7-ma’ruza. Alohida turdagi yuklar va yo’lovchilarni poezdlar va turli vagonlarda tashish tannarxini hisoblash reja

R – vagondagi yuk og‘irligi, t;
L – tashishning tarif uzunligi, km;
–tashish masofasini hisobga oluvchi koeffitsiyent, km.
“O‘TY” AJ parkining vagonlarida yuk tashishda tannarxni aniqlashning universal modeli quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin:
,
,
bunda – 1 ta ortilgan vagon uchun (1ta boshlang‘ich-tugatish operatsiyasi uchun) yaxlitlangan xarajat stavkasi, so‘m;
– 1 vagon-soat uchun yaxlitlangan xarajat stavkasi, so‘m;
– 1 tonna-kilometr brutto uchun yaxlitlangan xarajat stavkasi, so‘m;
–1 vagon-kilometr uchun yaxlitlangan xarajat stavkasi, so‘m;
– boshlang‘ich-tugatish operatsiyasiga kiritiladigan boshqa solishtirma xarajatlari, so‘m/vagon;
– yuk operatsiyasida vagonning o‘rtacha turib qolish vaqti, soat;
– vagonning tara og‘irligi, t;
– “vagon-soat” o‘lchoviga kiritilgan xarajatlarni “vagon-kilometr” o‘lchoviga aylantirib hisoblash parametri (1 km yo‘lni bosib o‘tish vaqti);
– bo‘sh vagon bosib o‘tgan masofasining yuklangan vagonning bosib o‘tgan masofasiga nisbati, birl.;
R – vagondagi yuk og‘irligi, t;
–ekspluatatsion va tarif tonna-kilometrlar orasidagi tafovut koeffitsiyenti, birl.
Vagonni 1 km yo‘lni bosib o‘tish vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
,
bunda – harakatning uchastka tezligi, km/soat;
– texnik statsiyada vagonning o‘rtacha turib qolish vaqti, soat;
– texnik stansiyalar orasidagi masofa (vagon elkasi), km.
Yuqorida keltirilgan formulalarda “O‘TY” AJ parkini saqlash va amortizatsiya xarajatlari, ya’ni tannarxni hosil qiluvchi vagon xarajatlari quyidagicha aniqlanadi:
,
.
Bunda tannarx modelining agregirlangan parametrlari quyidagini tashkil etadi:
– temir yo‘l transportining infratuzilmasi va lokomotivlaridan foydalanish xarajatlari:
,
,
.
– “O‘TY” AJ vagonlar parkidan foydalanish xarajatlari:
,
,
.
Xususiy yoki ijaraga olingan vagonlarda tashiladigan yuklar uchun tashish tannarxini aniqlash modeli quyidagi ko‘rinishga ega:
– yukli reys:
,
,
bunda
,
,
;
– bo‘sh reys:
,
,
bunda
,
,
.

Yaxlitlangan xarajatlar stavkasini hisoblash uchun yuk tashishga kiritilgan xarajatlar moddalar bo‘yicha boshlang‘ich-tugatish va harakat operatsiyalariga taqsimlash amalga oshiriladi. Harakat operatsiyasidan o‘z navbatida vagondagi yuk og‘irligiga bog‘liq xarajatlar ajratib ko‘rsatiladi.

Yagona xarajatlar stavkasini hisoblash xarajatlarni uchta asosiy o‘lchov – ortilgan vagon ( - boshlang‘ich-tugatish operatsiyasi), vagon-kilometr ( ) va tonna-kilometr bruttoga ( - harakat operatsiyasi) kiritishni nazarda tutadi:
,
,
,
bunda – i xo‘jaligining j-moddasi bo‘yicha yuk tashishga kiritilgan asosiy xarajatlari, ming so‘m;
– i xo‘jaligining j-moddasi bo‘yicha ish haqi qismida yuk tashishga kiritilgan asosiy xarajatlari, ming so‘m;
, , – j-moddasi bo‘yicha mos ravishda boshlang‘ich-tugatish va harakat operatsiyasiga kiritiladigan vag.-km va t-km brutto xarajatlari, birl.;
– hisobot davridagi boshlang‘ich-tugatish operatsiyalari soni, vagon;
– yuk vagonlarining umumiy bosib o‘tgan masofasi ming vag.-km;
– yukli harakatda ish hajmi, ming t-km brutto;
– i xo‘jaligi bo‘yicha asosiy umumiy va umumxo‘jalik xarajatlarni hisobga olish koeffitsiyenti, birl.;
– umum uzel, umum yo‘l va umum tarmoq xarajatlarni hisobga olish koeffitsiyenti, birl.
Vagonlarni joriy, depo va kapital ta’miri, amortizatsiyasi bo‘yicha xarajatlar vagon-soat o‘lchoviga kiritiladi. Vagon-soat xarajat stavkasi vagonning balans (tiklash) narxi, amortizatsion ajratmalari me’yori, aniq turdagi vagonlarni ta’mirlash narxi va tannarxi asosida hisoblanadi:

bunda – vag-soat o‘lchovining yaxlitlangan xarajatlar stavkasi, so‘m.;
– vagon narxi, so‘m;
– vagonni kapital ta’mirlash narxi, so‘m;
, – vagonni joriy va depo ta’mirining tannarxi, so‘m;
, , –vagonning xizmat ko‘rsatish muddati davomida joriy, depo va kapital ta’mirlar soni, birl.;
A – amortizatsiya me’yori, birl.;
– vagonning normativ xizmat ko‘rsatish muddati, yil;
8760 – yildagi soatlar soni, soat;
– vagonlarning zarur zahirasini hisobga oluvchi koeffitsiyent, birl.
Vagon xarajatlari tarkibiga qo‘shiladigan va boshlang‘ich-tugatish operatsiyasiga kiritiladigan boshqa xarajatlar quyidagicha aniqlanadi:
– sisternalardan tashqari universal va maxsus vagonlar uchun:

= ;
– sisternalar uchun:
,
bunda , – yuk vagonlarini tashishga tayyorlash xarajatlari, jami va ish haqi qismida, ming so‘m;
, – yopiq va izotermik vagonlarini yuvish xarajatlari, jami va ish haqi qismida, ming so‘m;
, – sisternalarni suyuqlik quyishga tayyorlash xarajatlari, jami va ish haqi qismida, ming so‘m;
– yuk va tijorat ishlari va vagon xo‘jaligi bo‘yicha asosiy umumiy va umumxo‘jalik xarajatlarni hisobga olish koeffitsiyenti, birl.;
– tegishli turdagi ortilgan vagonlar soni, vagon.