7-mavzu. Daromad samarasi va almashtirish samarasi

Y


Y
Y₁ E₁


Y₂





X₁
7.4-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi
Narxning har qanday pasayishi, birinchidan: real daromadni oshiradi, natijada befarqlik egri chizig`i suriladi va iste′molchi sotib olishi mumkin bo`lgan ne′matlar tarkibini o`zgartiradi; ikkinchidan - narxlar nisbatini o`zgartiradi va bir ne′matni (Y) boshqa ne′mat (X) bilan almashtiriladi.
Ne′matlar majmuasiga (X va Y ne′matlar) bo`lgan talab o`zgarishining qancha qismi real daromad ta′siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bog`liq ekanligini aniqlamoqchimiz. 7.4-rasmda byudjet chizig`ining boshlang`ich holati YX va X ne′mat narxi pasaygandan keyingi holati YX′ keltirilgan. Boshlang`ich byudjet chizig`ida TU<sub>1</sub> befarqlik egri chizig`iga mos keluvchi optimal majmua E₁ nuqta bilan ifodalangan. E₁ nuqtada iste′molchi Y ne′matdan Y₁ miqdorda, X ne′matdan X₁ miqdorda sotib oladi. X ne′matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua YX′ byudjet chizig`i bilan TU<sub>2</sub> befarqlik egri chiziqlari kesishgan E<sub>2</sub> nuqtaga o`tadi. E₂ nuqtada iste′molchi X ne′matdan X₂ miqdorda va Y tovardan Y₂ miqdorda sotib oladi. Demak, X ne′mat narxining pasayishi iste′molchining real daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya′ni uning o`z ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi.
Bu yerda X ne′matni iste′mol qilish hajmining umumiy o`zgarishi (uning narxi tushishi hisobidan) rasmda X₁X₂ bilan belgilangan. Iste′molchi boshida 0X₁ miqdorda X ne′matdan sotib oladi, narx o`zgargandan keyin sotib olish hajmi 0X<sub>2</sub> ga o`zgaradi. Y tovarni sotib olish hajmi 0Y₁ dan 0Y₂ ga qisqardi.
X ne′mat iste′molining umumiy o`zgarishi X<sub>1</sub>X<sub>2</sub> oraliqqa umumiy samara deyiladi. Endi umumiy samarani daromad samarasiga va almashtirish samarasiga qanday ajralishini ko`ramiz.
Daromad samarasini aniqlash uchun YX^′ byudjet chizig`iga parallel qilib Y<sup></sup>X<sup></sup> byudjet chizig`ini TU₁ befarqlik egri chizig`iga urinadigan qilib o`tkazamiz va bu uringan nuqtani E₃ deb belgilaymiz. E₃ nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi X ne′mat miqdori X₃ ga teng va u X₁X₂ umumiy samarani ikki qismga ajratadi: X₁X₃ va X₃X₂. Parallel ikki byudjet chizig`i orasida yotgan X<sub>3</sub>X<sub>2</sub> o`zgarishga daromad samarasi va bitta befarqlik egri chizig`i ustida yotgan X<sub>1</sub>X<sub>3</sub> o`zgarishga - almashtirish samarasi deyiladi.
D aromad va almashtirish samarasini talab o`zgarishiga ta′siri 7.5-rasmda keltirilgan.