7 mavzu: jismoniy madaniyatning jamiyatdagi vazifalari va shakllari reja

2. Jismoniy tarbiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi sabablari
Jismoniy madaniyat madaniyatning moddiy va ma'naviy turlari bilan bir qatorda juda ko'p qirrali hodisa bo'lib, odamlar hayotida doimo muhim o'rin tutib kelgan. Hatto jismoniy madaniyat bu shaxs va jamiyat madaniyatining eng birinchi turi bo'lib, umumiy madaniyatning ajralmas bo'g'ini bo'lgan asosiy, fundamental qatlamni ifodalaydi, degan fikr mavjud. Ushbu fikrning to'g'riligini uning turli unsurlari insoniyat paydo bo'lishi va rivojlanishining eng qadimgi davrlaridan boshlab barcha bosqichlarida ro'y berganligi va muhim rol o'ynaganligi dalillari tasdiqlaydi.
Olimlar tomonidan berilgan ma'lumotlar, jismoniy madaniyat miloddan avvalgi 40 ming yil oldin paydo bo'lgan degan xulosaga kelishimizga imkon beradi [5, p. 17]. Jismoniy tarbiyaning davlat shakllari paydo bo'lishidan ancha oldin (ularning paydo bo'lishi miloddan avvalgi 1-ming yillikda) ibtidoiy odamlar hayotida uning elementlarining paydo bo'lishi va keyingi rivojlanishi haqiqati ibtidoiy jamiyat hayotida jismoniy madaniyatning zaruriyati, ob'ektiv ehtiyojidan dalolat beradi. Bu zamonaviy odamlarning hayotida ham katta ahamiyatga ega. Endilikda yosh avlodning jismoniy tarbiyasiga katta ahamiyat berilmaydigan, sportning turli-tuman turlari etishtirilmaydigan, sport musobaqalari, ommaviy jismoniy tarbiya va sport tadbirlari va boshqalar o'tkazilmagan tsivilizatsiyalashgan jamiyatni tasavvur qilish qiyin.
Insoniyat hayotining dastlabki bosqichlarida allaqachon vositalarga, usullarga va texnikalarga ega bo'lib, ular yordamida mehnat vositalarini takomillashtirish, tabiat kuchlarini yengish, ularni inson irodasiga bo'ysundirish va boshqalar bo'yicha oldingi avlodlarning tajribasi yosh avlodga o'tdi. Bu vositalar, usullar va shakllar ta'lim va tarbiyaning uyushgan shakllarining paydo bo'lishi uchun asos bo'lib xizmat qildi.
Insoniyat jamiyatining rivojlanishining dastlabki bosqichlarida bunday tarbiya asosan jismoniy bo'lgan. Jismoniy mashqlar uning asosiy vositasiga aylandi. Jismoniy mashqlarning paydo bo'lishi va maqsadli ishlatilishi mehnat va harbiy harakatlarning samaradorligini oshirishga yordam berdi va shu bilan ibtidoiy odamning hayoti va rivojlanishining asosiy omili bo'ldi. Ularning paydo bo'lishi ibtidoiy odamlar jamiyatida jismoniy madaniyatning paydo bo'lishidagi eng birinchi va muhim qadamdir.
Ushbu holat bilan bog'liq holda, jismoniy mashqlarning paydo bo'lishi masalasi jismoniy madaniyatning insoniyat jamiyatidagi hayotidagi o'rni va ahamiyatini tushunishda muhim ahamiyatga ega. U har doim jiddiy falsafiy ahamiyatga ega bo'lgan ko'plab olimlar: o'qituvchilar, sotsiologlar, siyosatchilar va boshqalarning e'tiborini jalb qilganligi bejiz emas. Shu bilan birga, jismoniy madaniyat tarixi bo'yicha idealist pozitsiyalarni qo'llab-quvvatlagan ko'plab faylasuflar va xalqaro asarlar mualliflari jismoniy mashqlarning kelib chiqish muammosini uchta farazga asoslanib ko'rib chiqish mumkin: o'yin nazariyasidan, ortiqcha energiya nazariyasidan va sehrgarlik nazariyasidan. Ulardan ba'zilari jismoniy mashqlar instinkti yoki bolalik davridagi o'yin faoliyatiga bo'lgan istak, jismoniy mashqlar paydo bo'lishining asosiy sababi va jismoniy madaniyat rivojlanishining asosiy omili deb hisoblashadi. Ularning fikriga ko'ra jismoniy tarbiya odamlarning ijtimoiy ehtiyojlaridan kelib chiqmaydigan sof biologik hodisa sifatida namoyon bo'ladi. Boshqalar, jismoniy mashqlar (ayniqsa sport) ning paydo bo'lishining asosiy sababi, inson tabiatining kurash, boshqa odamlar bilan raqobatlashishga intilishidir. Boshqalar esa jismoniy mashqlar ko'rinishini dinga, diniy marosimlarni bajarish paytida har qanday harakat faoliyatlarni bajarish an'analari bilan bog'lashadi.
Ammo jismoniy mashqlar paydo bo'lishining sabablarini va jismoniy tarbiyaning odamlar hayotidagi o'rnini tabiat va jamiyat haqidagi dialektik-materialistik qarashlar nuqtai nazaridan to'g'ri tushunish mumkin.
Ushbu qarashlarga muvofiq, jismoniy mashqlar va umuman jismoniy madaniyat paydo bo'lishining boshlang'ich davri ibtidoiy odamlar jismoniy mashqlar ta'sirini sezadigan paytdir. Aynan o'sha paytda ibtidoiy odam mehnat vosita harakatlarini oldindan bajarish, mehnat jarayonining (ovning o'zi) samaradorligini oshirishga hissa qo'shishini va jismoniy mashqlar paydo bo'lganligini birinchi marta anglab etgan paytda. Jismoniy mashqlar ta'sirini anglab etgan kishi mehnat faoliyatida unga zarur bo'lgan harakatlarga taqlid qila boshladi. Va bu harakatlar haqiqiy mehnat jarayonlaridan tashqarida qo'llanila boshlaganda, ular mehnat ob'ektiga emas, balki shaxsning o'ziga to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qila boshladilar va shu tariqa mehnat harakatlaridan jismoniy mashqlarga aylandilar. Endi harakat faoliyatlar moddiy boyliklarni ishlab chiqarishga emas, balki inson organizmining xususiyatlarini yaxshilashga (kuchlilik, aniqlik, epchillik, epchillik va boshqalar), uning insoniy tabiatiga qaratilgan. Bu jismoniy mashqlar va mehnat, maishiy va boshqa har qanday harakat faoliyatlar o'rtasidagi asosiy farq.
Shunday qilib, jismoniy mashqlar, jismoniy madaniyat, sportning idealistik pozitsiyadan shaxsga tabiatan xos bo'lgan, o'yin va raqobatbardosh faoliyat, tajovuzkor raqobat va hokazolar asosida paydo bo'lishi masalasini ko'rib chiqish mutlaqo noto'g'ri.
Ularning paydo bo'lishi va rivojlanishining haqiqiy sababi odamni mehnat va harbiy faoliyatni yanada muvaffaqiyatli tayyorlashga tayyorlash zarurati bilan bog'liq bo'lgan jamiyatning ob'ektiv mavjud bo'lgan dolzarb ehtiyojlari edi. Ishonch bilan aytish mumkinki, jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat insoniyat rivojlanishining boshida omon qolishga yordam bergan asosiy omillar edi.