7-ma’ruza. Gidrosfera ekologiyasi

OROL VA OROLBO’YI MUAMMOLARI 
Orol va Orolbo’yidagi ekologik ahvolning keskinlashuvi jahon 
jamoatchiligini tashvishga solmoqda. Orol tangligi eng yirik regional ekologik 
xalokatlardan biri bo’lib, dengiz havzasida yashaydigan 35 milliondan ortiq kishi, 
shu jumladan O’zbekiston aholisining katta qismi ham uning ta’siri ostida 
yashamoqda. Yaqin o’tmishda dunyodagi eng yirik ko’llaridan hisoblanadigan 
Orol dengizi tezlik bilan qurib bormoqda. Orol dengizining qurishiga asosiy sabab 

---

Amudaryo va Sirdaryo suvlarining sug’orishga ishlatilishi natijasida oqimining
keskin kamayib ketishidir. 
4-rasm.Orol dengizinin qurishi 
O’rta Osiyoda sug’oriladigan yerlar maydonining ortib borishi va suvdan 
noto’g’ri foydalanish Orol dengizining taqdirini hal qilib qo’ydi. 
So’nggi 40-45 yil ichida dengiz sathi 22 metrga(1961-yilda 53 m.) 
pasaydi va suv hajmi 1064 km
z
dan 115 km
3
ga tushib qoldi, uning o’rnida
sho’rxoklar va harakatchan qumlar vujudga keldi 
2004-yil oxirida dengiz sathi 28,5 metr mutlaq balandlikda bo’lganligi 
qayd etildi.
Buning oqibatida uning 45 ming km
2
qismi qurib, quruqlika aylandi. 
Dengiz suvi sho’rligining o’rtacha ko’p yillik ko’rsatkichi 9-11g litr bo’lsa, 
hozirda 72 g litrdan ham ortgan va dengiz biomahsuldor havza sifatida o’z 

---

ahamiyatini yo’qotdi. Biologik xilma–xillik keskin kamaydi. Dengiz mintaqasidagi 
174 tur hayvon turlari soni 38 tagacha qisqardi (Akimova,1998). 
Orol dengizining qurishi Orolbo’yi mintaqasida ijtimoiy ekologik 
vaziyatning og’irlashishiga olib keldi.
Har yili Orolning qurigan tubidan 15- 75 million tonnagacha tuz va chang 
ko’tarilib, juda katta havo, tuproqlarning ifloslanishiga olib kelmoqda. Orolbo’yida 
tabiiy va antropogen cho’llashishning sur’atlari ortib bormoqda. Orol dengizini asl 
holiga qaytarish imkoniyatlari qolmadi. Mavjud sharoitlarda Orol dengizining 
sathini saqlab qolishning ham iloji yo’q. 
Orolning qurigan o’rnida qum va tuzlarning shamol bilan uchirilishiga 
qarshi chora ko’rish uchun sun’iy o’rmonlar bunyod qilish katta ahamiyatga 
egadir. 1981 yildan boshlab dengizning qurigan qismida daraxt va butalar-oq va 
qora saksovul, qandim, cherkez va boshqa o’simliklar o’stirilishi boshlandi, 
yaxshi natijalar berdi va hozirda har yili 25 ming gektar o’rmonlar tashkil 
qilinmoqda. Dengizning yangi ochilayotgan tubi tuz bilan qoplanib qolayapti va 
o’simliklar mutlaqo o’smasligi mumkin. 
Orol va Orolbo’yi muammolarini hal qilishda Markaziy Osiyo 
mamlakatlari hamkorlikda ish olib bormoqdalar. AQSH, Yaponiya, Germaniya, 
Frantsiya va boshqa rivojlangan davlatlar, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon 
Banki va turli davlat hamda nodavlat xalqaro tashkilotlari bu asr muammosini 
ijobiy hal qilishga o’z hissalarini qo’shmoqdalar.