7-lekciya Topıraqtın’ suw qa’siyetleri ha’m suw rejimi

Egin
Transpiraciya koefficienit
G’awasha Ma’kke Aq ju’weri Jon’ıshqa Salı Kartoshka Biyday	500-700 250-400 250-450 450-1000 650-800 350-650 350-550

Transpiraciya koefficienti o’simliktin’ o’siw jag’dayına, jaqtılıq, topıraq ha’m hawa ıg’allıg’ına, topıraq o’nimdarlıg’ına ha’m qollanılıp atırg’an agrotexnikalıq ilajlarg’a qarap o’zgeredi.

G’awasha o’siw da’wirinde atızdag’ı ulıwma suwdın’ shama menen u’shten eki bo’legin transpiraciyag’a sarıplaydı, qalg’anı bolsa jer betinen puwlanıp ketedi.
Topıraqta ıg’allıqtın’ keskin kemeyiwi mikroorganizmler xızmetine de jaman ta’sir etedi. Suw rejimi yag’nıy o’simlikti kerekli waqıtta ha’m mug’darda suw menen ta’miyinlep turıw, topıraqta jeterli ıg’allıqtı saqlaw suw rejimin basqarg’an esaplanadı. Bul o’simliktin’ o’siwi, rawajlanıwı ha’m zu’ra’a’t toplawında u’lken a’hmiyetke iye.
Topıraqtın’ suw qa’siyetleri.
Topıraq quramındag’ı suw tu’rleri. Topıraqtag’ı suw ha’r tu’rli ta’biyg’ıy ku’shler ta’sirinde bolıp, mexanikalıq quramı, shirindi mug’darı, qunarlıg’ı ha’m basqa qa’siyetlerine qaray o’zgerip turadı.
Ximiyalıq birikken suw-topıraqtag’ı gips – CaSO₄-2H₂O; ta’rizli ju’da’ ko’p minerallar quramında ushıraydı. Ol topıraqqa ju’da’ u’lken ku’sh penen birikken bolg’anlıg’ı ushın onı o’simlikler o’zlestire almaydı.
Gigroskopiyalıq suw-topıraq bo’lekleri betine sin’dirilgen bolıp onın’ mug’darı topıraqtın’ mexanikalıq, mineralogiyalıq quramına ha’m organikalıq zatlar mug’darına baylanıslı bolıp bul suwdı paydalana almaydı.
Perde ta’rizli suw – topıraq bo’lekleri betine maksimal gigroskopiyalıq ıg’allıg’ı sırtınan perde ta’rizli juqa qatlam orap alg’an boladı. Perde suwdı o’simlikler o’zlestire almaydı.
Kapillyar suw- topıraq qatlamlarındag’ı kapillyar boslıqlar arqalı to’mengi qatlamnan joqarg’ı qatlamg’a erkin ha’reket ete alatug’ın suw. Kapillyar boslıq (jol)lar arqalı suwdın’ to’mennen joqarıg’a ko’teriliwine topıraqtın’ kapillyarlıg’ı yaki suwdı ko’teriw qa’biletidep ataladı.
Kapillyar suwdı o’simlikler ju’da’ an’sat o’zlestire aladı. Ol o’simliktin’ suwg’a bolg’an talabın pu’tin o’siw da’wiri dawamında ta’miynleytug’ın tiykarg’ı derek bolıp esaplanadı. Biraq kapillyar suwlardın’ joqarıg’a ko’teriliwi ha’mme waqıt ta jaqsı na’tiyje bere bermeydi. Ma’selen, izey suwdın’ jaylasıwı jerge jaqın, shor bolsa ol kapillyar suw menen qosılıp topıraqtın’ joqarg’ı qatlamlarına ko’teriledi. Bunda suw puwlanıp topıraq betine duz toplanıp qaladı. Na’tiyjede topıraqtın’ qayta shorlanıwına sebep boladı. Bunday jag’daylar Qaraqalpaqstan Respublikasının’ barlıq rayonlarında, Xorezm, Buxara, Nawayı ha’m Sırdar`ya oblastlarında ha’r jılı qaytalanadı. Sonın’ ushında bul jerlerde gu’z-qıs aylarında shor juwıw jumısları o’tkeriledi.