6 Yosh voleybolchilarni tarbiyalash va tayyorlashning metodologiyasi

1.1 Yosh voleybolchilar jismoniy-texnik tarbiyalash va o’rgatish
Har qanday trening faqat ishtirokchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilgandagina muvaffaqiyatli bo’ladi. O’z-o’zidan ma’lumki, bolalikning muayyan davriga xos xususiyatlarni bilish yosh voleybolchilar bilan o’quv-mashq jarayonini to’g’ri tashkil etishning zaruriy shartidir. Sport bilan muntazam shug’ullanish bolalar salomatligini mustahkamlash, ularning jismoniy va ma’naviy kamolotini yuksaltirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Voleybolchi bo’lish uchun tegishli vosita ko’nikmalarini egallash kerak.
14-16 yoshda bolalarning motorli rivojlanishi yuqori darajaga etadi. Professor V.S. Farfel shunday yozadi: “12-13-14 yoshli o’g’il yoki qizga o’rgatib bo’lmaydigan har qanday harakatni (albatta, o’ziga xos kuch yoki chidamlilikni talab qilmasa) nomlash qiyin. Bu yerda katta yoshda takomillashtiriladigan, sayqallanadigan, mahoratni ifodalovchi yangi sifatlarga ega bo’ladigan harakatlar texnikasining poydevori qo’yilishi kerak”
11 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan davrda harakatlar tezligi ko’rsatkichlarida ayniqsa katta o’sish kuzatiladi. Bu yoshda voleybolda kelajakdagi yuqori yutuqlar uchun poydevor qo’yilishi kerak, bu erda tezlik, nozik muvofiqlashtirish hal qiluvchi ahamiyatga ega va monoton harakatlarda chidamlilik talab qilinmaydi.
Maktab yoshidagi bolalarda aql-zakovatning o’sishi ularga o’quv materialini ongli ravishda o’zlashtirishga imkon beradi va mexanik taqlid yo’lidan bormaydi.
13-16 yoshda bolalarning individual xususiyatlarining xususiyatlari, asab tizimining turlari ko’proq namoyon bo’ladi, bu esa vosita ko’nikmalarini shakllantirish tezligi va kuchiga, umumiy ko’rsatkichlar darajasi va barqarorligiga sezilarli ta’sir qiladi. Bu bolalar harakatlarini o’rgatishning dastlabki bosqichlaridan boshlab ularga individual yondashuvni qo’llash zarurligini keltirib chiqaradi.
Shunday qilib, yosh voleybolchilarni sportga tayyorlashning boshidanoq har tomonlama jismoniy tayyorgarlikni harakat qobiliyatlari atrofida rivojlantirish kerak. Foydali ta’sir qo’llaniladigan vositalarning asosiy vosita qobiliyatlari bilan ijobiy o’zaro ta’sirini hisobga olgan holda qurilgan ko’p qirrali mashg’ulotlar bilan ta’minlanadi.
Amaliy mashqlarning vazifasi bu sport mashqining bu turini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo’lgan harakat faoliyati sifatlarining o’zaro bog’liqlik shaklini shakllantirishdan iborat.
Yosh voleybolchilarni tayyorlashda maxsus mashqlarga katta ahamiyat beriladi. Ularning roli shundan iboratki, texnikani o’rganishda bolalar harakatni bajarishda bir qator xatolar va noaniqliklar paydo bo’lishini istisno qiladigan sharoitlarga joylashtiriladi.
Shuning uchun, texnikani o’rgatish va takomillashtirish jarayonida shuni yodda tutish kerakki, vosita ko’nikmalari moslashuvchan, o’zgaruvchan o’yin sharoitlariga osongina moslashishi kerak. Voleybolchi harakatlarini o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak, uning oldida paydo bo’lgan muammolarni to’g’ri hal qilishga imkon beradigan yangi motorli harakatlarni o’z ichiga oladi.
Bolalarning rivojlanish darajasi tayanch-harakat tizimining rivojlanish darajasiga, tana a’zolari va tizimlarining uyg’un rivojlanishiga va ularning funktsional imkoniyatlariga bog’liq.
To’g’ri tashkil etilgan tizimli sport turlari o’smirlar va yigitlarning suyak va bo’g’im apparatlarining rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
12-15 yoshda qo’l kuch va barqarorlikka ega bo’ladi, mushak tolalarining diametri sezilarli darajada oshadi. Voleybolda to’p bilan barcha harakatlar qo’llar bilan bajariladi, shuning uchun bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarini to’g’ri tashkil etish uchun qo’llarning yoshga bog’liq rivojlanishini hisobga olish kerak.
Shunday qilib, maktab yoshida bolalarda yetarlicha jismoniy sifatlar shakllansa va ularning organizmining funksional imkoniyatlari oshib borsa, bu ma’lum darajada o’rta maktab yoshidagi bolalar bilan voleybol mashg’ulotlarini o’tkazish uchun qulay imkoniyatlar yaratadi.Jahon sport musobaqalari tizimiga kiritilgan sport o’yinlarining eng yuqori turi deb hisoblash mumkin.
Voleybol Olimpiya o’yinlari dasturida, shuningdek, professional sportda keng o’rin olgan. Ko’p sonli raqobatbardosh texnik va taktik harakatlar, ularning kombinatsiyasi va raqib jamoalar va individual o’yinchilarning raqobat faoliyati jarayonida turli xil ko’rinishlar hayajonli manzara bo’lib, voleybolni keng yoshdagi odamlar uchun jismoniy tarbiya vositasiga aylantiradi.
Voleybolning o’ziga xos xususiyatlari ularning o’ziga xos o’yin va raqobatbardosh harakatlarining o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq.
Voleybolchilarning raqobatbardosh qarama-qarshiligi belgilangan qoidalar doirasida faqat voleybolga xos bo’lgan musobaqa harakatlari - o’yin texnikasi (texnikasi) orqali amalga oshiriladi.
Bunday holda, raqibning mavjudligi majburiydir. Voleybolda musobaqaning har bir bo’lagining maqsadi musobaqa ob’ektini (to’pni) raqiblar maydonidagi ma’lum bir joyga etkazish va bu o’zingiz bilan sodir bo’lishining oldini olishdir. Bu raqobat birligini belgilaydi - "mudofaa-hujum" turidagi harakatlar bloki, shuningdek, razvedka, dezinformatsiya, fitna va boshqalar uchun harakatlarni o’z ichiga oladi.Voleybolda, jamoaviy sport o’yinlarida bo’lgani kabi, alohida sportchilar emas, balki butun jamoa g’alaba qozonadi va mag’lub bo’ladi.
Raqobatbardosh o’yin faoliyatining murakkab tabiati, masalan, voleybolda, doimiy o’zgaruvchan sharoitlarni yaratadi, vaziyatni baholash va harakatlarni, qoida tariqasida, cheklangan vaqt ichida tanlashni talab qiladi. Muhim omil shundaki, sportchi nizoli vaziyatlarda natijalarga erishish uchun jamoa harakatlarining samaradorligini ta’minlaydigan strategiyalarni optimallashtirish imkonini beradigan texnik va taktik vositalarning keng arsenaliga ega.Sport o’yinlarining muhim xususiyati ko’plab raqobatbardosh harakatlar - o’yin texnikasi. Raqobat faoliyati jarayonida (bitta o’yinda, bir qator o’yinlarda) sport natijasiga erishish uchun (uchrashuvda, musobaqada g’alaba qozonish) ushbu usullarni qayta-qayta bajarish zarurati ishonchlilik, mahorat barqarorligi va boshqalarga bo’lgan talabni belgilaydi. Masalan, voleybolda har bir xato natijada (g’alaba yoki ochko yo’qotish) aks etadi.
Jamoaviy o’yinlarda musobaqa faoliyati bir nechta sportchilar tomonidan amalga oshiriladi va ko’p narsa ularning harakatlarini muvofiqlashtirishga, raqib ustidan g’alabaga erishish uchun musobaqa faoliyati jarayonida sportchilarning harakatlarini tashkil etish shakllariga bog’liq.
Voleybol uchun xususiyat - bu sport natijasiga erishishning bosqichma-bosqich tabiati. O’yinlarda bu o’ziga xos birinchi bosqich - "texnik va jismoniy", sportchilarning harakatlarini tashkil qilish ham kerak - individual, guruh va jamoa.
Ob’ektiv (miqdoriy) ko’rsatkichlarni belgilash kerak, ular asosida sport mashg’ulotlari jarayonini muvaffaqiyatli rejalashtirish va uni nazorat qilishni amalga oshirish mumkin edi.Sonida sport o’yinlaridagi ob’ektiv ko’rsatkichlar o’yin texnikasining elementar to’plamini o’z ichiga oladi (texnik jihat); vaziyatni tez va to’g’ri baholash, muayyan o’yin vaziyati uchun optimal hujum yoki himoya harakatini tanlash va samarali qo’llash qobiliyati (taktik jihat); harakatni bevosita bajarish samaradorligi bog’liq bo’lgan maxsus fazilatlar va qobiliyatlar (bajarilishning vaqtinchalik, fazoviy va quvvat parametrlariga qo’yiladigan talablar); sportchining energiya va ish rejimi; sensorli-motor boshqaruvi va boshqalar .Bularning barchasini miqdoriy jihatdan ifodalash juda muhimdir. Bunday ma’lumotlarning mavjudligi sportchilarni tayyorlash mazmunini aniqlash va ushbu jarayonni boshqarish, namunaviy xususiyatlar, dasturlar, rejalar, standartlar va boshqalarni ishlab chiqish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Umumiy va kasb-hunar ta’limi muassasalarida jismoniy tarbiyada sport o’yinlari keng namoyon bo’ladi: tarbiyaviy ishda bu basketbol, voleybol, qo’l to’pi, futbol; maktabdan tashqari jismoniy tarbiya, sport va dam olish ishlarida. Qo’shimcha ta’lim tizimida sport o’yinlari ancha keng tarqalgan: bolalar va o’smirlar sport maktablarida, ixtisoslashtirilgan olimpiya zaxiralari bolalar va o’smirlar maktablarida, bolalar va o’smirlar jismoniy tarbiya klublarida, turli sog’lomlashtirish to’garaklarida, jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarida. dam olish joylarida va hokazo.
• Sabr chidamga o’rgatish
• O’yinga ruhiy - psixologik jihatdan tayyorlash
• O’z - o’zini tutish va o’ziga ishonchni tarbiyalash
• Topqirlik ko’nikmalarini shakllantirish
• Hozir javob bo’lishga tayyorlash
• Bardamlik va hamdardlik xususiyatini shakllantirishga qaratiladi.