6-tema. Monetarizm. Institucionalizm. Neoliberalizm lekciyanıń jobası

2. Institucionalizm baġdarí hám oníń tiykarġí táliymatlarí 
Institucionalizm - bul belgili mániste ekonomikalıq teoriyadaǵı jańa klassik 
baġdarġa alternativ teoriya bolıp tabıladı. Eger jańa klassikler A. Smitniń bazar 
xojalıǵı mexanizminiń jetiliskenligi hám ekonomikanıń ózin-ózi tártipke salíw 
haqqíndaġí tezisine hám “sap ekonomikalıq pán»”ge ámel qilsa, institucionalistler 
materiallıq faktorlar menen birge ekonomikanıń háreketke keltiriwshi kúshi dep 
ruwxiy, mádeniy, huqıqıy hám basqa faktorlardı da esaplaydi. Basqasha aytqanda, 
institucionalizm ózi analiz etetuǵın predmet sípatínda sociallıq-ekonomikalıq 
rawajlanıwdıń hám ekonomikalıq, hám ekonomikalıq emes mashqalalardí alga súrdi. 
Bunda izertlew obekti institutlar – birinshi hám ekinshi dárejege ajíratílmaydí hám bir-
birine qarsí qoyílmaydí. 
Institucionalizm táliymatínín watanı AQSh bolíp, onıń tiykarín salíwshísí 
economist Torsteyn Veblen (1857-1929 ) esaplanadı.

---

T.Veblenniń pikirine muwapíq, ayírím subektlerdiń háreketlerin emes, al kásiplik 
awqamlardíń, siyasiy partiyalardíń is háreketi úyreniw kerek. Ekonomikalíq teoriya 
menen ekonomikalíq subektlerdin tiykarġí elementleri (jer iyeleri, isshiler, injener-
texnikler) ortasíndaġí óz-ara qatnasíqlaedí aníqlaw ayríqsha áhmiyetke iye.
3. Neoliberalizm koncepciyasí 
Neoliberalizm XX ásirdiń 30-jíllarínda keynsshilik baġdarínan ózgesherek 
ekonomikaní mámleket tárepinen tártipke salíwġa bolġan mashqalalarġa óz betinshe 
qatnas jasaw sistemasí sípatínda kelip shíqtqan. Neoliberalizm erkin báseki, jeke 
máplerden kelip shíqqan jeke xízmet ústinligi ideyasína tiykarlanġan teoriya 
esaplanadí. Jeke ekonomikalíq xizmetke bolġan mámleket aralasíwí sheklengen bolíwí 
kerek. Eger keynsshilik baġdarí mámlekettiń ekonomikaġa aktiv aralasíw ilajlarín 
qollap-quwatlaġan bolsa, neoliberalism baġdarí mámlekettiń passiv tártipke salíw 
tárepdarí esaplanadí.
Ekonomika iliminde zamanagóy aġímlardan biri sípatínda neoliberalism
baġdaríníń júzege keliwi A.Smit hám D.Rikardo miynetlerinde qáliplesken liberalism 
ekonomikalíq siyasatínan baslanġan.
Liberalizmniń tiykarġí belgilari erkin báseki dáwirindegi ekonomikaníń ózine tán 
belgileri sáwlelendirilgen. Liberalizm, ekonomikalíq siyasat sípatínda, erkin 
isbilermenlik sistemasín xojalíqtí shólkemlestiriwdiń bir qansha qolaylí formasí dep 
qaralġan.
XX ásirdiń 30-jíllaríníń ortalarína kelip keynsshilik baġdaríníń rawajlaníwí 
menen ekonomikalíq teoriyada hám praktikada liberalism baġdaríníń krizisi payda 
bola basladi. Oníń nátiyjesinde: bir topar ekonomistler ózleriniń kóz-qaraslarínan bas 
tartqan halda keynsshilikke qosílíp ketedi hám bul jańa taliymattí bir qansha durís dep 
esaplaydí; 2-topar ekonomistler bazar qatnasíqlarínda mámlekettiń xarakteri, orní hám 
roli haqqíndaġí ózleriniń kóz-qaraslarín qorġaydí hám olardí qayta ózgertken halda 
neoliberalism toparín shólkemlestiredi. Keyin ala ekonomika páninde neoliberalism 
koncepciyasíníń tiykarġí principleri islep shíġíldí hám olardíń ámeliyatta háreket etiwi 
kórsetip berildi, neoliberalism aġímí hám mektebi qáliplesti. 
Solay etip, neoliberalism – bul erkin báseki mexanizmi menen mamlekettiń 
ekonomikaní tártipke salíp turíwín birge qosíp alíp baríw zárúrligin tiykarlap beriwge 
qaratílġan ekonomikalíq teoriyada hám xojalíq ámeliyatíndaġí zamanagóy 
baġdarlardan biri esaplanadí.