7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

---

---

7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

Ishlab chiqarishdagi elektr xavfsizligi bo‘yicha me’yoriy talablar bilan

tanishish. Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligini o‘lchash tajriba
usullarini o‘zlashtirish.
Elektr toki ta’siri natijasida inson tanasining shikastlanishi elektr jarohat deb
ataladi. Elektr tokining xatarliligi shuki, inson o‘z sezuvchi organlari bilan,
kuchlanishni bor-yo‘qligini aniqlamaydi.
Inson tanasidan o‘tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va
mexanik jarohatlanish olishi mumkin.
Elektr toki ta’siri natijasida tirik to‘qimalarni to‘lqinlantirib mushaklarni keskin
qisqaririshiga olib keladigan holat elektr zarb deb ataladi. Odamni tok urish holati
to‘rt darajada baholanadi.(11.1-jaadval).
I darajada odam hushidan ketmagan holda yiqilib tushish, mushaklarning
qisqaririshiga olib kelishi;
II darajada odamning nafas olishi va yurak faoliyatiga ta’sir etilmagan holda
hushdan ketish;
III darajada nafas va yurak faoliyatiga ta’sir etilgan holda hushdan ketish;
IV darajada elektr shok, qon aylanishi va nafas olish to‘xtab, klinik o‘lim yuz
beradi.
1.1- jadval
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi 

O‘zgaruvchan tok (50 Hz)

Solishtirma
hajm
qarshiligi
quyidagicha: (Om. sm)
Teri quruq holatda
2·106 gacha
Suyaklar
1·106 dan-2·108 gacha
Tirik hujayralar
(3 - 6) ·106 gacha
Mushaklar
150 - 300 gacha
Qon
100 - 200 gacha
Tok kuchlanishi oshishi bilan tanani qarshiligi kamayib boradi. Natijada terini
yorib o‘tadi. Tok kuchi yoki o‘tish muddati oshishi bilan terining qizib borishi va
tutash joylarining terlashiga olib keladi. Bu terining elektr qarshiligini kamaytiradi.
Ichki a’zolarning qarshiligi asosan tok kuchlanishiga bog‘liq va 300 - 600 Om
bo‘ladi.
Inson tanasining umumiy qarshiligi ham tokning kuchlanishiga bog‘liq, lekin
chiziqli emas, kuchlanish ko‘payishi bilan umumiy qarshiligi kamayadi va 300 V
kuchlanishida ichki organlarning qarshiligiga yaqinlashadi:
З
ҳ
=
Rh = 2RH + Rh - inson tanasining aktiv qarshiligi, Om; CH ≈ 0,5 - inson
tanasining zichligi, F; f - tok chastotasi, Hz
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi bir tekis va mo‘tadil
emas. Shu qarshiliklar bilan hisob-kitob qilish o‘ziga xos qiyinchiliklarga duch
,
)
2
(
1
2
h
h
h
R
fC
R



---

---

keladi. Hisob-kitobni osonlashtirish niyatida amaliyotda yetarli aniqlik darajasida

inson tanasining qarshiligini Rh = 1000 Om deb qabul qilingan.
Insonni elektr tokidan shikastlanishining asosiy omillariga: tokning turi, inson
tanasidan o‘tayotgan tokning davom etish muddati, tok o‘tgan yo‘l, tok chastotasi,
insonni shaxsiy xususiyatlarga bog‘liq. «Diqqat faktori» ham, katta ahamiyatga
ega. Agar inson elektr tok «urishiga», «tayyor» bo‘lsa, ta’siri kamayadi.