7-mavzu: Orientirlash Reja: Topografik kartani orientirlash

4. Meridianlarning yaqinlashish burchagi 
Chiziq yo‘nalishini azimut va rumblar bilan aniqlashda 
meridian-larning parallel emasligini e’tiborga olib, azimut yoki 
rumb qiymatiga meridianlarning yaqinlashish burchagini qo‘shish 
yoki ayirish kerak. Ikki nuqtadan o‘tgan meridianlar orasidagi 
burchak meridianlarning yaqinlashish burchagi deyiladi. 
Agar yer shari yuzasida bir xil parallelda yotuvchi A va V 
nuqtalarni olib, ulardan meridianlariga urinmalar AS va VS 
o‘tkazilsa, yarim kun chizig‘i bo‘lganidan ular orasidagi 
burchak meridianlar yaqinlashish burchagi bo‘ladi. A va V nuqtalar kenglamasini 
, 
7.5-rasm 
7.6-rasm 

---

uzoqlamalarini 
va 
desak, ular ayirmasi 
, uzoqla-malar farqi bo‘ladi. Yer 
shari radiusini R desak, parallelning radiusi A0=r bo‘lsa, ekanini eslab, 
uchburchaklikdan 
quyidagini yozamiz: 
yoki 
a) 
O
1
AS to‘g‘ri burchakli uchburchaklikdan ), yoki 
(b) 
Parallel yoyi AV =l ning markaziy burchagi 
orqali yoki (a) ni eslasak, 
(v) 
bo‘ladi, ASV sektordan S dagi markaziy burchak ni quyidagicha yozish mumkin: 
bu ifodani soddalashtirsak, 
bo‘ladi, ya’ni meridianlar yaqinlashish burchagi 
ikki nuqta uzoqlamalari ayirmasi bilan 
nuqtalar o‘rtacha kenglamasining sinusi orasidagi ko‘payt-maga teng. Bu formula meridianlar 
yaqinlashish burchagining qiymatini hisoblashda asosiy formula hisoblanadi. 
Agar bo‘lsa, bo‘lib, meridianlar parallel bo‘ladi, bo‘lsa, bo‘ladi. 
Agar ikki nuqta oralig‘ini uzunlik birligida (km hisobida) ifoda-lasak formula 
quyidagicha yoziladi; IX.8–shaklga ko‘ra,bo‘ladi, Buni ga qo‘ysak, 
chiqadi. Agar 
ni minutda ifodalasaq r' = 3438' ga ko‘paytiramiz; R o‘rniga uning qiymati 
R=6371 km ni qo‘ysak km ni 
bo‘ladi. Buni soddalashtirsak, 
bo‘ladi. 
ikki nuqta orasidagi masofa km hisobida olinadi. 
Yuqoridagi formulalardan foydalanib quyidagi misolni ishlaylik. Geografik koordinatasi 
bo‘lgan nuqtaning shu nuqta yotgan zona o‘kiy meridiani bilan nuqta 
meridiani orasidagi yaqinlashish burchagini aniqlash kerak. Buning uchun avval bo‘yicha zona 
nomerini, bo‘yicha o‘qiy meridian uzoqlamasini topamiz. Zona nomeri ; o‘qiy meridian 
uzoqlamasi bo‘ladi. Shunda , formula bo‘yicha 
. formula 
asosida hisoblash uchun nuq-taning o‘qiy meridian uzoqligi 
aniqlanishi lozim. Agar nuqta 
yotgan zonadagi trapesiya o‘rta nuqtasining kkordinatasini u=523,50 km deb olsak (11.4), km 
chiqadi. ekanligini eslab, bu qiymatlarni ga qo‘ysaq chiqadi. 
Agar deb, 
ga to‘rli qiymatlar bersaqquyidagi jadval chiqadi: 
7.1–jadval 
1 
2 
3 
4 
5 
10 
20 
0,47 
0,95 
1,42 
1,89 
2,74 
4,74 
9,48 
Bu jadval shuni ko‘rsatadiki, zona sistemasida kordinata 5 kilometrgacha bo‘lganda meridianlar 
yaqinlashish burchagi 2' bo‘ladi. Muhadislik ishla-rida burchak o‘lchashda yo‘l qo‘yiladigan 
xato ham joyiga qarab shunga yaqin bo‘ladi. Shuning uchun masofasi 5 km gacha bo‘lgan 
joylarda meridianlar yaqinlashish burchagini hisobga olmay, meridianlarni parallel desakkatta 
xato bo‘lmaydi. Meridianlarni parallel deb aniqlangan azimut burchagi direksion burchak 
deyiladi, rumb burchaklar esa o‘qiy rumb deb ataladi.