7- ma’ruza. Tizimvaboshqarish Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari

7- ma’ruza. Tizimvaboshqarish
Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari:

1. 
   Tizimni boshqarish va tizimda boshqarish nima? Ularning o’xshashligi va farqlarini tushuntiring. Tizimda boshqarish – tizimning, qanday qilib, qaysi elementlari bilan bajarilishiga bog’liq bo’lmagan holda amalga oshiriladigan, ichki vazifasidir. Tizimni boshqarish – boshqarishning, tizimning ishlashi uchun zaruriy bo’lgan shartlarini ta’minlaydigan, tashqi vazifalarini bajarish.Ta’rifdan ko’rinib turibdiki,bu ikki tushuncha biri ichki vazifalar b/n ikkinchisi tashqi vazifalar b/n ishlaydi.
   

2) Tizimni boshqarishning vazifalari va masalalarini tushuntiring. Tizimni boshqarishning asosiy vazifalari va masalalari:

1. Tizimni tashkil qilish – ichki tizimlarni ajratish, ularning o’zaro harakatining va tizim tasnifining bayoni;

2. Tizim tabiatini prognozlash;

3. Tizim maqsadiga erishish uchun zarur bo’lgan (optimal rejalashtirishda yetarli bo’lgan) tizim resurslari va elementlarini, tizim tasnifini rejalashtirish;

4. Tizimning u, yoki bu kerakli holatiga olib keluvchi resurslarni hisobga olish va nazorat etish.

3) Eshbi tamoyilining mohiyati? Misol keltiring. Eshbi tamoyili ma’lum: tizimning boshqaruvchi ichki tizimi boshqariluvchi ichki tizimga nisbatan tashkil etishning ancha yuqori darajasiga (yoki ko’proq turli-tumanlikka, katta tanlovga) ega bo’lishi kerak. Masalan, firma menedjeri firma sotuvchisiga nisbatan ko’proq tayyorgarlikka, yuqoriroq bilimga, yaxshiroq tashkilotchilikka, qarorlar qabul qilishda ko’proq erkinlikka ega bo’lishi kerak. Kichik, o’rta firmalar, MChJ – turli-tumanlikning, biznesni muvaffaqiyatli rivojlantirishning zaruriy faktoridir, chunki ular ancha dinamik, egiluvchan, bozorga moslashuvchan. Rivojlangan bozor tizimlarida ular katta salmoqqa ega, masalan, AQSh da katta korporasiyalar hissasi 10% dan katta emas.

4)Tizim barqarorligining qanday turlari bor?

Muvozanat holati tiklanishi bo‘yicha tizimlarni barqaror va barqarorsiz tizimlarga ajratsa bo‘ladi. Agar tizimda tashqi ta’sir natijasida muvozanat buzilsa va bu muvozanat keyinchalik tez orada tiklansa, bunday tizim barqaror tizim deb ataladi.

5)Tizim murakkabligi va barqarorligi qanday bog’langan?

Murakkab tizimlarning tuzilmalarini aniqlash – tizimli tahlilning muhim vazifasidir, chunki agar bunday tuzilma haqida ma’lumot mavjud bo‘lmasa, tizimning elementlari, quyi tizimlari va ular orasidagi munosabatlar haqida gapirib bo‘lmaydi.

Tizimning tuzilmasini aniqlash degani – tizimning quyi tizimlari, elementlari va ular orasidagi bog‘liqliklarni aniqlash degani.Agar vaqt o‘tgan sari tizimning holati o‘zgarsada, lekin shu bilan birga uning tuzilmasi va funksiyalari o‘zgarmasa, bunday tizim - statsionar (yoki barqaror) tizim deyiladi. Agar vaqt o‘tgan sari tizimning qaysidir elementi rivojlanib, quyi tizimga aylansa, tizimning tuzilmasi rivojlangan bo‘ladi. Tizimning tuzilmasi – ichki va tashqi ta’sirlar sharoitida uning yahlitligini ta’minlovchi munosabatlar majmuasidir.

6)Tizimni boshqarish vazifalari va masalalari o’rtasida qanday o’zarobog’liqlik bor? Tizimni boshqarishning vazifalari va masalalari o’zaro bir-biri bilan bog’liq. Masalan, iqtisodiy tizimda bozorning asosiy boshqaruvchilari - resurslarni prognoz qilmasdan, hisobga olmasdan va nazorat qilmasdan, talab va taklifni tahlil qilmasdan turib to’la rejalashtirishni amalga oshirib bo’lmaydi. Har qanday davlatning iqtisodiyoti – boshqarish ichki tizimlari har xil tashkil qilingan bo’lsa ham, har xil elementlarga, maqsadlarga, tasnifga, munosabatlarga ega bo’lsa ham, hamma vaqt boshqariladigan tizimdir. Boshqaruvchi parametrlarni topish va ulardan tizimni boshqarishda foydalanish ham tizim murakkabligini kamaytirishi mumkin. O’z navbatida, tizim murakkabligining kamayishi, tizimni to’laligicha boshqariladigan qilishi mumkin.

7)Kognitologiya nima?

Kognitologiya – sintetik fan. Kognitiv chambaralar (sxemalar) – tizimlarni bilish asbobi. Kognitiv sxema sub'ektning tashqi dunyo bilan faol aloqasi natijasida yaratiladi va o'zgartiriladi. Bunday holda, turli darajadagi jamiyat, "miqyos" va tashkilotning xaritalari shakllanishi mumkin (masalan, fazoviy munosabatlarning to'liqligi va aniq yo'naltirilgan nuqta mavjudligiga qarab, so'rovnoma xaritasi yoki yo'l sxemasi). Bu sub'ektiv rasm, bu birinchi navbatda fazoviy koordinatalarga ega bo'lib, unda individual idrok etilayotgan ob'ektlar lokalizatsiya qilinadi. Yo'l xaritasi ma'lum bir marshrut bo'ylab ob'ektlar orasidagi bog'lanishlarning ketma-ket tasviri va ob'ektlarning fazoviy joylashuvini bir vaqtning o'zida aks ettiruvchi obzor xaritasi sifatida ajralib turadi.

8) Kognitiv sxema nima?

Umumiy ma'noda kognitiv sxema - bu ma'lum bir mavzu bo'yicha o'tgan tajribani o'z ichiga olgan bilimlar bloki, ba'zilari buni xatti-harakatlar naqshlari deb bilishadi, masalan, muayyan vaziyatdagi xatti-harakat modeli - kognitiv sxema, chegirma istagi - kognitiv sxema, kognitiv sxemalar idrokka ta'sir qiladi

9)Undan nima uchun va qanday foydalanish mumkin?

Bugungi  kunda  kognitiv  fanlar  tomonidan  ilgari  surilayotgan  borliqni  mental  gavdalantirish    yoki  til  mentalligi  g‘oyasida  ob’ektiv  olam  qismlari  bilan  uning  tasavvurlari    o‘rtasidagi  munosabat,  ya’ni borliqning  til  orqali  ongda  aks    etishi    tushuniladi.    Olamni  aks  ettirish  yoki tasavvur  qilish  cho‘qqilar  tamoyilligiga    asoslanadi,  boshqacha  aytganda, so‘zlovchi  tomonidan  olamning  eng  muhim  relevant  belgisi  sifatida  ko‘ringan qismlari,  ya’ni  cho‘qqilari  tasavvur  qilinadi.  Til  mentalligi  nazariyasiga  ko‘ra “olam”  atamasi  ostida  insonni  qurshab  turgan  olamgina  emas,  balki  inson tomonidan yaratilgan, ya’ni insonning nutqiy faoliyati va uning holati  olami ham tushuniladi.