ri tanishtirish maqsad qilib quyilishi mumkin. Ko’pchilik o’qituvchilar shunday qilishadi ham. Bu bilan ular o’quvchilarni yo’lga solib yuborishga muvaffaq, buladilar va kasb tanlashda ularga yordam beradilar. Bu ishda turli kasb egalari bilan uchrashuvlar uyushtirish, kasbga qiziquvchilar klublarini tashkil qilish va shu kabi tadbirlar yordam beradi.
Agar texnologik tarbiyasi faqat shiorlarga tayanib tashkil qilinsa, xech qanday samara bermaydi. Chaqiriqlar muayyan ishlar bilan hamohang bulishi kerak. Yuqorida aytilganlardan ko’rinib turibdiki, sinfdan tashqari ish ayni shunday ishlardan iboratbir. Ularga tarbiyalovchi tus berish lozim. Buning uchun sinfdan tashqari ishning maqsadlari shunday ifodalanishi kerakli, o’quvchilar o’zoqni ko’ra olsinlar, ularning texnik tafakkuri rivojlanishi, buyum yasay bilishi o’quvchining faqat ularning o’zigagina emas, balki jamiyatga ham foyda keltirishini, sinfdan tashqari ishda ishtirok etish, jamiyat qurilishiga shaxsiy hissa qo’shish uchun yaxshi tayyorgarlik ekanligini tushunib etsinlar.
Bu holda texnologikning tarbiyalovchi roli pasayadi, albatta. Binobarin, o’qituvchi o’zaro musobaqaning qanday shakli eng samarali bulishini uylab kurishi va uni sinfdan tashqari ishda qo’llashi zarur. Faqat ana shundagina sinfdan tashqari ishda texnologik tarbiyasini zarur darajada amalga oshirish mumkin buladi.
Yuqorida aytib utilgan barcha fikrlar texnologik tarbiyasi asosidagi sinfdan tashqari ish vazifalarini quyidagicha ifodalash imkonini beradi:

1. 
   texnologik ta’lim davomida o’quvchilar olgan bilim va ko’nikmalarini mustahkamlash, umumlashtirish hamda kengaytirish;
   
2. 
   unumli texnologikga asoslangan ijodiy faoliyatga o’quvchilarni jalb qilish;
   
3. 
   hozirgi zamon ishlab chiqarishi asoslari haqidagi tasavvurni kengaytirish;
   
4. 
   kasb tanlashga yaxshilab tayyorlash;
   

5) texnologikga ijodiy munosabatni shakllantirish. Texnologik ta’limiga. asoslangan sinfdan tashqari ish turli shakllarda amalga oshiriladi. Tugaraklar, ishlab chiqarish ilg’orlari bilan uchrashuvlar uyushtirish va boshqa tadbirlar shular jumlasidanbir.
Texnologik tarbiyasiga asoslangan sinfdan tashqari ishning hamma shakllarini shartli ravishda uch gruppaga birlashtirish mumkin.
Birinchi gruppaga tugaraklar kiradi. Tugarak sinfdan tashqari ishning sinalgan shakli bo’lib, maktablarda har xil predmetlari asosida keng qo’llaniladi. Ixtisosligidan qat’iy nazar tugaraklar ishida umumiylik ko’pbir. Shuning uchun texnik tugaraklarning rahbarlari boshqa ixtisosdagi tugaraklar tajribalarini chuqur o’rganib, eng yaxshi tomonlarini o’z ishida qo’llashlari kerak. Albatta, tugarak ishini texnologik ta’lim asosida olib borish o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, uning metod va shakllariga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatadi.
Ikkinchi guruhga ekskursiyalar, lektorinlar, ko’rgazmalar, ishlab chiqarish novatorlari bilan bo’ladigan uchrashuv­lar va boshqa tadbirlarni kiritish mumkin. Ularni sinfdan; tashqari ishning ommaviy shakllari deb atash qabul qilingan.
Haqiqatan ham, bu tadbirlar ko’plab o’quvchilarni jalb qiladi. Ularning mohiyatan afzalligi ham ana shunda. Sinfdan tashqari ishlarning texnologik ta’limi asosidagi uchinchi gruppaga o’quvchilarning texnologik birlashmalari kira­di. Texnologik birlashmalari nisbatan ancha ilgari paydo bo’lganiga qaramasdan, keyingi yillarda ayniqsa keng qo’llanila boshlandi. O’quvchilarning texnologik birlashmalari ta’limni unumli texnologik bilan qo’shib olib borishning samarali shakli sifatida texnologikda tarbiyalash, kasb tanlashga yo’llash, ishlab chiqarish asoslari bilan tanishtirish va texnologikga ijodiy munosabatni shakllantirish vositasi sifatida namoyon buldi.
Sinfdan tashqari ishning har qaysi guruhi ustida to’xtalib