7-Amaliy mashg’ulot Mavzu: Shovqin va uni o’lchaydigan asboblarini o’rganish. Ishdan maqsad

 
 
 

---

 
Ishni bajarish tartibi: 
 
1-rasmda ISHV-I shovqinni o’lchash asbobining soddalashtirilgan elektrik 
sxemasi keltirilgan. 

2-rasm .ISHV-I shovqinni o’lchash asbobining tashqi ko’rinishi 

1-mikrafon 2-kuchaytirgich 3-to’g’irlagich 4-mikroampermetr 5-nakal batariyasi
6-anod batareyasi. 

---

Mikrafon 1 tovush bosimining tebranishini elektr kuchlanishiga o’zgartiradi, 
bu kuchlanish lampali kuchaytirgich 2 bilan kuchaytiriladi, germaniyli diod 3 
bilan to’g’rilanadi va shkalasi detsibellarda darajalangan magnitoelektrik strelkali 
pribor bilan o’lchanadi. 
Agar mikrofon o’rniga tebranish parametrlarini ularga praporsional elektrik 
signallarga o’zgartiradigan vibro o’zgartgich ulansa, vibratsiya o’lchagichlar ham 
xuddi shu tarzda ishlashi mumkin. 
3-rasm. 
1-«Detsibel1»-buragichi 2-o’lchagichning kirishi; 3-filtrlar chastotalarining 
buragichi 4-va-5-rostlash vintlarining uyalari; 6-«mikrofon-datchik» buragichi; 
7-«Kalibr»uyasi 8-signallampasi: 9-strelkali pribor; 10-«Erga ulagich» 
qisqichi; 11.-«CHiqish uyasi»; 12-Ish turi buragichi; 13-«Denibel»-2 buragichi;
14-O’lchagich turi buragichi; 15-M-101 mikrofoni; 16-mikrofon 
maxkamlagichning detali: 17-tutkich va shlangli egiluvchan sim.
Kombinatsiyalangan pribor-shovqin va vibratsiya o’lchagich ISHV-1 shovqin 
o’lchashda qanday foydalanilsa, o’sha ko’rinishda 12-rasmda ko’rsatilgan. 
Asbobni 12-rasmda ko’rsatilgan xolatga keltirish uchun uning qopqog’i 
ochiladi va uning ostidagi uchida maxsus shtepsel vilkasi bo’lgan shlangli sim 

---

chiqarib olinib uyaga tiqiladi, simning ikkinchi uchida esa mikrofon tutqichi 17 
dagi qalpoqcha burab chiqarib olinadi va tutqichga M101 tipidagi kondensatorli 
mikrofon 15 burab maxkamlanadi, bunda mikrofonni maxkamlash uchun 
konussimon detal 16 dan foydalaniladi. 
Asbobni o’lchashlarga tayyorlash uchun buragichlar 1 va 13 ni maksimal 
satx (90 va 40 db) ga mos keladigan vaziyatga, buragich 6 ni esa «mikrofon» 
vaziyatiga qo’yish kerak. 
Agar asbob binodan tashqarida 220 V kuchlanishli tarmoqdan 
ta’minlanadigan bo’lsa, asbob korpusini erga ulash kerak. Buning uchun qisqich 
10 dan foydalaniladi. So’ngra buragich 12 batareyaning yaroqligi yoki
tarmoqdagi kuchlanishning etarliligini tekshirish uchun «kontrolpitaniya 2 
vaziyatiga qo’yiladi. Bunda strelka 9 shkalada belgilab qo’yilgan «batareya» 
sektorida turishli, signal lampochkasi 8 esa lipillashi kerak. 
Buragich 14ni «A» ga qo’yiladi. So’ngra mikrafonni shovqin tekshirilayotgan 
nuqtaga keltiriladi va buragich 12 shovqinning xarakteriga va boshqa bir qancha 
sabablarga ko’ra «medlenno» yoki «bo’stro» vaziyatiga qo’yiladi. 
GOST20445-75 ga muvofiq kamida 6 oyda bir marta shovqinni ish o’rnida 
o’lchab ko’rish kerak, shunday qilinganda shovqinning haqiqiy sathlarining 
normalar bo’yicha yo’l qo’yilganiga mosligini kontrol qilish va shovqinni 
kamaytirish tadbirlarini ishlab chiqish mumkin. Bunda tik turib ishlanadigan 
joyda mikrofon poldan 1,5 m balandligida o’rnatilib, mikrofon shovqin 
manbaiga tomon qaratiladi. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. 
Shovqin ta’sirida odam organizmida qanday kasallik vujudga keladi. 
2. 
Shovqin o’lchagichning ishlash prinsipini tushuntiring. 
3. 
Shovqindan saqlanishning individual ximoya vositasini aytib bering.