6 Yosh voleybolchilarni tarbiyalash va tayyorlashning metodologiyasi

1.3 13-15 yoshli voleybolchilarni jismoniy-texnik tarbiyalashda simulyatorlardan foydalanish
Simulyatorlardan foydalanish usuli. Bu metod yordamida o’quvchilarning voleybol o’yiniga bo’lgan qobiliyatlarini, qiziqishlarini o’rgandik. Texnika va taktikani o’rganishda qaysi mashqlar to’g’ri kelishini ham ko’rdik.
Sinov usuli. Bizning ishimizda talabalarga quyidagi mashqlar taklif qilindi: 1 daqiqada ikki qo’l bilan to’pni o’zidan yuqoridan uzatish va maksimal soni, to’pni pastdan ikki qo’l bilan o’z ustida 30 sekundda va maksimal marta uzatish; 10 martadan xizmat qiladi.
Pedagogik eksperiment usuli: ikki guruh tashkil etildi: nazorat va eksperimental.
5. Matematik statistika usuli.
6. Tahlil va taqqoslash usuli. Bizning ishimizda sport maktablari uchun voleybol dasturlari va umumta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya dasturidagi voleybol bo’yicha dasturiy material tahlil qilindi.
Bizning tadqiqotimiz to’rt bosqichda amalga oshirildi:
1-bosqich - ilmiy-uslubiy adabiyotlarni tanlash va tahlil qilish;
2-bosqich - tadqiqot usullarini tanlash;
3-bosqich - tadqiqot ishlarini olib borish;
4-bosqich - tadqiqot natijalari, xulosalar.
Tadqiqotni tashkil etish va natijalari
Tadqiqotimiz Ishimboy shahridagi 19-son umumiy o’rta ta’lim maktabi bazasida o’tkazildi. Eksperimentda 8-9-sinf o’quvchilari ishtirok etdi , 22 kishi, shundan eksperimental guruh - 11 kishi va nazorat guruhi - 11 kishi (o’rta maktab o’quvchilari). Eksperimental guruhga voleybol bo’yicha mashg’ulotlarning birinchi kursi o’quv guruhi talabalari kiritildi. Ishimboy shahridagi 19-umumta’lim maktabi bazasida uchinchi yildirki, o’quvchilar haftasiga 6 marta 3 soatdan voleybol bilan shug’ullanmoqda . O’quvchilarni o’qitish uchun o’qituvchi sport maktablari uchun voleybol dasturidan foydalanadi.
O’rganishimiz boshida sport maktablari uchun voleybol dasturi va umumta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya dasturidagi voleybol dasturi materialini tahlil qildik. Umumiy ta’lim muassasalari uchun jismoniy tarbiya kompleks dasturida 5 dan 9 sinfgacha sport o’yinlari uchun 90 soat ajratilgan, ya’ni. har bir sinf uchun 18 soat. Bu soatlar jismoniy tarbiya o’qituvchilari tomonidan maktabning moddiy-texnik bazasiga, o’qituvchining kasbiy mahoratiga qarab taqsimlanadi. Sport o’yinlari (voleybol) bo’yicha dastur materialining mazmuni quyidagi texnik va taktik usullarni o’z ichiga oladi: O’yinchining turishi, harakatlari, to’pni yuqoridan 2 qo’l bilan uzatish, to’pni musht bilan urish, pastki to’g’ridan-to’g’ri xizmat ko’rsatish va to’pni xizmatdan qabul qilish. , to’g’ridan-to’g’ri hujum zarbasi, pozitsion hujum taktikasi , himoya taktikasi, o’quv o’yini. Sport maktablari uchun voleybol dasturida 500 soat talabalarning texnik tayyorgarligiga, shundan 200 soati birinchi o’quv yilining o’quv guruhiga ajratilgan. Bundan xulosa qilish mumkinki, umumta’lim maktabi va sport maktabida voleybolga ajratilgan soatlar miqdorini solishtirsak, quyidagilarni ko’rishimiz mumkin – umumta’lim maktablarida voleybol o’ynashning taktik-texnik usullarini o’zlashtirish uchun soatlar yetarli emas. . Tadqiqotimizning keyingi bosqichi nazorat mashqlarini o’tkazish edi. Nazorat va tajriba guruhlari talabalariga quyidagi mashqlar taklif qilindi. To’pni ikki qo’l ustida 1 daqiqa davomida tepadan uzatish va maksimal marta, to’pni ikki qo’l bilan o’z ustida 30 soniya ichida pastdan uzatish va maksimal marta 10 martadan iborat bo’ladi. Natijalar quyidagicha:
Jadval 1. Bolalarning nazorat guruhida texnika bo’yicha o’lchov natijalari.

Yo’q.	TO’LIQ ISM.	Ikki qo’l bilan to’pning yuqoridan uzatilishi		Yuqorida ikki qo’l bilan to’pni past uzatish			Xizmat qiladi (10 martadan)
		1 daqiqa	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin	30 soniya	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin
1	Niyoz Sh.	9	3	4	2	4
2	Artem V.	10	2	6	3	6
3	Roma V.	13	4	o’n bir	3	5
4	Artem K.	14	5	10	4	7
5	Radmir M.	9	3	8	3	8
6	Ilmir A	16	4	13	4	7
7	Munir K	8	2	9	3	8
8	Maksim A.	9	2	8	2	6
9	Egor Sh.	8	3	8	2	4
10	Ilya Sh.	o’n bir	4	9	3	6
o’n bir	Shon-sharaf O.	12	4	10	3	7
O’rtacha ball		10.8	3.3	8.7	2.9	6.2

Jadval 2. O’qishning birinchi yilidagi bolalarning eksperimental guruhida texnikalar bo’yicha o’lchov natijalari

Yo’q.	TO’LIQ ISM.	Ikki qo’l bilan to’pning yuqoridan uzatilishi		Yuqorida ikki qo’l bilan to’pni past uzatish			Xizmat qiladi (10 martadan)
		1 daqiqa	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin		30 soniya	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin
1	Nikita B.	37	25		21	8		9
2	Misha A.	36	26		16	7		4
3	KostyaV.	18	18		17	8		7
4	Dima E.	26	17		16	9		6
5	Zhenya S.	29	9		o’n bir	7		8
6	Kostya Z.	50	20		22	13		8
7	Misha P.	49	13		21	16		7
8	Ruslan K.	32	10		17	8		5
9	Sasha B.	43	26		23	10		9
10	Sergey K.	40	22		21	7		6
o’n bir	Stas S.	27	17		21	8		8
O’rtacha ball		35.2	18.4	16.8		9.2	7.0

Ushbu o’lchovlardan xulosa qilish mumkinki, tajriba guruhining o’rtacha balli nazorat guruhinikidan yuqori.

Natijalarni yaxshilashga biz mashg’ulotlarda qo’llagan maxsus mashqlar yordamida erishish mumkin. Masalan, hujumkor zarbani o’rgatish uchun quyidagilardan foydalaning:
Biz etakchi mashqlar to’plamini taqdim etamiz.
1. Bir joydan ikki oyoq bilan sakrash, vertikal uchish; harakatlanish va to’xtashdan keyin ham xuddi shunday; 90, 180 va 360 ° aylanish bilan bir xil; bir qadam, ikki, uch qadamda yugurish bilan ikki oyoq bilan surish bilan sakrash. Oxirgi qadamda o’ng oyoq oldinda, chap esa unga qo’yiladi.
2. Yugurish ritmini o’zlashtirish: qadamlarni belgilash, tovush belgilaridan foydalanish (qadamlar ritmini takrorlash).
3. Koptokda cho’tka bilan zarbani o’zlashtirish: voleybolni cho’tka bilan urish, gimnastik gilamchada tiz cho’kish. Belanchak kichik, zarba paytida qo’l tekislanadi; kauchuk amortizatorlarga o’rnatilgan to’pni urish; mashg’ulot devori yaqinidagi to’pga bir qator zarbalar.
4. Yugurib sakrashda tennis to’pini to’r ustidan uloqtirish.
5. Hujumchi sakrashda rezina amortizatorlarga mahkamlangan to’pni urib: joydan va yugurish startidan.
6. Tutqichga o’rnatilgan to’pni to’r orqali oldinga tepish.
7. Uchib ketayotgan to’pga zarba berishni o’zlashtirish. To’pni turli balandliklarga uloqtirish va tepaga urish: bir joyda turib sakrash. Hamkorni o’tkazish bilan juftlikda ham xuddi shunday.
8. To’pni aniq belgilangan traektoriya bo’ylab uzatish imkonini beruvchi to’pni uzatuvchi yordamida yo’naltirilgan to’r orqali to’r orqali hujumkor zarba. Agar bunday qurilma bo’lmasa, to’p murabbiy yoki sherik tomonidan tashlanadi.
9. Transferdan oldinga zarba.
Biz odatiy mashqlar to’plamini taqdim etamiz. To’ldirilgan to’pda (1 kg), qo’l to’pida, voleybolda zarba harakatining izchil bajarilishi; tsikllar: har bir to’p uchun bitta zarba, ikkita, uchta va boshqalar. Jismoniy mashqlar intensivligini oshirish uchun siz uni ko’pikli gilamchada tiz cho’kib bajarishingiz mumkin, orqaga burish ahamiyatsiz, asosiy e’tibor cho’tkaning yakuniy harakatiga imkon qadar tezroq qaratilgan.

1. 
   Xuddi shunday, lekin voleybol kauchuk amortizatorlarga o’rnatiladi (tik turgan holatda va sakrashda, joydan, yugurish boshlanishidan urish).
   
2. 
   Xuddi shunday, lekin o’z zarbasidan to’r ustidagi voleybolga hujumkor zarba.
   
3. 
   Stenddan sakrash (balandligi 40 - 60 sm) va amortizatorlarda to’pga hujumkor zarba bilan sakrash (standart).
   
4. 
   Xuddi shu, og’irliklar bilan (kamar, ko’ylagi).
   
5. 
   Ketma-ket hujumkor zarbani bir necha marta bajarish; murabbiy (sherik) tomonidan to’p uzatish yoki uloqtirishdan.
   
6. 
   To’rda yuqori tezlikdagi harakatlar hujumkor zarba bilan yakunlandi.
   
7. 
   O’rganilgan hujum usullarini almashtirish - to’g’ridan-to’g’ri, tarjima bilan, turli viteslardan lateral (masofa va balandlikda).
   

Ushbu mashqlarning o’ziga xos xususiyati texnik sifatni saqlab qolgan holda yuqori intensivlikdir.
Kelgusida nazorat guruhi talabalari bilan kompleks dastur bo’yicha – 16 soat, birinchi o’quv yili o’quv guruhi talabalari (eksperimental guruh) – 60 soat bo’yicha voleybol bo’yicha jismoniy tarbiya darslarini o’tkazdik. Ushbu mashg’ulotlardan so’ng (5 hafta davom etgan) biz quyidagi natijalarga erishdik:
Jadval 3. Bolalarning nazorat guruhida texnika bo’yicha o’lchov natijalari.

Yo’q.	TO’LIQ ISM.	Ikki qo’l bilan to’pning yuqoridan uzatilishi				Yuqorida ikki qo’l bilan to’pni past uzatish					Xizmat qiladi (10 martadan)
		1 daqiqa		To’pni birinchi yo’qotishdan oldin		30 soniya		To’pni birinchi yo’qotishdan oldin
1	.Niyoz Sh	o’n bir		4		7		2		5
2	Artem.	o’n bir		3		9		3		7
3	Vlad D.	15		5		13		4		7
4	Denis S.	17		5		13		3		8
5	Dima Z.	10		4		12		4		10
6	Dima K.	19		6		18		5		9
7	Egor S.	10		3		9		3		9
8	Maksim K.	12		4		9		3		8
9	Nadiya Z.	9		3		6		2		6
10	Oleg V.	16		4		o’n bir		3		8
o’n bir	Shon-sharaf O.	15		4		12		4		8
O’rtacha ball			13.2		4.1		10.8		3.3		7.7

Jadval 4. O’qishning birinchi yilidagi bolalarning eksperimental guruhidagi texnikalar bo’yicha o’lchov natijalari

Yo’q.	TO’LIQ ISM.	Ikki qo’l bilan to’pning yuqoridan uzatilishi				Yuqorida ikki qo’l bilan to’pni past uzatish				Xizmat qiladi (10 martadan)
		1 daqiqa		To’pni birinchi yo’qotishdan oldin		30 soniya		To’pni birinchi yo’qotishdan oldin
1	Anton H.	43		28		24		10		9
2	Denis Z.	39		o’ttiz		19		o’n bir		5
3	Dima V.	23		20		20		o’n bir		8
4	Dima E.	31		20		23		12		7
5	Zhenya S.	36		12		16		9		9
6	Kostya Z.	56		22		27		16		9
7	Misha P.	55		15		25		20		9
8	Ruslan K.	36		14		19		10		6
9	Sasha B.	47		29		28		16		9
10	Sergey K.	49		27		25		12		7
o’n bir	Stas S.	32		22		24		10		10
O’rtacha ball			40.6		23.7		22.7		12.4		8.0

Keling, darsdan oldin va keyin o’rtacha ballni taqqoslaylik:
1. Nazorat guruhida.

Vaqt davri	Ikki qo’l bilan to’pni yuqoridan uzatish		Yuqorida ikki qo’l bilan to’pni past uzatish		Xizmat qiladi (10 martadan)
	1 daqiqa	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin	30 soniya	To’pni birinchi yo’qotishdan oldin
Dars oldidan	10.8	3.3	8.7	2.9	6.2
Darslardan keyin	13.2	4.1	10.8	3.3	7.7

Shunday qilib, voleybol o’ynashning texnik va taktik usullari bo’yicha besh haftalik mashg’ulotlardan so’ng o’rtacha ball oshganini ko’ramiz. Bu, ayniqsa, birinchi kurs o’quv guruhi talabalari orasida o’sdi. Bu birinchi o’quv yilidagi o’quv guruhi talabalariga voleybol o’yinini o’rgatish bo’yicha aniq vazifalarni hal qilish va qo’llaniladigan vosita va usullar, soatlar soni bilan bog’liq, chunki maktab o’quv rejasiga ko’ra voleybolga kamroq ajratilgan. sport maktablari uchun dasturga qaraganda. Voleybolchi hujumdan oldin asosan oyoqlarning “portlash” kuchiga va qisman qadam uzunligini oshirib borishga bog`liq. Oyoqlarning “portlash” kuchini va qadam uzunligini takomillashtirishga qo`ydagi mashqlar yordam beradi:

— 10 -15 metrga sakrab-sakrab yugurish;
— turli holatlardan turib 7-10 metrga tez yugurish;
— cho`nqayub o`tirgan holatdan shartli signalga ko`ra 10 metrga tez yugurish, iloji boricha guyo qo`l bilan to`p urilayotgandek balandroq sakrash va qayta cho`nqayib, yana signalga ko`ra shu mashqning o`zini takrorlash va hokazo;
— bir o`yinchi to`pni balanblatib boshqa o`yinchiga tashlab beradi, unisi esa baland sakrab qo`li bilan unga qaytaradi. 3-4 daqiqadan keyin o`yinchilar o`rin almashadilar;
Voleybolchi tezkorligini rivojlantiruvchi boshqa turdagi mashqlar sifatida tez yugurib darhol to`xtash, bir harakatdan boshqa harakatga darhol o`tish tezkorligi kabi mashqlarni qo`llash mumkin:
Chaqqonlik mashqlariga qo`yiladigan majburiy talablardan biri — bu yangilik elementidir. Shuning uchun ko`proq harakatli va sport o`yinlari o`ynash foydali, chunki ularda vaziyat doimiy yangiligi bilan ajralib turadi. Umumiy chaqqonlikni rivojlantirishning yaxshi vositasi — akrobatika elementlari, yugurish sakrashlar, murakkab harakatlar (emaklash, tortilib chiqish, surilish) va boshqa aralash mashqlarni bajarishdir.
Ammo chaqqonlikni rivojlantirishga tayyorgarlik ko`rishning barcha bosqichlarida voleybol mashqlaridan foydalaniladi. Voleybolda uchta, jismoniy sifat – kuch, tezkorlik va chaqqonlik bir-biri bilan uzviy bog`liq bo`lib, ularni tarbiyalash zamirida qo`ydagi umumiy qoidalar yotadi.
Bu sifatlarni organizm charchamaganda, ya`ni yozilish mashqlaridan keyinroq rivojlantirish kerak. Har bir mashq maksimal zo`riqish bilan bajariladi. Har bir mashqdan keyin to`la tiklanish bo`lishi kerak. Yana shuni ta`kidlash kerakki, jismoniy sifatlar texnik tayyorgarlik bilan o`zaro bog`liq. Agar voleybolchilar tegishli kuch, tezkorlik va chaqqonlikka ega bo`lmasalar, o`yinning texnik usullarini bajara olmaydilar.
Voleybolda tezkorlik odatda qo`ydagi ko`rsatkichlarda namoyon bo`ladi: reaksiya tezligida va taktik idrokda, start olish va bir harakatdan ikkinchisiga o`tish tezligida. Voleybolchi tezkorligini tashkil etuvchi bu komponentlarning hammasi bir- biriga bog`liq emas va ularni ham alohida-alohida, ham o`yin mashqlari kompleksida mashq qildirish mumkin. O`yindagi voleybolchi to`p uzatilishidan oldin to`pni ko`ra bilishi, vaziyatni baholashi, bir qarorga kelishi kerak. Shu narsa aniqlanganki, bularning hammasi uchun voleybolchi bir soniyagacha vaqt sarflab, shu vaqtning
Voleybolchilar jismoniy sifatlarining o`zaro aloqadorligi.
Voleyboldagi jismoniy sifatlarni tarbiyalash ularning garmonik rivojlanishiga olib kelishi kerak, ammo bu narsa shunday mutanosiblikda bo`lishi kerakki, ular voleybolchilarning o`yin faoliyatiga eng yuqori darajada samara keltirsin. Butun mashg`ulot jarayonida singdirilgan g`oya — voleybolchi faqat oddiy tezkor yoki kuchli hamda egiluvchan, epchil bo`libgina qolmasligi kerak, degan fikrdir. O`yinchi bu sifatlarning har birini kerak meyorda, aqlan qo`lga kiritsin.
— kuchni rivojlantirish va muskullarni bo`shashtirivchi mashqlarini almashtirib bajarish;
— mashqlarni qo`ydagi izchillikda tanlash: avvalo qo`l va yuqori elka kamari, keyin gavda (kurak, qorin), oyoqlar kuchini rivojlantirish mashqlari;
— mashqlar oralig`ida nafas rostlash etarlicha, kuch yuklamasi hajmiga qarab 1 daqiqadan 2,5 daqiqagacha bo`lishi kerak;
Xulosa
13-14-yoshli voleybolchilar o‘rtasida jamoaviy harakatlarni takomillashtirishni o’rgatish mavzuga oid adabiyotlar va amaliy mashg’ulotlarni tahlil qilib, o’rta sinf o’quvchilarini voleybol o’ynashga o’rgatish voleybol va umuman sportni ommalashtirishning zaruriy qismidir, degan xulosaga keldik. Voleybol o’yinini o’rgatishning aniq vositalari va usullaridan foydalanib, siz tezda sport natijasiga erishishingiz mumkin, chunki ular o’yinning texnik va taktik usullarini o’zlashtirish jarayonini osonlashtiradi. Ammo mashg’ulot o’tkazayotgan o’qituvchi, murabbiy maktab o’quvchilarining yosh xususiyatlarini, ularning jismoniy tayyorgarlik darajasini hisobga olishi kerak, chunki ortiqcha yuk voleybol o’yiniga salbiy munosabatni shakllantirishga olib kelishi mumkin.
Bu yoshdagi bolalar uchun voleybol o’zini namoyon qilish, turli musobaqalarda qatnashish imkoniyatlaridan biri sifatida qaraladi. Voleybol o’ynashni o’rganish insonning shaxsiy fazilatlarini shakllantirish va rivojlantirishga yordam beradi, bu qiyin hayotiy vaziyatlarda harakat qilish va qaror qabul qilishga yordam beradi.
Yosh voleybolchilarni tayyorlashda maxsus mashqlarga katta ahamiyat beriladi. Ularning roli shundan iboratki, texnikani o’rganishda bolalar harakatni bajarishda bir qator xatolar va noaniqliklar paydo bo’lishini istisno qiladigan sharoitlarga joylashtiriladi. Yosh voleybolchilarning o’yin texnikasi va taktikasini o’zlashtirishdagi muvaffaqiyati ko’p jihatdan maxsus mashqlarni mohirona tanlash va qo’llashga bog’liq bo’lib, ularning ba’zilari voleybol o’ynash uchun zarur bo’lgan jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan bo’lsa, boshqalari tezroq va ko’proq o’ynashga yordam beradi. texnikaning tuzilishini to’g’ri o’zlashtirish.
Shuningdek, bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarining o’ziga xos xususiyatlaridan biri bu mashg’ulot paytidagi sharoitlarning xilma-xilligidir. Ayniqsa, bir xil texnik usullarni takomillashtirishda sinfdagi vaziyatni tez-tez o’zgartirish kerak, chunki bolalar monoton ishlardan tezda charchashadi.
Har qanday trening faqat ishtirokchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilgandagina muvaffaqiyatli bo’ladi.
O’z-o’zidan ma’lumki, bolalikning muayyan davriga xos xususiyatlarni bilish yosh voleybolchilar bilan o’quv-mashq jarayonini to’g’ri tashkil etishning zaruriy shartidir. O’quvchi va talabalarni voleybol sportiga yo‘naltirish va saralash tadbirlarini uslubiy jixatdan to‘g‘ri tashkil etish, voleybol bo‘yicha yuqori malakali sportchilar tayyorlash vazifalari bajariladi. Sport turlariga bolalarni yo‘niltirish va saralashda ularning shaxsiy qiziqishlari hamda jismoniy qobilyatlarini etiborga olish muxim ahamiyatga ega. Bolalarni voleybol sportiga 14-15 yoshdan yo‘naltirish mumkin. Yosh voleybolchilarni dastlabki tayyorgarlik mashg‘ulotlari ularni voleybolchilarga muvofiq bo‘lgan jismoniy fazilatlari tezkorlik, chaqqonlik sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Voleybol o‘yini texnikasi va taktikasining asosiy shakllari bo‘yicha malaka va ko‘nikmalar egallanishi uchun tayyorgarlik olib borilishi kerak. Asosan voleybolchining sakrash, yugurish, o‘tirish va tishlanish harakatlari hamda o‘yinga to‘p kiritish, to‘p qabul qilish, to‘p uzatish harakatlari texnikasi o‘rgatiladi. Taktik harakatlardan voleybol o‘yinida ishtirok etish, soxta harakatlar, fintlar bajarish bo‘yicha malakalar hosil qilinadi. Yosh sportchilarning trenirovka mashg‘ulotlari davrlarga bo‘linib tashkil etiladi. Tayyorlov davrida yosh voleybolchilar voleybol o‘yini texnika va taktikasi elementlarini egallab boradilar, jismoniy fazilatlari rivojlantiriladi. Shu bilan birga yosh sporchilarda ma’naviy, axloqiy hamda ruhiy iroda tayyorgarligi tashkil etiladi. Tayyorlov davri musobaqalar boshlangunga qadar olib boriladi. Yosh voleybolchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, voleybol o‘yinida yoki o‘yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish, farqlay bilish, to‘g‘ri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya), iroda, zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan bo‘lishini talab qiladi.Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi ko‘p jihatdan sport to‘garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga bog‘liq bo‘ladi