7 mavzu: jismoniy madaniyatning jamiyatdagi vazifalari va shakllari reja

7 MAVZU: JISMONIY MADANIYATNING JAMIYATDAGI VAZIFALARI VA SHAKLLARI
Reja:

1. 
   Jismoniy tarbiyaning tarixiy xususiyatlari:
   
2. 
   Jismoniy tarbiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi sabablari:
   
3. 
   Jismoniy madaniyat tizimi ma'lum ijtimoiy tashkilot sifatida.
   

1. Jismoniy tarbiyaning tarixiy xususiyatlari
Jismoniy madaniyat tarixan shartlangan hodisa. Uning kelib chiqishi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Bu, umuman madaniyat kabi, odamlarning ijtimoiy va tarixiy amaliyoti natijasidir. Odamlarni hayotga, mehnatga va boshqa zarur faoliyat turlariga tayyorlash zarurati tarixiy ravishda jismoniy madaniyatning vujudga kelishi va rivojlanishini shart qilib qo'ygan (matn etakchi olimlar Stolyarov V.I., Ponomarev N.I. asarlariga taalluqlidir).
Jismoniy madaniyat insonning umumiy madaniyatining ajralmas qismi sifatida, ibtidoiy tizim sharoitida mehnat faoliyati asosida vujudga kelgan. U ish va hayot bilan uzviy bog'liqligi, oilaning barcha a'zolari uchun ochiqligi bilan ajralib turardi. Ovchilik va boshqa hayotiy faoliyat odamdan harakat qobiliyatlari va fazilatlarini rivojlantirishning zarur darajasini talab qiladi.
Ibtidoiy odam sharoitida tafakkurning rivojlanishi jamiyatda jismoniy tarbiya vujudga kelishining sub’ektiv sharti edi. Jismoniy mashqlar va o'yinlarning ayrim turlarining paydo bo'lishida odamlar yashagan geografik joylashuvi va iqlim sharoiti muhim ahamiyatga ega edi. Shimoliy xalqlar qadim zamonlardan beri o'zlarining ishlarida va kundalik hayotlarida chang'ilardan foydalanishgan; eshkak eshish va suzish suv havzalari bo'yida yashovchilar orasida keng tarqalgan edi; ot minish ko'chmanchi xalqlar orasida rivojlangan.
Asboblar va qurollarning paydo bo'lishi jarayonida iqtisodiy boshqaruvning yangi shakllari, yangi jismoniy mashqlar va o'yinlar paydo bo'ldi.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va ish tajribasining kengayishi, umuman, jismoniy tarbiya bo'yicha ta'limning murakkablashishiga olib keldi. Jismoniy tarbiya tizimining shakllanishida qabila jamoasining harbiy tashkiloti muhim rol o'ynadi. Ushbu sharoitlarda jismoniy tarbiya nafaqat mehnat faoliyatiga, balki harbiy ishlarga ham tayyorgarlik vazifasini bajaradi. Bu o'g'il va qizlarning tarbiyasidagi farqlarning paydo bo'lishiga olib keldi.
Harbiy va qabila aristokratiyasini taqsimlash; uni yanada zamonaviy qurollar bilan ta'minlash; zodagonlar orasida juda ko'p bo'sh vaqtning mavjudligi va ularning jismoniy mehnatni bilmasliklari jismoniy tarbiya mulk va sinf asosida bo'linishga olib keldi. O'zining bir xilligini yo'qotib, jismoniy tarbiya ikki yo'nalishga bo'linib ketdi: hukmron sinf va omma.
Quldorlik davrida jismoniy madaniyat va sport Qadimgi Sharq mamlakatlarida, Yunoniston va Rimning qadimgi davlatlarida keng tarqalgan edi. Ushbu mamlakatlarda o'zlarining jismoniy tarbiya tizimlari yaratiladi, maxsus maktablar paydo bo'ladi, sport maydonchalari quriladi va musobaqalar tashkil etiladi. Shu bilan birga qadimgi Olimpiya o'yinlari dunyoga keldi.
Quldorlik davrida jismoniy madaniyat va sport Qadimgi Sharq mamlakatlarida, Yunoniston va Rimning qadimgi davlatlarida keng tarqalgan edi. Ushbu mamlakatlarda o'zlarining jismoniy tarbiya tizimlari yaratiladi, maxsus maktablar paydo bo'ladi, sport maydonchalari quriladi va musobaqalar tashkil etiladi. Shu bilan birga qadimgi Olimpiya o'yinlari dunyoga keldi.
Quldorlik jamiyatining parchalanishi bilan ushbu jamiyat tomonidan hosil bo'lgan madaniyat va uning tarkibiy qismi - jismoniy madaniyat o'zgaradi.
O'rta asrlarda jismoniy madaniyat tarixi uning rivojlanishida uch bosqichdan o'tadi: erta, rivojlangan va oxirgi o'rta asrlar asosan feodal ijtimoiy-iqtisodiy shakllanish bosqichlariga to'g'ri keladi. Erta va rivojlangan feodalizm davrida ritsarlarning harbiy-jismoniy tayyorgarligi tizimi shakllandi (asosan Evropa mamlakatlarida), ularning asosiy xususiyatlari harbiy yo'nalishga va sinfiy xarakterga ega. Qullarga qarashli jamiyat bilan taqqoslaganda, odamlarning massasi jismoniy mashqlar va o'yinlarni o'tkazish uchun keng imkoniyatlarga ega edi.
Kechki feodalizm davrida burjua madaniyati va uning tarkibiy qismi - jismoniy madaniyat va sport paydo bo'ldi.
Zamonaviy tarixning birinchi davrida jismoniy madaniyat to'g'risidagi yangi qarashlar tasdiqlandi. Vositalar, shakllar va usullarni qo'llashda ikkita yo'nalish mavjud: gimnastika (asosan kontinental Evropa mamlakatlarida) va sport va o'yinlar (Anglo-Sakson mamlakatlari va dunyoning boshqa mintaqalarida). Turli xil jismoniy mashqlarni bo'limi mavjud: gimnastika, o'yinlar va turizm.
Zamonaviy tarixning ikkinchi davrida, Parij kommunasidan tortib Buyuk Oktyabr Sotsialistik inqilobigacha burjua va ishchilar sinfi o'rtasida kurash kuchaymoqda, bu esa gimnastika harakatida qarama-qarshi ikki yo'nalishni: ishchilar va burjua tarkibini shakllantirishga olib keldi.
Ishchilar gimnastikasi harakati oldida mehnatkash xalqni sinfiy kurashga jismonan tayyorlash vazifasi turibdi. Burjua gimnastikasi harakati faoliyatida ommaviy, sinfiy kurashdan chalg'itish uchun sport, gimnastika va o'yinlardan foydalanish tendentsiyasi mavjud edi.
Milliy ozodlik harakati bilan bog'liq gimnastika harakatining yangi shakllari paydo bo'ldi. Harbiy jismoniy tarbiya va ta'limga yo'naltirilgan maxsus jismoniy tarbiya tizimlari yaratildi.
Birinchi va Ikkinchi Jahon Urushlari o'rtasidagi jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirishning asosiy xususiyati ikki xil yo'nalishni shakllantirish edi: sotsialistik va burjua.
Sovet jismoniy madaniyat harakati aholining barcha qatlamlari uchun mavjud edi. Birinchi jahon urushining natijalari burjua gimnastikasi harakatining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Mag'lub bo'lgan davlatlar (Germaniya va uning ittifoqchilari) aholini yangi fathlarga tayyorladi. G'olib bo'lgan davlatlar (AQSh, Angliya, Frantsiya va boshqalar) sportning harbiy yo'nalishini kuchaytirdi. Barcha mamlakatlarda sport va jismoniy madaniyat harakatini tashkiliy jihatdan qayta qurish amalga oshirildi. Ikkinchi Jahon urushi paytida ko'plab Evropa mamlakatlaridan kelgan ishchilar sportchilari fashizm Germaniyasiga qarshi urush jabhalarida va fashizmga qarshi urushda kurashdilar.
Ikkinchi Jahon urushidan keyin Bolgariya, Vengriya, Chexoslovakiya, Polsha, Sharqiy Germaniya, Ruminiya, Xitoy, Koreya, Vetnam, Kuba va boshqa mamlakatlarda jismoniy tarbiya tashkilotlari o'z faoliyatlarida Sovet jismoniy tarbiya tizimining an'analari va tajribalariga suyangan.
Hozirgi vaqtda zamonaviy dunyoda jismoniy madaniyatni rivojlantirishda eng yuqori yutuq sportning universal, madaniy va gumanistik qadriyatlariga asoslangan Olimpiya harakati hisoblanadi.